Cho đến hiện tại, việc Anh rời khỏi Liên minh châu Âu (EU) vẫn chỉ là khả năng 50:50. Bên cạnh những ý kiến cho rằng Anh cuối cùng sẽ không đành lòng dọn khỏi “ngôi nhà chung” EU, thì cũng có những kiến giải tìm kiếm mô hình quan hệ cho Anh và EU “hậu Brexit”.
Người biểu tình trương biểu ngữ “Chúng tôi yêu EU” ở London hôm 2-7
Sẽ chẳng có Brexit nào hết?
Sự chần chừ của Vương quốc Liên hiệp Anh và Bắc Ireland (trong bài này gọi tắt là Anh) trong việc kích hoạt Điều 50 của Hiệp ước Lisbon và làn sóng phản đối Brexit (ra khỏi Liên minh châu Âu) tăng cao ở nước này sau cuộc trưng cầu dân ý hôm 23-6, đang khiến người ta càng có cớ để tin và mong rằng việc tách Anh ra khỏi Liên minh châu Âu cuối cùng sẽ không diễn ra.
Hàng loạt nhà phân tích viết cho các phương tiện truyền thông phương Tây cũng dự báo rằng, Brexit sẽ không diễn ra.
Theo quan điểm của phóng viên Sean O’Grady từ The Independent, sự vượt trội của số phiếu ủng hộ Brexit đã là không đáng kể. Ở phần lớn các quốc gia đều có trường hợp tùy chỉnh Hiến pháp, theo đó đối với những quyết định nghiêm trọng cần được sự chấp thuận của 2/3 các nhà lập pháp hoặc công dân trong cuộc trưng cầu – tức là cần nhiều hơn mức khoảng 52% đã lựa chọn ủng hộ Brexit.
John Cassidy, cây bút chính luận của Tạp chí The New Yorker thì nhắc lại rằng, Anh sẽ không rời khỏi EU nhanh chóng được. Kể cả khi London có kích hoạt Điều 50 của Hiệp ước Lisbon năm 2007, từ bỏ quy chế thành viên của EU, thì cũng mất ít nhất 2 năm để đàm phán về các điều khoản của mối quan hệ tương lai giữa nước Anh và châu Âu. Do đó, việc kích hoạt Điều 50 có thể bị trì hoãn khá lâu.
Cho dù các nhà lãnh đạo EU tỏ ra lạnh nhạt và thúc giục Anh sớm triển khai các thủ tục rời khỏi EU, nhưng việc Thủ tướng Anh David Cameron tuyên bố từ chức và nhường lại nhiệm vụ kích hoạt Điều 50 Hiệp ước Lisbon cho người kế nhiệm của ông đã phần nào chứng tỏ sự linh hoạt có tính toán của ông.
Chắc hẳn, vị Thủ tướng ủng hộ Anh ở lại EU muốn cho người dân Anh có thêm một thời gian để suy nghĩ về những hậu quả của Brexit: sự sụp đổ của thị trường chứng khoán và tỉ giá đồng bảng Anh, hạ thấp bậc hạng tín dụng, còn trong tương lai là những vấn đề tiềm ẩn đối với doanh nghiệp và suy thoái kinh tế… Ngoài ra, Brexit chắc chắn sẽ tạo ra một cuộc khủng hoảng lớn nhất trong mối quan hệ giữa Anh và Scotland kể từ sau Đạo luật Liên minh năm 1707 và nó cũng sẽ đặt ra câu hỏi nghiêm túc về tương lai của Bắc Ireland – vốn nhận được nhiều tài trợ từ Brussels. Phần chắc là cả Bắc Ireland và Scotland sẽ tách khỏi Anh nếu Anh rời EU.
Nhiều người ủng hộ Brexit bây giờ đâm ra hồ nghi về tính đúng đắn trong động tác lựa chọn của mình. Các cuộc phỏng vấn do Vox-pop tiến hành vào cuối tuần ngay sau khi có kết quả trưng cầu dân ý đã cho thấy có nhiều người trong số các ủng hộ viên của Brexit đã hối hận và mong mỏi có một cuộc bỏ phiếu lại. Ngay cả Kelvin MacKenzie, cựu biên tập viên của Sun, tờ báo bán chạy nhất nước Anh – một trong những nhà vận động Brexit nổi bật nhất cũng đã dao động. Ông viết: “Bốn ngày sau đó (sau khi bỏ phiếu), tôi có cảm giác hối hận. Một cảm giác cẩn thận với những gì mình mong muốn. Nói một cách trung thực, tôi cảm thấy sợ hãi trước những điều sắp xảy ra”.
