Chúng ta có nhiều bài học xương máu với các nhà thầu Trung Quốc nên việc vay tiền xây cao tốc phải hết sức thận trọng.
Chúng ta có nhiều bài học xương máu với các nhà thầu Trung Quốc nên việc vay tiền xây cao tốc phải hết sức thận trọng. Ảnh minh họa
Thận trọng
Liên quan đến lời đề nghị cho vay hơn 300 triệu USD từ phía Trung Quốc để Việt Nam thực hiện dự án cao tốc Vân Đồn – Móng Cái, mới đây Bộ GTVT đã có ý kiến về việc này.
Theo đó, Bộ GTVT muốn áp dụng cơ chế cấp phát toàn bộ khoản tín dụng ưu đãi bên mua từ Trung Quốc cho dự án, tức là đồng ý vay với điều kiện sẽ chỉ định nhà thầu Trung Quốc thi công.
Bộ GTVT cho rằng, nếu bổ sung đoạn cao tốc Vân Đồn – Móng Cái vào dự án BOT đoạn Hạ Long – Vân Đồn để dùng vốn trong nước, thì khả năng hoàn vốn của cả hai đoạn cao tốc không còn khả thi. Nhưng nếu tách riêng đoạn Vân Đồn – Móng Cái thành một dự án BOT độc lập cũng rất khó thu xếp vốn vì tổng mức đầu tư quá lớn.
Trước thông tin trên, trao đổi với chúng tôi, GS Nguyễn Quang Toản – Nguyên chủ nhiệm khoa Cầu đường, ĐHGTVT cho rằng, với những dự án tiếp nhận vốn vay từ Trung Quốc, Việt Nam phải hết sức thận trọng.
Theo ông Toản, vay vốn ưu đãi nước ngoài từ trước đến nay thông thường đều kèm theo một số điều kiện ràng buộc như: nhà thầu của nước cho vay, có khi còn làm trọn gói, cả tư vấn, lập dự án, tư vấn thiết kế, giám sát.
“Đây là điều kiện để họ cho chúng ta vay vốn ODA. Cái này tùy thuộc vào từng nước và từng loại vốn. Có những nước không yêu cầu như thế nhưng có những nước yêu cầu rất chặt chẽ. Trung Quốc trước nay đều đưa ra những quy định như vậy. Vì thế khi đàm phàn cũng cần hết sức lưu ý, để tránh bị lệ thuộc nhiều vào phía Trung Quốc. ”, ông Toản nhấn mạnh.
Từ lo ngại trên, vị chuyên gia nhấn mạnh, cần phải xem xét lại phương án mà Bộ GTVT định tiến hành triển khai với đoạn cao tốc Vân Đồn – Móng Cái.
“Chúng ta phải thận trọng đánh giá, không thể vôi vàng như phương án mà Bộ GTVT đưa ra. Tôi nghĩ nếu tiếp tục thực hiện theo kế hoạch đó là hơi “bạo” và có phần mạo hiểm”, ông Toản nêu quan điểm.
Nhìn nhận ở góc độ khác, vị chuyên gia cho rằng, việc xây dựng đoạn cao tốc Vân Đồn – Móng Cái là cần thiết để đáp ứng lưu lượng vận chuyển, thông thương giữa Việt Nam với Trung Quốc. Nhất là trong bối cảnh hiện nay, nhiều tuyến đường cao tốc như: Hà Nội – Lào Cai, Hà Nội – Lạng Sơn, Hà Nội –Cao Bằng đã được xây dựng để kết nối với Trung Quốc.
“Dự án dài 96 km mà vốn khoảng 382 triệu USD nếu đầu tư đường cao tốc khoảng 4 làn xe thì tôi cho rằng so với mặt bằng chung của đường cao tốc hiện nay là không đắt. Nhưng nếu dừng lại ở mức 2 làn xe thì lại khác. Tuy nhiên tôi nghĩ, nếu Việt Nam tận dụng được cơ hội này thì sẽ có nhiều lợi thế, nhất là về trung chuyển hàng hóa, giao lưu thương mại, du lịch”, ông Toản đánh giá.
Những bài học xương máu
Dù thừa nhận Việt Nam có thêm thuận lợi nhưng vị chuyên gia cho rằng với đoạn cao tốc Vân Đồn – Móng Cái và lời mời vay hơn 300 triệu USD từ phía Trung Quốc, chúng ta cần phải xem xét, cân nhắc những đề nghị từ phía Bộ Tài chính hay Bộ Kế hoạch Đầu tư để thuận tiện trong việc triển khai dự án.
