Chuyến thị sát của Thủ tướng Thái Lan tại biên giới Campuchia khơi dậy tranh chấp cũ kỹ, đồng thời phản ánh thách thức muôn thuở của ASEAN trong giữ hòa bình khu vực.
Ngày 11/6/2025, Thủ tướng Thái Lan Paetongtarn Shinawatra đã trực tiếp đến tỉnh Surin, khu vực sát biên giới Campuchia và nơi tọa lạc đền cổ Ta Muen Thom – điểm nóng tranh chấp chủ quyền lâu nay giữa hai nước. Hình ảnh vị nữ thủ tướng trẻ tuổi gặp gỡ, động viên người dân vùng biên giới giữa những tiếng súng vọng lại từ khu vực tranh chấp không chỉ là lời trấn an mà còn là tuyên bố chính trị rõ ràng: Thái Lan cam kết bảo vệ chủ quyền, nhưng cũng mong muốn duy trì hòa bình.
Đền Ta Muen Thom, nằm trong tỉnh Surin của Thái Lan, mang đậm dấu ấn văn hóa Khmer, từ lâu đã là biểu tượng nhạy cảm trong quan hệ song phương với Campuchia. Những hành động gần đây của phía Campuchia, như đoàn công dân tới đền hát quốc ca, đã làm dấy lên phản ứng mạnh mẽ từ Thái Lan. Việc một binh sĩ Campuchia thiệt mạng trong vụ đụng độ kéo dài 10 phút tại đây khiến căng thẳng dâng cao, làm hiện thực hóa một mâu thuẫn tưởng chừng chỉ còn là câu chuyện lịch sử.
Để hiểu sâu sắc hơn, không thể không nhớ lại cuộc khủng hoảng biên giới tại đền Preah Vihear hơn một thập kỷ trước – nơi từng khiến hai quốc gia đồng minh ASEAN đối đầu đẫm máu, làm lung lay niềm tin vào khả năng duy trì hòa bình khu vực. Mặc dù Tòa án Công lý Quốc tế (ICJ) đã ra phán quyết về chủ quyền, những tranh chấp kéo dài xung quanh khu vực này cho thấy rằng các quyết định pháp lý chưa đủ sức xoa dịu ký ức và lòng tự tôn dân tộc.
Chính vì vậy, căng thẳng tại Surin, quanh đền Ta Muen Thom, như một hồi chuông cảnh báo rằng lịch sử vẫn chưa ngủ yên, và những vết thương quá khứ chưa lành hẳn có thể tái phát. Sự kiện binh sĩ Campuchia tử trận là minh chứng rõ nét cho thấy chủ quyền không chỉ là vấn đề lãnh thổ mà còn là biểu tượng tinh thần khó có thể thỏa hiệp.
Trong bối cảnh này, hành động của Thủ tướng Paetongtarn Shinawatra thể hiện một phong cách lãnh đạo mềm dẻo nhưng kiên quyết – một hình mẫu đại diện cho Thái Lan đang chuyển mình: trẻ trung, hòa giải nhưng cứng rắn trong vấn đề chủ quyền. Bà không đưa quân đội đến khu vực mà trực tiếp gặp dân, đề ra các biện pháp an toàn cho trường học, cho thấy thái độ chủ động và trách nhiệm trong kiểm soát căng thẳng.
Tuy nhiên, mọi nỗ lực cá nhân hay quốc gia đều không thể đứng riêng lẻ trong bức tranh rộng lớn của khu vực. Ở đây, vai trò của ASEAN trở thành trọng tâm, đồng thời cũng là bài toán nan giải. Liên minh các quốc gia Đông Nam Á vốn xây dựng trên nền tảng tôn trọng chủ quyền và không can thiệp vào công việc nội bộ, nhưng lại phải đối mặt với thách thức phải duy trì hòa bình và ổn định giữa các thành viên khi tranh chấp biên giới liên tục nhen nhóm.
Một lần nữa, ASEAN đứng trước câu hỏi khó: Làm thế nào để tránh xung đột giữa hai thành viên, khi mà mỗi bên đều đặt vấn đề chủ quyền và lòng tự tôn dân tộc lên trên hết? Việc giữ nguyên tắc không can thiệp khiến ASEAN thiếu những công cụ ràng buộc để xử lý tranh chấp một cách hiệu quả, trong khi đó các biện pháp ngoại giao mang tính khuyến nghị lại thường không đủ sức ngăn chặn những sự cố bùng phát.
Bên cạnh đó, sự tham gia của các cường quốc khu vực như Trung Quốc và Mỹ cũng làm tình hình thêm phức tạp. Các nước lớn đôi khi lợi dụng những mâu thuẫn nội khối để thúc đẩy lợi ích riêng, khiến ASEAN khó lòng phát huy vai trò trung gian hòa giải. Điều này càng làm nổi bật nhu cầu cấp thiết phải có một cơ chế xử lý tranh chấp nội bộ vừa bảo đảm chủ quyền quốc gia, vừa tăng cường sự phối hợp và niềm tin lẫn nhau trong khối.
Chuyến thị sát của Thủ tướng Thái Lan là một tín hiệu cho thấy các bên đang tìm kiếm sự cân bằng mong manh giữa việc bảo vệ lợi ích quốc gia và thúc đẩy đối thoại đa phương. Nhưng để bài toán này được giải quyết bền vững, cần có sự cam kết mạnh mẽ hơn từ tất cả các thành viên ASEAN trong việc xây dựng một cơ chế giải quyết tranh chấp biên giới hiệu quả, minh bạch và được tôn trọng.
Câu chuyện từ Preah Vihear đến Ta Muen Thom không chỉ là vấn đề của hai quốc gia cụ thể, mà còn là thách thức chung của toàn khu vực Đông Nam Á. Biên giới không chỉ là đường vẽ trên bản đồ, mà còn là biểu tượng của ký ức lịch sử và lòng tự tôn dân tộc. Khi quá khứ chưa được làm dịu, hòa bình hiện tại sẽ luôn mong manh.
Nếu không có sự cải thiện trong cách xử lý tranh chấp biên giới, một biến cố nhỏ cũng có thể khiến cả khu vực rung chuyển.
T.V