1/3 doanh nghiệp năng lượng mặt trời niêm yết của Trung Quốc đang kinh doanh thua lỗ, hơn 50 công ty trong chuỗi cung ứng đã nộp đơn xin phá sản trong năm nay. Nguồn cung dư thừa và căng thẳng thuế quan với Mỹ không chỉ gây khó cho các công ty trong nước, mà còn tác động đến hoạt động đầu tư sản xuất tại Đông Nam Á, trong đó có Việt Nam.
Hội nghị SNEC PV – sự kiện lớn nhất của ngành sản xuất tấm pin mặt trời tại Trung Quốc – năm nay có quy mô nhỏ hơn rõ rệt. Một số công ty hàng đầu đã không tham dự vì nhiều lý do, trong đó có ngân sách eo hẹp.
Theo South China Morning Post, tình trạng này không có gì đáng ngạc nhiên. Ngành năng lượng mặt trời được coi là một trong 3 động lực tăng trưởng kinh tế mới của Trung Quốc, bên cạnh xe điện và pin lithium. Tuy nhiên, cả 3 ngành này đang đối mặt với đòn giáng kép: Các nhà sản xuất chìm trong thua lỗ vì cuộc chiến giá và dư cung trong nước, trong khi cuộc chiến thuế quan với Mỹ ngăn cản việc tiếp cận thị trường xuất khẩu.
Hàng loạt công ty kinh doanh thua lỗ, phá sản
Theo Hiệp hội Công nghiệp Quang điện Trung Quốc, giá ở mọi phân khúc trong chuỗi cung ứng pin mặt trời đã giảm 60 – 80% trong năm 2024 so với đỉnh năm 2023, khiến 39 trong số 121 doanh nghiệp niêm yết rơi vào cảnh thua lỗ. Tổng số tiền thua lỗ trong chuỗi giá trị sản xuất quang điện lên tới 40 tỷ USD. Nếu tính cả các mảng kinh doanh khác, con số lên tới 60 tỷ USD.
“Hiện ai cũng đặt câu hỏi suy thoái này sẽ sâu và kéo dài đến bao lâu. Tình hình vẫn chưa cải thiện. Trên thực tế, nó còn nghiêm trọng và kéo dài hơn chúng tôi tưởng”, ông Yang Liyou – Tổng giám đốc công ty Jinneng Clean Energy Technology phát biểu tại hội nghị.
Jinko Solar – nhà sản xuất tấm pin mặt trời số một thế giới về sản lượng của Trung Quốc đã chứng kiến giá trị cổ phiếu giảm gần 30% trong năm nay, nâng tổng mức giảm kể từ đỉnh năm 2022 lên hơn 60%. Các đối thủ như JA Solar, Tongwei, Trina Solar, Longi và GCL cũng lao dốc tới 80% kể từ 2022.
Tổng cộng, hơn 50 công ty Trung Quốc trong chuỗi cung ứng năng lượng mặt trời đã nộp đơn phá sản trong năm nay, theo dữ liệu của Solarbe.
Trung Quốc hiện là nhà sản xuất tấm pin mặt trời lớn nhất thế giới, chiếm 80% năng lực toàn cầu, theo Cơ quan Năng lượng Quốc tế (IEA).
Trong năm 2024, ngành năng lượng mặt trời Trung Quốc đã cố gắng tái cơ cấu và cải tổ nhưng không thành công. Nhìn chung, doanh số bán hàng ra hầu hết các thị trường nước ngoài đều giảm, trừ châu Âu.
Năm nay, ban tổ chức SNEC đã mời các đại diện từ Argentina, Australia, Đức và Philippines để tăng cường quảng bá và tìm hiểu thị trường năng lượng mặt trời tại các nước này. Các công ty Trung Quốc cũng cho biết việc xây nhà máy tại nước ngoài để phục vụ nhu cầu địa phương – thay vì trông chờ vào xuất khẩu – là điều bắt buộc.
Các công ty đang lên kế hoạch lập nhà máy tại các thị trường “thân thiện với thuế” ở châu Âu, Nam Mỹ và Trung Đông. Tuy nhiên, giới phân tích cho rằng không có nhiều tín hiệu khả quan.
Trên toàn cầu, tốc độ tăng trưởng lắp đặt hệ thống năng lượng mặt trời được dự đoán sẽ chậm lại còn 10% vào năm 2025, so với 33% năm 2024 và 87% năm 2023.
Mỹ siết thuế quan, Đông Nam Á không còn là “miền đất hứa”?
Hiện khoảng 80% công suất sản xuất năng lượng mặt trời của Trung Quốc tập trung ở Đông Nam Á.
Hơn 20 công ty quang điện của Trung Quốc có cơ sở sản xuất trên khắp Đông Nam Á, lý do là vì các nước trong khu vực có phí sản xuất rẻ, gần Trung Quốc và được miễn thuế quan của Mỹ.
Tuy nhiên, từ năm 2024 đến nay, do Mỹ siết chặt thuế quan, các công ty năng lượng mặt trời của Trung Quốc đang đối mặt với thách thức lớn, đòi hỏi phải điều chỉnh chiến lược sản xuất tại Đông Nam Á, bao gồm Việt Nam.