“Việc Bộ Kế hoạch Đầu tư đề nghị phía Trung Quốc cung cấp khoản vay với điều kiện vay ưu đãi hơn so với điều kiện vay gần đây do phía Trung Quốc đề xuất. Trong đó khoản vay này sẽ không áp dụng điều kiện thực hiện dự án theo hình thức hợp đồng EPC chỉ định cho nhà thầu Trung Quốc.
Bộ Tài chính lo ngại về những ràng buộc về công nghệ, máy móc, sử dụng nhà thầu, tôi nghĩ rằng hoàn toàn có cơ sở và phù hợp với thực tế”, ông Toản nói.
Để dẫn chứng cho lời mình nói, vị chuyên gia đã liệt kê hàng loạt công trình xây dựng gắn liền với Trung Quốc đang gặp trục trặc, kéo dài thi công tại Việt Nam.
“Những công trình chúng ta thực hiện với Trung Quốc, không riêng gì với các công trình giao thông mà cả những công trình trong lĩnh vực năng lượng, luyện kim, các dự án công nghiệp đều không được như dự kiến ban đầu, thậm chí trục trặc kéo dài.
Mấy ngày nay báo chí nói nhiều đến dự án của nhà máy gang thép Thái Nguyên trở thành sắt vụn. Điều này hết sức đau lòng. Ngay cả dự án ở ngay thủ đô Hà Nội, đó là tuyến đường sắt trên cao Cát Linh – Hà Đông cũng đầy trục trặc. Từ những kinh nghiệm đó thì đặt ra yêu cầu phải siết lại các điều kiện vay vốn đầu tư với Trung Quốc.
Qua đây tôi cũng muốn Bộ GTVT trả lời là xuất phát từ đâu mà thời gian gầy đây những công trình giao thông của Bộ rất hay nhờ Trung Quốc, thậm chí chuyện mua toa xe tàu cũ cũng hướng về Trung Quốc”, ông Toản đặt câu hỏi.
Việt Nam đừng hấp tấp
Thừa nhận Việt Nam đang lung túng trong các dự án triển khai có dính dáng đến nhà thầu và công nghệ Trung Quốc, ông Toản cho rằng, nguyên nhân sâu xa xuất phát từ công tác chuẩn bị của chúng ta chưa tốt, thể hiện sự vội vàng, yếu kém.
“Người Đức để hoàn thiện công trình trong thời gian 8 năm thì có thể họ dành tới 3 năm làm công tác chuẩn bị, thời gian còn lại sẽ tiến hành xây dựng. Nhiều trường hợp chuẩn bị có thể 5 năm, nhưng thi công cũng chỉ 3 năm là xong.
Còn Việt Nam chúng ta chỉ làm công tác chuẩn bị trong vòng 1 năm hay 6 tháng thôi rồi sẽ kéo 7 năm thi công, thậm chí lâu hơn.
Cái bất cập ở Việt Nam là chúng ta khởi công nhưng chưa hoàn tất công tác chuẩn bị, tính toán dự án chưa xong, thiết kế, mặt bằng chưa có, thậm chí nguồn vốn chúng ta cũng cầu may.
Sự chuẩn bị không tốt nên chúng ta không có cơ sở để thực hiện các cam kết trong hợp đồng. Khi đó đối tác ký hợp đồng với Việt Nam luôn luôn nắm phần thắng trong tay. Họ luôn có quyền kéo dài thời gian và chúng ta phải chịu trách nhiệm”, ông Toản phân tích.
Từ thực tế trên, vị chuyên gia cho rằng các Bộ, ngành ở Việt Nam cần phải cùng nhau bàn bạc, thống nhất các ý kiến để yêu cầu phía Trung Quốc cung cấp khoản vay với điều kiện vay ưu đãi hơn, nhất là không triển khai dự án theo hình thức hợp đồng EPC chỉ định cho nhà thầu Trung Quốc.
“Chúng ta hoan nghênh sự giúp đỡ của các nước đối với việc phát triển dự án đường cao tốc tại Việt Nam. Nhưng nó phải phù hợp và không gây bất lợi cho chúng ta. Tôi nghĩ những bài học từ Trung Quốc thời gian qua, các Bộ, ngành đã rút ra được kinh nghiệm để tìm cách hạn chế những đòi hỏi từ phía Trung Quốc.
Nếu phía Trung Quốc quyết áp đặt các điều kiện như hiện nay, bất lợi cho Việt Nam thì chúng ta hoàn toàn có quyền dừng lại, tìm đối tác khác”, ông Toản nhấn mạnh.