Lâu rồi, Biển Đông lại có chuyện. Vẫn là hai ông hàng xóm Trung Quốc -Philippines va chạm theo cách từng xảy ra, dùng tàu chiến bắn vòi rồng để uy hiếp.
Ném lửa ra bên ngoài
Thông tin được báo chí nước ngoài công bố, hôm 11/8 tàu hải cảnh của Trung Quốc đã bắn vòi rồng vào tàu Philippines. Vì sao Trung Quốc lại có hành động này? Theo ông Jay Tarriela – Chuẩn đô đốc, người phát ngôn Lực lượng Bảo vệ bờ biển Philippines – tàu và ngư dân Philippines khi hoạt động hợp pháp gần bãi cạn Scarborough ở Biển Đông đã gặp phải “hành vi điều khiển nguy hiểm và phong tỏa” của tàu Trung Quốc. Một tàu Philippines đã bị tấn công bằng vòi rồng. Các thủy thủ “nhờ kỹ thuật hàng hải điêu luyện” đã né tránh thành công, không bị trúng “đạn nước”.
Ngay sau đó, Manila đã nghiêm khắc chỉ trích hành vi nguy hiểm của phía Trung Quốc. Tổng thống Philippines Ferdinand Marcos Jr. một lần nữa nhấn mạnh lập trường: Một khi xung đột tại eo biển Đài Loan nổ ra, Philippines không thể đứng ngoài cuộc. Cần sớm thành lập liên minh để ứng phó với mối đe dọa an ninh tại khu vực Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương.
Lời “dọa nạt” này đã khiến Bắc Kinh phản ứng mạnh mẽ, cảnh cáo Manila “đừng đùa với lửa”. Căng thẳng song phương đang leo thang trong mấy ngày qua.
Chuẩn đô đốc Tarriela nói rằng, họ không hề xâm phạm chủ quyền trên vùng biển mà Trung Quốc cho rằng họ đang quản lý. Lực lượng Bảo vệ Bờ biển Philippines chỉ đang thực hiện hoạt động cứu trợ thuộc “Kế hoạch bán hải sản trực tiếp cho ngư dân anh hùng thời đại mới”. Lực lượng này đang hỗ trợ ngư dân của khoảng 35 tàu cá Philippines tại vùng biển bãi cạn Scarborough, điều động tàu tuần tra đa năng cỡ lớn BRP Teresa Magbanua (MRRV-9701) và tàu tuần tra BRP Suluan (MRV 4406), cùng tàu tiếp tế MV Pamamalakaya.
Trong một sự kiện liên quan khác, tại khu vực cách phía đông bãi cạn Scarborough khoảng 10,5 hải lý, đã xảy ra vụ va chạm giữa tàu hải cảnh “Nam Vực” (số hiệu 3104) và tàu hải quân “Quế Lâm” (số hiệu 164) của Trung Quốc. Vậy là “quân ta đánh quân mình”.
Tàu “Nam Vực” khi truy đuổi tốc độ cao tàu tuần tra BRP Suluan của Philippines đã lao từ phía sau mạn phải tàu Philippines, dẫn đến va chạm với tàu hải quân “Quế Lâm”. Cú va chạm mạnh đã khiến phần mũi tàu “Nam Vực” bị vỡ và bẹp dúm, mất khả năng di chuyển.
Xuất khẩu căng thẳng
Xin lưu ý, đây là sự việc rất đáng tiếc, lần đầu sau nhiều tháng Trung Quốc tái sử dụng “đạn nước” (water cannon) để ngăn chặn tàu đối phương ở khu vực này.
Scarborough là bãi cạn có ý nghĩa chiến lược cực lớn vì nó nằm trong vùng đặc quyền kinh tế (EEZ) 200 hải lý của Philippines theo UNCLOS, nhưng bị Trung Quốc chiếm quyền kiểm soát thực tế kể từ năm 2012. Hải cảnh Trung Quốc tuy không phải là hải quân, nhưng lại được trang bị mạnh và có quyền cưỡng chế, thường đóng vai trò “vùng xám” giữa hòa bình và xung đột quân sự. Những sự việc do hải cảnh gây ra thường được chối bay chối biến.
Từ những dữ kiện này, có thể thấy Trung Quốc đang theo đuổi ba mục tiêu chiến lược:
Một, củng cố quyền kiểm soát thực tế. Tàu hải cảnh dùng vòi rồng thay vì đâm va hoặc bắn đạn thật nhằm duy trì tình trạng chiếm giữ mà vẫn tránh leo thang thành xung đột quân sự trực tiếp. Đây là chiến thuật “đẩy lùi đối thủ” mà không gây thương vong nghiêm trọng, tạo hình ảnh “kiểm soát hợp pháp”.