Theo đó, tháng 6/2024, Reuters đưa tin nhiều công ty pin năng lượng mặt trời của Trung Quốc tạm dừng một số hoạt động sản xuất ở Đông Nam Á. Làn sóng này diễn ra trong bối cảnh Mỹ kết thúc lệnh miễn thuế chống bán phá giá và chống trợ cấp 200% đối với các sản phẩm năng lượng mặt trời từ Việt Nam, Campuchia, Malaysia và Thái Lan.
Tại Việt Nam, công ty Longi Green Energy Technology ngày 8/6/2024 cho biết họ đã tạm dừng sản xuất tại một nhà máy pin ở Việt Nam để nâng cấp cơ sở vật chất. Một ngày sau đó, “ông lớn” Trinasolar cũng thông báo các cơ sở ở Thái Lan và Việt Nam sẽ “bắt đầu giai đoạn bảo trì”.
Ngày 20/5/2025, giữa lúc căng thẳng thuế quan Mỹ – Trung dâng cao, Mỹ tuyên bố dự kiến nâng mức thuế với tấm pin mặt trời nhập khẩu từ Campuchia, Malaysia, Thái Lan và Việt Nam – 4 nước tập trung nhiều nhà máy năng lượng mặt trời Trung Quốc. Trong đó Campuchia có thể phải chịu mức thuế cao nhất lên tới 3.521%, Việt Nam chịu mức 245%.
Do chính sách thuế quan mà Mỹ áp lên pin mặt trời của các nước Đông Nam Á, Trung Quốc đang chuyển hoạt động sản xuất sang các thị trường “thân thiện” hơn với thuế Mỹ như Nam Mỹ, Trung Đông và châu Phi. Chính sách hỗ trợ và nhu cầu nội địa lớn tại các nước này cũng là điểm thu hút doanh nghiệp Trung Quốc. Tuy nhiên, biên lợi nhuận cao khiến Mỹ vẫn là thị trường hấp dẫn nhất.
“Dù là sản xuất ở Đông Nam Á, Saudi Arabia hay Ethiopia, mục tiêu cuối cùng vẫn là bán sang Mỹ. Hiện nay, Mỹ là một trong số ít thị trường còn khả năng tạo lợi nhuận thực sự”, chuyên gia Zhang Haimeng cho biết.
Khó khăn trong việc dịch chuyển và đa dạng hoá sản xuất
Việc di chuyển chuỗi cung ứng sang nước ngoài không dễ dàng. Trung Quốc dẫn đầu toàn thế giới về các khâu đầu vào của chuỗi sản xuất, chẳng hạn như khai thác nguyên liệu, chế biến và sản xuất wafer, mô-đun. Nhưng rất khó để các khâu này được thực hiện ở nước ngoài”, chuyên gia Jessica Jin cho biết.
“Hiện phần lớn kế hoạch dịch chuyển sản xuất ra nước ngoài chỉ tập trung vào các khâu sau cùng, như lắp ráp mô-đun. Nhưng những khâu này lại dễ bị áp thuế hơn”, bà Jin nhận định.
Theo viện nghiên cứu Trung Quốc Trivium China, mở rộng năng lực sản xuất ra nước ngoài là bước đi nhiều rủi ro
“Tại thị trường nội địa, công suất sản xuất của các doanh nghiệp năng lượng đang dư thừa nghiêm trọng. Nếu tiếp tục tăng sản lượng ở nước ngoài, đặc biệt là tại Đông Nam Á, vấn đề sẽ càng trầm trọng. Dù nhìn từ góc độ nào, thì nhu cầu năng lượng mặt trời cũng không thể bắt kịp cung trong thời gian tới”, ông Cosimo Ries, một nhà phân tích của Trivium cho biết.
Trong bối cảnh khó khăn, các công ty năng lượng mặt trời đang nỗ lực đa dạng hóa sản xuất sang các lĩnh vực công nghệ xanh khác, như pin lithium và hydro xanh. Tuy nhiên, họ thiếu nền tảng kĩ thuật cần thiết, và còn phải cạnh tranh với những doanh nghiệp đã dày dạn kinh nghiệm trong lĩnh vực này, như CATL và BYD.
Hơn nữa, thị trường pin lithium và hydro xanh cũng đang bị ảnh hưởng bởi tình trạng dư cung và giá cả sụt giảm.
“Chúng tôi đều đang gặp khó khăn, chỉ là ít hơn một chút so với ngành năng lượng mặt trời. Mọi người đều đang cảm thấy áp lực”, ông Cao Hui, tổng giám đốc của công ty REPT Battero Energy chuyên sản xuất pin lithium cho biết.
Thị trường hydro xanh tại Trung Quốc cũng không khác là bao. Dù nhận được sự hỗ trợ mạnh mẽ từ chính phủ, ngành công nghiệp non trẻ này vẫn chưa chứng minh được tính khả thi về thương mại và tài chính, và hiện đã phải vật lộn với tình trạng dư cung và cuộc chiến về giá.
T.P