Dựa trên Đạo luật Bảo vệ động vật có vú biển, Mỹ tuyên bố dừng nhập khẩu nhiều mặt hàng hải sản Việt Nam. Trước cú sốc này, Việt Nam khẳng định nỗ lực cải cách nghề cá theo chuẩn quốc tế, nhưng cũng kiên quyết bảo vệ quyền lợi chính đáng của ngư dân và doanh nghiệp.
“Cú sốc” từ Washington: Tạm dừng hay cấm cửa?
Ngày 25/9, tại cuộc họp báo thường kỳ, Người phát ngôn Bộ Ngoại giao Việt Nam Phạm Thu Hằng xác nhận: Cục Quản lý Đại dương và Khí quyển Quốc gia Hoa Kỳ (NOAA) đã từ chối công nhận “tương đương” 12 nghề khai thác hải sản của Việt Nam theo Đạo luật Bảo vệ Động vật có vú Biển (MMPA).
Theo đó, kể từ 1/1/2026, các mặt hàng như cá ngừ, cá kiếm, mực, ghẹ, cá mú, cá thu, cá đối… sẽ không còn được phép xuất khẩu vào thị trường Mỹ. “Đây là quyết định gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến sinh kế của hàng trăm nghìn ngư dân và người lao động Việt Nam, cũng như đe dọa sự phát triển ổn định của thương mại song phương”. – Bộ trưởng Công Thương Việ tNam Nguyễn Hồng Diên nhấn mạnh trong thư gửi Bộ trưởng Thương mại Mỹ.
Đương nhiên, Mỹ có cái lý của họ. Đạo luật Bảo vệ Động vật có vú Biển (MMPA) được nước này ban hành năm 1972, mở rộng từ năm 2016 đối với hàng nhập khẩu. Mọi quốc gia muốn bán hải sản vào Mỹ đều phải chứng minh rằng hoạt động khai thác của mình đạt “tương đương” với tiêu chuẩn Mỹ về bảo vệ thú biển.
Trong trường hợp Việt Nam, NOAA cho rằng các nghề cá chưa cung cấp đủ bằng chứng giảm thiểu tác động đến cá heo, cá voi, hải cẩu… nên quyết định không công nhận. Washington khẳng định đây là biện pháp kỹ thuật bắt buộc, áp dụng cho tất cả các nước, không riêng Việt Nam.
Cái lý thì như thế, nhưng cái tình thì sao? Thưa các ngài trông nom Nhà trắng, lệnh tạm dừng này sẽ tác động nặng nề với kinh tế biển Việt Nam. Mỹ từ lâu là một trong những thị trường nhập khẩu thủy sản lớn nhất của Việt Nam, với kim ngạch hàng tỷ USD mỗi năm. Vì vậy, lệnh cấm từ 2026 sẽ mang đến những hệ quả trực tiếp:
Sinh kế: hàng trăm nghìn ngư dân và công nhân chế biến đối diện nguy cơ mất việc hoặc giảm thu nhập.
Doanh nghiệp: các công ty xuất khẩu đứng trước bài toán mất thị trường, khó thu hồi vốn, đứt gãy chuỗi cung ứng.
Kinh tế vĩ mô: nguồn thu ngoại tệ từ ngành xuất khẩu mũi nhọn bị ảnh hưởng, tác động tới mục tiêu phát triển kinh tế biển bền vững của Việt Nam.
Qua đây có thể khẳng định, đĐây không chỉ là vấn đề thương mại, mà còn là thách thức về an sinh xã hội và vị thế quốc tế của Việt Nam.
Luật pháp quốc tế nói gì?
Theo các nguyên tắc của Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO), một quốc gia có thể áp dụng biện pháp phi thuế quan nhằm bảo vệ sức khỏe con người, động vật hoặc môi trường. Mỹ có thể viện dẫn lý do bảo vệ động vật có vú biển để biện minh cho lệnh cấm.
Tuy nhiên, WTO cũng quy định rõ: các biện pháp này không được mang tính phân biệt đối xử hoặc ngụy trang cho bảo hộ thương mại. Điều Việt Nam có quyền chất vấn là, Mỹ đánh giá “tương đương” có thật sự khách quan, công bằng và minh bạch hay không? Nếu phát hiện có sự thiên vị hoặc áp dụng tiêu chuẩn kép, Việt Nam hoàn toàn có cơ sở để khiếu nại lên WTO.
Vì lẽ đó, Hà Nội đã nhanh chóng có động thái về ngoại giao. Bộ trưởng Công Thương gửi thư yêu cầu Mỹ cân nhắc lại. Bộ Ngoại giao nêu quan ngại và kêu gọi đối thoại.
Tiếp đến, Việt Nam đang tích cực nghiên cứu biện pháp nâng cao tiêu chuẩn nghề cá, áp dụng công nghệ giám sát, cải tiến ngư cụ nhằm giảm thiểu rủi ro cho động vật có vú biển.
Trong giai đoạn tới, Hà Nội có thể cân nhắc, tiến hành đàm phán song phương; thiết lập các kênh đối thoại kỹ thuật, xin gia hạn thời gian chuyển tiếp, đồng thời thể hiện thiện chí cải cách. Ở mức độ cao hơn, có thể khiếu nại lên WTO, nếu có bằng chứng về sự bất bình đẳng trong áp dụng quy định.
Đồng thời, đa dạng hóa thị trường, giảm sự phụ thuộc vào Mỹ bằng cách mở rộng sang EU, Nhật Bản, Hàn Quốc, Trung Đông…
Thực tế, Việt Nam không phải quốc gia duy nhất bị Mỹ “đe nẹt”. Hàng loạt nước khác cũng đang đối diện cùng thách thức từ MMPA. Tại Ấn Độ, Thái Lan, Indonesia, nghề cá ngừ, mực bị cũng từng bị từ chối công nhận. Còn Mexico cũng nhiều năm tranh chấp với Mỹ về đánh bắt cá ngừ liên quan tới cá heo. Nhật Bản: chịu áp lực vì săn bắt cá voi. Peru, Chile: bị ảnh hưởng nặng ở ngành cá cơm, mực, v.v..
Điều này cho thấy Mỹ đang theo đuổi xu hướng siết chặt tiêu chuẩn toàn cầu, chứ không “bắt nạt” riêng Việt Nam. Tuy nhiên, tác động với Việt Nam.
Lựa chọn cách tiếp cận kiên quyết nhưng thiện chí là hướng đi của Việt Nam. Kiên quyết bảo vệ lợi ích chính đáng của ngư dân, doanh nghiệp và nền kinh tế, đồng thời, thể hiện thiện chí hợp tác, sẵn sàng nâng cao tiêu chuẩn nghề cá, chung tay bảo vệ đại dương.
Quyết định từ phía Mỹ là một phép thử không nhỏ đối với Việt Nam. Nhưng đây cũng là cơ hội để ngành thủy sản cải cách, nâng cấp theo chuẩn quốc tế, hướng tới phát triển bền vững.
“Cái khó ló cái khôn”, Việt Nam cần bản lĩnh ngoại giao, sự kiên quyết bảo vệ lợi ích, đồng thời duy trì tinh thần đối thoại, hợp tác. Bởi lẽ, chỉ bằng cách ấy, quan hệ thương mại Việt – Mỹ mới có thể tiếp tục phát triển, không chỉ vì lợi ích song phương mà còn vì trách nhiệm chung đối với môi trường biển toàn cầu.
H.Đ