Tuy vậy, theo Cassidy, cuộc trưng cầu mang tính chất tham vấn nhưng Quốc hội cũng không thể tự cho phép bỏ qua nguyện vọng của 17 triệu người Anh. Hơn thế nữa sự phát triển thực tế của sự kiện sẽ là tổng tuyển cử, trưng cầu lần hai, hoặc kết hợp cả cái này lẫn cái kia.
Cuộc biểu tình rầm rộ hôm 2-7 của hàng nghìn người dân Anh phản đối Brexit đã cho thấy ngay cả khi tính dân chủ buộc phải tôn trọng kết quả của cuộc trưng cầu dân ý thì nhiều người dân Anh đang hy vọng rằng kết quả bỏ phiếu này sẽ chỉ mang tính tham vấn và nước Anh sẽ tiếp tục là thành viên của ngôi nhà chung EU.
Mô hình Na Uy
Sau 2 năm đàm phán, Liên minh châu Âu đã dứt khoát với Thụy Sĩ rằng nước này sẽ mất quyền tiếp cận vào thị trường chung châu Âu nếu Berne tiếp tục thúc đẩy kế hoạch áp đặt kiểm soát quyền di chuyển tự do của công dân EU. Động thái này cho thấy sẽ không có sự nhượng bộ nào của EU với Anh khi đàm phán về các điều khoản Brexit. Nói cách khác, không có tự do đi lại thì đừng mơ tiếp cận thị trường chung.
The Guardian nhận định, Thụy Sĩ đang tuyệt vọng chạy đua đàm phán với EU bởi nước này chỉ còn thời hạn đến tháng 2-2017 để thực hiện yêu cầu của người dân từ một cuộc trưng cầu dân ý hồi năm 2014, theo đó nước này bắt buộc phải hạn chế dòng người nhập cư, khi mà hiện nay, một phần tư dân số Thụy Sĩ là người nước ngoài. Đây cũng là một trong những lý do tương tự khiến một bộ phận người Anh ủng hộ Brexit.
Nếu “Brexit là không thể hủy bỏ hay trì hoãn” như lời của Tổng thống Pháp Francois Hollande nói với Thủ tướng Anh David Cameron bên lề lễ kỷ niệm 100 năm trận đánh Somme hôm 1-7, hay “sẽ không có nỗ lực giữ Anh ở lại EU, không nỗ lực tái gia nhập EU qua cửa sau hay không có cuộc trưng cầu ý dân thứ 2. Đất nước đã bỏ phiếu rời khỏi EU, nhiệm vụ của chính phủ và quốc hội đó là thực hiện theo kế hoạch đó” như tuyên bố của bà Theresa May – ứng cử viên sáng giá kế nhiệm ông Cameron, thì thỏa thuận giữa Na Uy và EU thường được trích dẫn như là một cách để một nước Anh “hậu ly dị” EU có thể tham khảo.
Người Na Uy cũng đã trải qua 2 lần bỏ phiếu, lần gần nhất vào năm 1994, để chọn lựa có gia nhập EU hay không và cuối cùng vẫn chọn lựa ở bên ngoài EU. Sự hấp dẫn chính của mô hình Na Uy cho Anh chính là cách mà Oslo có thể tiếp cận thị trường 500 triệu người tiêu dùng của EU mà không cần phải trở thành một thành viên đầy đủ của khối.
Thỏa ước về khu vực kinh tế châu Âu (EEA) năm 1994 đảm bảo sự di chuyển tự do hàng hóa, dịch vụ, vốn và người dân trên khắp 28 quốc gia của EU cộng với Na Uy, Iceland và công quốc Liechtenstein. Điều này là rất quan trọng cho nền kinh tế Na Uy – vốn có hơn 80% lượng xuất khẩu là vào EU và hơn 60% hàng nhập khẩu đến từ các nước trong khối. Nhưng có nghĩa là nước này phải chấp nhận quyền của công dân EU – cho phép họ được sống và làm việc trong phạm vi biên giới của Na Uy một cách không hạn chế. Ngoài ra, do là thành viên của EEA, Oslo buộc phải ban hành số lượng lớn các luật phát ra từ Brussels cho dù họ không được tham gia soạn thảo các luật này. Đó là còn chưa kể, Na Uy còn phải đóng 388 triệu euro (431 triệu USD) một năm để tài trợ cho những nỗ lực của EEA để giảm sự bất bình đẳng xã hội và kinh tế trong khu vực.
Mặc dù đây là điều mà những người ủng hộ Brexit ở Anh phản đối nhưng có lẽ họ sẽ phải nhìn từ thực tế của Na Uy để cân nhắc lợi, thiệt.