Việc ví von “thuế quan là từ đẹp nhất trong từ điển”, Tổng thống Mỹ đắc cử Donald Trump có hàm ý bao quát mục tiêu chính sách thương mại mà chính phủ của ông đã theo đuổi trong nhiệm kỳ trước cũng như nhiệm kỳ sắp tới.
Với ông, thuế quan được sử dụng như một công cụ chiến lược để đối đầu với những bất công thương mại và vực dậy một số ngành sản xuất nội địa. Chính sách thương mại này là một phần quan trọng trong chương trình hành động “America First” (Nước Mỹ trên hết) mà ông theo đuổi.
Theo lý thuyết kinh tế chính thống, lợi ích của tự do thương mại là điều khó chối cãi. Nhưng thực tế, thương mại là chính sách được quyết định bởi chính trị. Và theo đây thì có thể thấy được sự hợp lý trong chính sách thương mại của ông Trump, bắt nguồn từ hai yếu tố quan trọng sau đây.
Hai yếu tố then chốt
Thứ nhất, sự trỗi dậy của Trung Quốc (với việc tăng cường sức mạnh kinh tế để tăng cường khả năng quân sự) buộc Washington phải nhìn nhận Bắc Kinh là đối thủ cần phải có biện pháp đương đầu ở mọi phương diện. Trong nhiệm kỳ đầu tiên, chính quyền Trump đã phân tích rất kỹ kế hoạch “Made in China 2025” mà Trung Quốc theo đuổi. Đại diện thương mại Mỹ (USTR) đã kết luận rằng trong quá trình theo đuổi chính sách công nghiệp, Trung Quốc đã có những biện pháp bất công (chẳng hạn như ép những công ty Mỹ muốn làm ăn với Trung Quốc phải chuyển giao công nghệ), gây thiệt hại cho kinh tế Mỹ. Kết luận này đã mở đường cho việc Mỹ áp dụng các mức thuế nhập khẩu trừng phạt đối với Trung Quốc. Điều này bắt đầu với mức thuế 25% lên 34 tỉ USD hàng nhập khẩu từ Trung Quốc vào tháng 7.2018, mở màn cho thương chiến Mỹ – Trung.
Trong lần tranh cử vừa qua, ông Trump dọa sẽ đánh thuế 60% lên hàng nhập khẩu từ Trung Quốc. Khó đoán được liệu ông sẽ hiện thực hóa ở mức nào, vì đe dọa để đạt kết quả là một phần quan trọng trong sách lược của ông. Nhưng động thái này gửi đi một thông điệp rõ ràng rằng chính quyền Trump nhiệm kỳ 2 sẽ cứng rắn hơn nữa trong việc đối đầu với Trung Quốc.
Đây cũng là động thái hướng đến chuyển dịch chuỗi cung ứng toàn cầu của Mỹ, giảm bớt phụ thuộc vào Trung Quốc. Để tránh thuế nhập khẩu cao từ Trung Quốc, nhiều công ty đa quốc gia sẽ dời sản xuất từ Trung Quốc đến các nước khác hoặc vào Mỹ. Với sự cạnh tranh Mỹ – Trung ngày càng quyết liệt, đặc biệt ở lĩnh vực công nghệ cao, Washington sẽ không ngần ngại sử dụng nhiều biện pháp phòng vệ thương mại.
Thứ hai, Tổng thống đắc cử Trump và những cố vấn thân cận ông về thương mại (chẳng hạn như cựu Đại diện Thương mại Mỹ Robert Lighthizer) tin rằng chính sách thương mại cần được thực thi để bảo vệ tầng lớp lao động Mỹ, đặc biệt là khu vực sản xuất ở những ngành như xe hơi và thép. Theo đó, vực dậy ngành sản xuất là hành động thiết thực nhất để giúp đỡ người dân và cộng đồng đã bị hàng nhập khẩu gây thiệt hại. Hơn nữa, điều này giúp duy trì một nền tảng công nghiệp cần thiết cho an ninh quốc gia. Thực tế, không ngẫu nhiên mà Trung Quốc là nước sản xuất thép lớn nhất thế giới, có sản lượng dư thừa để bán tháo vào thị trường Mỹ.
Cuộc rà soát sắp đến
Các nhà phê bình sẽ nhanh chóng chỉ ra rằng khu vực sản xuất hiện chiếm chưa tới 20% GDP Mỹ và việc đánh thuế lên các mặt hàng nhập khẩu như thép sẽ làm tăng giá thành sản xuất của nhiều ngành khác sử dụng thép đầu vào, không đem lại lợi ích chung cho nền kinh tế. Trong một động thái khá thú vị, 23 khôi nguyên Nobel Kinh tế đã ký một lá thư ngỏ ủng hộ bà Kamala Harris và chỉ trích chính sách kinh tế của ông Trump là “phản tác dụng”.
