Chỉ với 2 câu thơ, người này nêu đủ 100 tướng tài của Trung Quốc, khiến vua Thanh nể phục, phong làm Lưỡng quốc danh thần.
Ông chính là Nguyễn Quốc Trinh (1625-1674) người huyện Thanh Trì, Hà Nội.
Nguyễn Quốc Trinh đỗ trạng nguyên năm 1659, thời vua Lê Thần Tông. Sau đó ông được bổ nhiệm nhiều chức vụ như Hình bộ Hữu thị lang, Hộ bộ hữu thị lang, Lại bộ tả thị lang.
Với tài năng hơn người, năm 1667, Nguyễn Quốc Trinh được cử làm chánh sứ sang nhà Thanh. Trong chuyến đi này, ông có dịp bộc lộ trí tuệ và tầm hiểu biết vượt trội, lấn át cả sứ thần Cao Ly.
Một giai thoại được lan truyền trong chuyến đi sứ lần này của Nguyễn Quốc Trinh, đó là cuộc thi mà vua Thanh khởi xướng để thử tài 2 sứ thần đến từ hai nước. Vua sai người mang thẻ tre đến và yêu cầu họ ghi ra tên của 100 vị danh thần trong lịch sử Trung Quốc, ai viết xong trước sẽ được phong làm Lưỡng quốc danh thần, còn không sẽ bị cho là kẻ ngu dốt.
Trước đề bài của vua Thanh, sứ thần Cao Ly cặm cụi viết liên tục. Nguyễn Quốc Trinh vẫn bình chân như vại, không viết chữ nào. Mọi người rất ngạc nhiên.
Trước những ánh mắt băn khoăn, lời thúc giục, Nguyễn Quốc Trinh tươi cười và trả lời: “Có gì đâu, tôi viết loáng cái là xong ngay”. Đám quan lại cười khẩy cho rằng sứ thần nước Nam bí nên mới nói vậy.
Khi gần đến giờ nộp thẻ, sứ thần Cao Ly chuẩn bị viết xong, Nguyễn Quốc Trinh mới cần bút viết đúng 2 dòng lên thẻ tre rồi buông bút mỉm cười.
Thẻ tre có dòng chữ: Khổng Môn thất thập nhị hiền/Vân Đài nhị thập bát tướng. Nghĩa là: Cửa Khổng có bảy mươi hai hiền nhân/Vân Đài ghi hai mươi tám tướng giỏi.
Ý hai câu thơ trên đều dẫn theo tích của Trung Quốc. Vào thời Xuân Thu, Khổng Tử có 72 học trò nổi tiếng giỏi. Còn Vân Đài là đài cao được xây vào thời vua Hán Vũ Đế, trên đó có khắc ghi 28 danh tướng dũng lược của triều Hán. Như vậy, chỉ qua hai câu thơ đã đủ 100 người tài giỏi của Trung Quốc.
Trước tài năng của Nguyễn Quốc Trinh, vua Thanh không tiếc lời khen ngợi và phong ông làm Lưỡng quốc danh thần.
Đáng tiếc là khi vẫn đang cống hiến hết mình cho đất nước thì Nguyễn Quốc Trinh bỏ mạng dưới tay loạn quân. Khâm định Việt sử thông giám cương mục có ghi chép về cái chết của ông như sau:
“Quân lính nổi loạn, giết viên bồi tụng Nguyễn Quốc Trinh, cướp phá nhà viên tham tụng Phạm Công Trứ. Bấy giờ ưu binh Thanh, Nghệ cậy có công lao, sinh ra kiêu ngạo phóng túng. Quốc Trinh và Công Trứ bàn cách kềm hãm ức chế bớt đi, vì thế binh lính không bằng lòng. Quân sĩ bèn rao hò ầm ĩ, đón đường giết Quốc Trinh, rồi đến cướp nhà Công Trứ”.
Sau khi Nguyễn Quốc Trinh mất, triều đình truy tặng ông chức Thượng thư Bộ Binh, tước Trì quận công, phong làm phúc thần.
T.P