Mối quan hệ giữa ba cường quốc Mỹ-Nga-Trung Quốc đang ở thời kỳ khó đoán định. Tổng thống Mỹ Donald Trump vừa tuyên bố cứng rắn sẽ trừng phạt cả Nga và Trung Quốc về kinh tế, lại vừa “đưa bàn tay thân ái” ra để muốn làm trung gian… hoà bình.
Nếu đây là quan hệ song phương giữa các nước lớn thì các quốc gia đồng minh cũng không cần bận tâm. Nhưng không đơn giản thế. Vấn đề là ở chỗ, mấy “Ông lớn” đang so găng trên bàn cờ lớn tranh giành vị thế địa chính trị. Và khi ấy các nước nhỏ trong quỹ đạo của nước lớn có thể bị … vạ lây, cho nên càng phải thủ thế, “ăn cây nào rào cây ấy”.
Xu hướng được cải thiện giữa Mỹ và các đối thủ là Nga và Trung Quốc là có thật. Và chỉ nên dừng ở khái niệm xu hướng thôi. Nó không bao giờ dài lâu, càng không vĩnh viễn. Nó như nước với lửa vậy. Washington đang đàm phán trực tiếp với Moscow nhằm chấm dứt cuộc xung đột Nga – Ukraine. Tuần tới ông Trump có thể sẽ gặp ông Putin, ngoài nội dung chính là tìm giải pháp hòa bình giữa Nga và Ukraine hai bên có thể sẽ thiết lập lại toàn bộ mối quan hệ song phương.
Còn với Trung Quốc, sau đòn áp thuế nhập khẩu một số mặt hàng chiến lược của Trung Quốc lên tới 25%, Mỹ lại chìa ra củ cà rốt. Tổng thống Mỹ Donald Trump nói rằng ông muốn gặp Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình, có thể là tại Mỹ để nối lại các cuộc đàm phán về các lĩnh vực có nhiều bất đồng, cụ thể là sự mất cân bằng thương mại đáng chú ý. Ông Trump hạ giọng, rằng ông có “mối quan hệ tuyệt vời” với Chủ tịch Tập Cận Bình, và mong muốn Mỹ sẽ “hòa thuận với Trung Quốc”.
Với Trung Quốc, Mỹ nhận thức rõ vai trò quan trọng của nước này trong nền kinh tế toàn cầu, cũng như các vấn đề quốc tế. Việc cải thiện quan hệ với đất nước tỉ dân có thể nhằm thúc đẩy hợp tác kinh tế, giải quyết các thách thức toàn cầu như biến đổi khí hậu và duy trì ổn định khu vực châu Á-Thái Bình Dương. Có điều, Mỹ rất lo ngại trước ảnh hưởng ngày càng tăng của Trung Quốc và các vấn đề liên quan đến nhân quyền, an ninh mạng và Biển Đông. Phải chăng Mỹ muốn cải thiện quan hệ vừa để nhằm tìm kiếm hợp tác, vừa để kiềm chế sự ảnh hưởng của Trung Quốc trong khu vực?
Còn với Nga, Mỹ có thể tìm cách giảm căng thẳng để tập trung vào các ưu tiên khác và tránh leo thang xung đột. Nhà Trắng cũng lo ngại về các hành động của Nga tại Ukraine và sự can thiệp vào các cuộc bầu cử ở phương Tây. Nếu cải thiện quan hệ với Nga có thể nhằm tìm kiếm sự ổn định/hợp tác trong các vấn đề quốc tế và cũng để giám sát, hạn chế ảnh hưởng của Nga.
“Tấm lòng rộng mở” ấy của Washington chân thành đến mức nào, hay có động cơ khác? Trả lời câu hỏi này cần xem xét kỹ lưỡng các yếu tố địa chính trị và lợi ích quốc gia của các bên. Chỉ biết rằng, hiện tại, các quốc gia không liên kết ở Toàn cầu phía Nam (Global South) có lẽ sẽ phải lo lắng về triển vọng cho các chiến lược phòng ngừa của họ. Họ sẽ hưởng lợi từ việc khôn khéo lợi dụng mối quan hệ giữa các cường quốc, các mối quan hệ chống lại nhau sẽ có thể giảm đi đáng kể.
Hiện nay, các đồng minh của Mỹ ở Đông Bắc Á như Nhật Bản và Hàn Quốc đã bày tỏ sự nghi ngờ về “chiến lược mới” của Mỹ. Kể từ khi bắt đầu cuộc xung đột Nga – Ukraine, Tokyo đã ủng hộ mạnh mẽ lập trường của chính quyền Tổng thống Biden bằng cách ký kết và thực thi các lệnh trừng phạt do Mỹ khởi xướng đối với Moscow. Nay thì Trump đã thay đổi hoàn toàn.