Hai, kiểm tra phản ứng của Philippines và đồng minh, để xem Mỹ, Nhật, Úc… phản ứng thế nào nếu Trung Quốc tăng cường cưỡng chế. Nếu sự phản ứng yếu ớt, Trung Quốc sẽ tăng tần suất và cường độ các hoạt động vùng xám.
Ba, dùng “đạn nước” không chỉ để cản trở nhiệm vụ của Philippines, mà còn để gây áp lực tinh thần lên thủy thủ, khiến họ e ngại tiếp tục áp sát khu vực tranh chấp. Bên cạnh đó, giữ im lặng truyền thông trong nước để tránh quốc tế hóa vụ việc theo hướng bất lợi cho Bắc Kinh, duy trì khoảng trống đàm phán nếu cần.
Dự báo sắp tới, nếu Philippines tiếp tục tăng cường hiện diện và nhận hỗ trợ từ đồng minh, Trung Quốc nhiều khả năng sẽ tăng hoạt động vùng xám, như phun vòi rồng, áp sát, thậm chí đâm va có kiểm soát. Bắc Kinh cũng sẽ kết hợp tuyên truyền trong nước, như vẽ hình ảnh “bảo vệ chủ quyền” để củng cố tính chính danh cho họ. Mặt khác tiếp tục ép Philippines vào tình thế buộc phải chọn giữa leo thang căng thẳng hoặc giảm hiện diện.
Nhìn xa hơn, theo ý kiến của các nhà bình luận quốc tế, mỗi khi tình hình nội bộ căng thẳng thì Bắc Kinh lại ném lửa ra bên ngoài. Việc gây gổ với Philippines có thể nằm trong vùng âm mưu ấy, vì Trung Quốc trong nhiều thập kỷ qua đã nhiều lần dùng “chiêu” này, chúng tôi tạm gọi là “xuất khẩu căng thẳng”.
Khi nội bộ bất ổn, như kinh tế suy giảm, thất nghiệp gia tăng, bất mãn xã hội, chia rẽ nội bộ lãnh đạo, chính quyền Bắc Kinh thường muốn chuyển hướng sự chú ý của dư luận sang “kẻ thù bên ngoài”. Ở Trung Quốc, chủ nghĩa dân tộc luôn là một công cụ mạnh để củng cố tính chính danh của Đảng Cộng sản. Vấn đề “chủ quyền biển đảo” là một trong những chủ đề dễ kích thích tinh thần đoàn kết.
Những dấu hiệu hiện tại ở Bắc Kinh là khá rõ. Về kinh tế, tăng trưởng chậm, thị trường bất động sản khủng hoảng, nợ chính quyền địa phương lớn. Về xã hội, thất nghiệp trong thanh niên cao, kiểm soát internet gắt gao hơn. Đặc biệt, về chính trị, đã và đang có cả một rừng tin đồn về việc ông Tập sắp mất chức, về sự bất đồng trong các Nguyên lão và giới tinh hoa, mặc dù rất khó xác nhận.
Trong bối cảnh ấy, một vụ “va chạm vừa phải” ở Biển Đông dễ dàng tạo ra luồng tin tích cực cho dư luận trong nước: “Chúng ta đang bảo vệ chủ quyền, chống lại thế lực bên ngoài”.
Nhưng tại sao lại nhằm Philippines để ném lửa? Điều này là do Bắc Kinh lựa chọn “mục tiêu vừa phải”. Philippines yếu hơn về quân sự, nên rủi ro chiến tranh toàn diện thấp. Hơn nữa, Bắc Kinh luôn coi Manila là “tay sai của Washington”, cho nên đây là dịp thuận tiện để lồng ghép vào thông điệp chống Mỹ, một mũi tên trúng hai đích.
Thời điểm này, sau một quãng thời gian tạm lắng, một vụ việc gây gổ vừa đủ sẽ “hâm nóng” dư luận trong nước mà không kích hoạt phản ứng quân sự cực đoan từ Mỹ.
Tuy nhiên, Bắc Kinh thừa tỉnh táo để nhận ra rằng, lặp lại việc “ném lửa” quá thường xuyên có thể làm mất tác dụng đánh lạc hướng trong nước, vì người dân sẽ quen với căng thẳng ngoài biển.
H.Đ