Trung Quốc đang thắt chặt nguồn cung các khoáng sản quan trọng, gây gián đoạn chuỗi cung ứng quốc phòng Mỹ, buộc các công ty phải gấp rút tìm kiếm nguồn thay thế cho các nguyên liệu thiết yếu trong sản xuất vũ khí, đạn dược, máy bay phản lực và thiết bị quân sự.
Chi phí sản xuất các hệ thống quân sự tăng vọt
Khi căng thẳng thương mại Mỹ – Trung leo thang từ đầu năm nay, Bắc Kinh đã áp đặt các hạn chế xuất khẩu đất hiếm. Mặc dù sau đó Trung Quốc nối lại một phần xuất khẩu vào tháng 6 sau khi đàm phán với chính quyền Tổng thống Mỹ Donald Trump nhưng nước này vẫn duy trì kiểm soát nghiêm ngặt với các khoáng sản chiến lược.
Hiện Trung Quốc cung cấp khoảng 90% lượng đất hiếm toàn cầu và chiếm ưu thế trong sản xuất nhiều khoáng sản quan trọng khác. Điều này khiến các nhà sản xuất phương Tây gặp khó khăn nghiêm trọng.
Một nhà sản xuất linh kiện máy bay không người lái cho quân đội Mỹ đã phải trì hoãn đơn hàng tới 2 tháng vì không thể tìm được nam châm không có xuất xứ Trung Quốc – loại nam châm chế tạo từ đất hiếm.
Theo các thương nhân, giá của nhiều loại vật liệu đã tăng gấp 5 lần, thậm chí 60 lần. Một công ty cho biết họ vừa được báo giá samarium (nguyên tố làm nam châm chịu nhiệt cao trong động cơ phản lực) cao gấp 60 lần thông thường.
Các nhà điều hành các công ty quốc phòng cảnh báo chi phí sản xuất các hệ thống quân sự đang tăng vọt.
Khủng hoảng khoáng sản làm lộ rõ mức độ phụ thuộc của quân đội Mỹ vào chuỗi cung ứng có liên quan đến Trung Quốc. Các khoáng sản do Trung Quốc sản xuất là thành phần không thể thiếu trong vi điện tử, kính nhìn đêm, hệ thống tên lửa và vệ tinh. Dù Mỹ đã nỗ lực đa dạng hóa nguồn cung, nhiều nguyên tố vẫn quá hiếm để có thể sản xuất hiệu quả ở phương Tây.
Từ tháng 12 năm ngoái, Trung Quốc còn cấm bán các kim loại chiến lược như germani, gali và antimon cho Mỹ, vốn được dùng trong đạn pháo, cảm biến hồng ngoại và kính nhìn đêm. Nhiều công ty cảnh báo nguy cơ phải cắt giảm sản lượng nếu tình hình không được cải thiện.
Ông Bill Lynn, CEO Leonardo DRS (Mỹ), cho biết kho germani của công ty đã xuống mức “an toàn tối thiểu”. Germani là vật liệu thiết yếu trong cảm biến hồng ngoại dùng trong tên lửa và thiết bị quân sự khác. Công ty này là thành viên của tập đoàn quốc phòng hàng đầu Italy – Leonardo.
Mỹ loay hoay ứng phó
Lầu Năm Góc đã yêu cầu các nhà thầu quốc phòng ngừng sử dụng nam châm đất hiếm có nguồn gốc từ Trung Quốc trước năm 2027. Một số công ty đã dự trữ được lượng lớn nam châm, nhưng với nhiều khoáng sản khác, dự trữ chỉ đủ dùng trong vài tháng đến chưa đầy một năm.
Các công ty sản xuất máy bay không người lái là nhóm chịu ảnh hưởng lớn nhất – phần lớn trong số họ là startup, nguồn lực hạn chế, không đủ năng lực chuỗi cung ứng để dự trữ kim loại đất hiếm.
Ông Dak Hardwick, Phó Chủ tịch Hiệp hội Công nghiệp Hàng không Vũ trụ Mỹ, nói: “Chúng tôi bàn về vấn đề này mỗi ngày – và các công ty trong ngành cũng vậy.”
Dữ liệu từ công ty Govini cho thấy, hơn 80.000 linh kiện trong các hệ thống vũ khí của Bộ Quốc phòng Mỹ được sản xuất từ các khoáng sản đang bị Trung Quốc kiểm soát xuất khẩu. Gần như toàn bộ chuỗi cung ứng khoáng sản của Lầu Năm Góc phụ thuộc ít nhất một nhà cung cấp Trung Quốc, khiến họ dễ bị gián đoạn quy mô lớn.
Đầu năm nay, Bắc Kinh yêu cầu các công ty nhập khẩu đất hiếm và nam châm phải cung cấp tài liệu chi tiết về mục đích sử dụng, bao gồm hình ảnh sản phẩm và cả dây chuyền sản xuất, để đảm bảo không dùng cho quân sự.
Một công ty phương Tây chuyên nhập nam châm đất hiếm từ Trung Quốc cho biết đơn hàng quốc phòng và hàng không vũ trụ gần đây đều bị từ chối hoặc trì hoãn. Vào tháng 5, công ty ePropelled (New Hampshire, Mỹ) bị nhà cung cấp Trung Quốc yêu cầu nộp bản vẽ kỹ thuật, hình ảnh sản phẩm và danh sách khách hàng để báo cáo lên chính phủ Trung Quốc – kèm theo cam kết không sử dụng cho mục đích quân sự.
“Chúng tôi chắc chắn sẽ không giao thông tin đó cho Trung Quốc”, ông Chris Thompson, Phó Chủ tịch ePropelled, nói. Công ty này đang tìm nguồn cung từ Mỹ, châu Âu, Nhật và Đài Loan – nhưng nhiều nguồn vẫn phụ thuộc Trung Quốc.
ePropelled đã ký hợp đồng với 2 startup Mỹ là Vulcan Elements (Bắc Carolina) và USA Rare Earth (Oklahoma). Tuy nhiên, cả hai chưa thể cung ứng trước cuối năm và đang gấp rút xây dựng chuỗi cung ứng thay thế.
Giới thương nhân cho biết do Trung Quốc yêu cầu xác định người dùng cuối, các công ty thương mại không được phép nhập dự trữ hàng hóa.
Lầu Năm Góc đã rót hàng trăm triệu USD để thúc đẩy sản xuất trong nước. Năm ngoái, họ cấp 14 triệu USD cho một công ty Canada sản xuất chất nền germani dùng trong vệ tinh quốc phòng. Tháng 7 vừa qua, Bộ Quốc phòng Mỹ tiếp tục chi 400 triệu USD mua cổ phần tại MP Materials – công ty vận hành mỏ đất hiếm lớn nhất châu Mỹ, nhằm tăng tốc sản xuất nam châm phục vụ F-35 và tên lửa hành trình.
Tuy nhiên, xây dựng nguồn cung mới cần thời gian. Lầu Năm Góc đã thành lập “Diễn đàn Khoáng sản Quan trọng” để hỗ trợ tài chính cho các dự án khai thác khoáng sản trong nước và tại các quốc gia đồng minh, bao gồm cả antimon và germani.
Các tập đoàn quốc phòng lớn cũng phải vào cuộc trực tiếp tìm kiếm nguồn nguyên liệu, thay vì giao cho nhà cung cấp phụ như trước. “Họ nhận ra rằng sẽ không có được nam châm nếu không trực tiếp tham gia”, ông Nicholas Myers, CEO startup Phoenix Tailings tại Massachusetts, cho biết.
T.P