Nhưng có lẽ, phần lớn người lao động và cộng đồng bị thiệt hại bởi nhập khẩu bất đồng với ý kiến này và có thể họ xem ông Trump là “vị cứu tinh”. Đón nhận chiến thắng của ông Trump, thị trường chứng khoán Mỹ cũng trải qua một ngày tăng điểm kỷ lục.
Theo phương thức sử dụng công cụ thuế, chính quyền Trump thích thương lượng song phương hơn là đa phương như thông qua Tổ chức Thương mại thế giới (WTO). Các nước đối tác có thể trông đợi điều này trong 4 năm tới khi chính quyền Trump rà lại các hiệp định thương mại của Mỹ để theo đuổi mục tiêu mới.
Kể từ khi lên cầm quyền lần đầu vào năm 2017, Tổng thống Trump đã thể hiện rất rõ rằng ông là người thực tế, có khuynh hướng thích thương lượng, trao đổi để đạt mục đích. Chính sách thương mại của ông Trump nhiệm kỳ 2 sẽ sôi động và thể hiện rõ ràng nhất một thực tế rằng chính trị – chứ không phải lý thuyết kinh tế – quyết định thương mại.
Bất ngờ với nội các sắp tới của ông Trump
Hôm qua (giờ VN), Tổng thống Mỹ đắc cử Donald Trump tiếp tục công bố những đề cử cho nội các sau khi ông chính thức quay về Nhà Trắng vào tháng 1.2025.
Theo Reuters, điều bất ngờ là người dẫn chương trình Pete Hegseth (44 tuổi) của Đài Fox News với quan điểm chống Lầu Năm Góc được đề xuất ghế Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ. Ông từng là đại úy trong Lực lượng Vệ binh quốc gia, đã trải qua phục vụ tại Iraq và Afghanistan. Sau khi giải ngũ, ông bắt đầu tham gia dẫn chương trình trên truyền hình từ năm 2014. Ông Hegseth tốt nghiệp cử nhân tại Đại học Princeton (bang New Jersey) và bằng thạc sĩ về chính sách công tại Trường Harvard Kennedy (bang Massachusetts). Dù từng nhập ngũ, ông Hegseth được cho không có kinh nghiệm về quân sự cấp cao lẫn an ninh quốc gia.
Còn ông John Ratcliffe, cựu Giám đốc Tình báo quốc gia (DNI) trong 8 tháng cuối cùng của nhiệm kỳ tổng thống đầu tiên của ông Trump, được chọn làm tân Giám đốc Cơ quan Tình báo trung ương (CIA). Trên vai trò lãnh đạo DNI, ông Ratcliffe bị đảng Dân chủ và các cựu quan chức tình báo cáo buộc trở thành “công cụ” của ông Trump và các đồng minh Cộng hòa để tấn công những đối thủ chính trị, bao gồm ông Joe Biden. Khi đó, văn phòng của ông Ratcliffe bác bỏ cáo buộc trên.
Ông Trump cũng thông báo chọn tỉ phú Elon Musk, nhà sáng lập SpaceX, Tesla, và doanh nhân Vivek Ramaswamy, cùng đứng đầu bộ mới thành lập tên là Bộ Hiệu quả chính phủ. “Hai ông Musk và ông Ramaswamy sẽ mở đường cho chính quyền của tôi giải quyết bộ máy quan liêu của chính quyền, giảm bớt những quy định thừa thãi, cắt giảm chi tiêu lãng phí và tái cấu trúc các cơ quan liên bang”, ông Trump cho biết trên Truth Social. Bộ mới được kỳ vọng cung cấp những lời khuyên và hướng dẫn đứng ngoài các cơ quan chính phủ hiện có và cùng làm việc với Nhà Trắng và Văn phòng Quản lý & Ngân sách để thúc đẩy cải cách quy mô lớn về cấu trúc và tạo ra cách tiếp cận mang tính kinh doanh.
Cùng ngày, Thống đốc bang Nam Dakota Kristi Noem cũng được đề cử cho ghế Bộ trưởng An ninh Nội địa trong nhiệm kỳ tiếp theo của ông Trump. Trên vai trò mới, bà Noem được dự kiến hợp tác chặt chẽ với ông Tom Homan, người được chọn làm quan chức cấp cao về vấn đề biên giới Mỹ, để thực thi lời hứa lúc tranh cử của ông Trump liên quan đến di trú.
Trước đó, Thượng nghị sĩ Marco Rubio được ông Trump chọn làm Ngoại trưởng Mỹ và Hạ nghị sĩ Mike Waltz được đề cử cho vị trí Cố vấn An ninh quốc gia. Còn Hạ nghị sĩ Elise Stefanik sẽ làm Đại sứ Mỹ tại LHQ và bà Susie Wiles làm Chánh văn phòng Nhà Trắng.
T.H