Nhật Bản cũng lo ngại về quan hệ đối tác chiến lược “không giới hạn” giữa Nga và Trung Quốc. Tokyo từng rất lo lắng vào tháng 11/2024 khi Trung Quốc và Nga triển khai máy bay ném bom chiến lược trong một cuộc tuần tra chung trên không tại không phận Biển Nhật Bản. Không ngoại trừ khả năng Bắc Kinh sẽ tìm cách chiếm các đảo tranh chấp với Nhật như Senkaku hoặc tấn công Đài Loan.
Hàn Quốc có quan hệ phức tạp với Trung Quốc, vừa là đối tác kinh tế quan trọng nhưng cũng là mối đe dọa về an ninh, đặc biệt khi Trung Quốc hậu thuẫn Triều Tiên. Lúc này, Hàn Quốc đang tập trung đối phó với Triều Tiên. Nếu Washington cải thiện quan hệ với Bắc Kinh, Moscow thì Seoul có thể mất đi đòn bẩy đáng kể khi đối phó với Bình Nhưỡng.
Vậy là, việc Mỹ tìm cách cải thiện quan hệ với Nga và Trung Quốc, các đồng minh thân cận của Mỹ ở Đông Bắc Á sẽ rơi vào thế khó xử. Những quốc gia này dựa nhiều vào sự bảo trợ an ninh của Mỹ, trong khi lại có mâu thuẫn trực tiếp với Trung Quốc và Nga về nhiều vấn đề chiến lược.
Đối với Việt Nam thì sao? Hà Nội có ảnh hưởng gì không khi Mỹ bắt tay với Nga và Trung Quốc? Câu trả lời chắc chắn là có, bởi Việt Nam có quan hệ phức tạp với cả ba cường quốc này.
Xét về quan hệ Mỹ – Việt Nam: Mỹ là đối tác quan trọng của Việt Nam, đặc biệt trong kinh tế, thương mại và an ninh khu vực. Nếu Mỹ xích lại gần Trung Quốc, Washington sẽ ít chú trọng hơn đến việc kiềm chế Trung Quốc ở Biển Đông. Tuy nhiên, nếu Mỹ cải thiện quan hệ với Nga mà không ảnh hưởng đến chính sách của mình ở Đông Nam Á, Việt Nam có thể hưởng lợi vì quan hệ Việt – Nga vẫn khá tốt.
Xét về quan hệ Trung Quốc – Việt Nam. Hai nước có quan hệ đối tác thương mại lớn nhưng cũng có những tranh chấp căng thẳng về Biển Đông. Nếu Mỹ giảm áp lực lên Trung Quốc, Bắc Kinh có thể trở nên cứng rắn hơn với Việt Nam, nhất là trên biển. Trong khi đó, nếu Mỹ thực sự muốn kiềm chế Trung Quốc từ bên trong bằng cách “thân thiện” hơn, điều này có thể tạo ra một không gian chiến lược mới cho Việt Nam trong quan hệ với cả hai bên.
Nga – Việt Nam lại ở một bình diện khác. Nga là đối tác truyền thống của Việt Nam, đặc biệt trong lĩnh vực quốc phòng. Nếu Mỹ cải thiện quan hệ với Nga, điều này có thể tạo điều kiện thuận lợi hơn để Việt Nam tiếp tục hợp tác quân sự với Moscow mà không bị phương Tây gây áp lực.Tuy nhiên, nếu Nga bị kéo quá gần về phía Mỹ hoặc Trung Quốc, Việt Nam có thể bị ảnh hưởng nếu các mối quan hệ quốc phòng với Nga bị hạn chế.
Vậy Hà Nội nên làm gì? Việc căn cơ nhất là tiếp tục chính sách đối ngoại đa phương và cân bằng. Việt Nam trong mấy thập niên qua đã theo đuổi chính sách “đa phương hóa, đa dạng hóa”. Trong bối cảnh mới, điều này càng quan trọng để tránh bị cuốn vào cạnh tranh giữa các cường quốc. Tăng cường hợp tác hơn nữa với các đối tác khác như Ấn Độ, Nhật Bản, Australia, và EU để tránh phụ thuộc vào bất kỳ một quốc gia nào. Đồng thời tập trung củng cố nội lực. Tăng cường năng lực quốc phòng, phát triển kinh tế và giảm phụ thuộc vào bất kỳ cường quốc nào sẽ giúp Việt Nam duy trì vị thế độc lập trong quan hệ quốc tế.
Thật là tuyệt vời khi các cường quốc xích lại gần nhau. Việt Nam xin nồng nhiệt hoan nghênh và cổ vũ. Điều quan trọng nhất đối với họ là giữ vững lợi ích quốc gia mà không để rơi vào thế liệt vị trong trận bóng đá chính trị của các “Ông lớn”.
H.Đ