Đằng sau đà tăng phi mã của giá vàng là bước đi táo bạo của Trung Quốc nhằm giảm sự chi phối của Mỹ trong hệ thống tài chính toàn cầu.
Tích trữ vàng, tăng cường quyền lực mềm
Trong suốt một thập kỷ qua, Bắc Kinh đã âm thầm tích lũy dự trữ, tạo dựng kho vàng thỏi được cho là lớn thứ 6 thế giới. Giờ đây, đà tăng chóng mặt của kim loại quý đang tiếp thêm sức mạnh cho chiến lược đó.
Trong phiên 8/10 vừa qua, giá vàng lần đầu tiên vượt ngưỡng 4.000 USD/ounce. Đợt tăng phi mã phá vỡ mọi kỷ lục đã đưa vàng thỏi trở lại vị thế trung tâm trong bối cảnh căng thẳng quốc tế gia tăng và niềm tin giữa các đồng minh lung lay và Bắc Kinh đang nắm bắt thời cơ này.
Trong năm nay, Trung Quốc đã nâng tầm vai trò của Hồng Kông như một trung tâm giao dịch nội địa, khi Sàn giao dịch Vàng Thượng Hải (SGE) mở kho vàng ngoài đại lục đầu tiên tại đây – nơi cho phép lưu trữ và giao dịch vàng mà không cần thông quan ngay.
Bắc Kinh cũng đang tìm cách thu hút các quốc gia khác gửi vàng dự trữ vào hệ thống kho ngoại quan của mình. Bước tiếp theo, họ dự kiến khuyến khích các ngân hàng trung ương và quỹ đầu tư quốc gia giao dịch số vàng lưu trữ, tương tự mô hình ở London, nhằm từng bước chiếm lĩnh vai trò của các trung tâm giao dịch truyền thống lâu đời.
“Tất cả yếu tố đang hội tụ – các quốc gia đa dạng hóa dự trữ, biến động địa chính trị leo thang, và các hệ thống thanh toán thay thế đang phát triển mạnh. Trung Quốc vốn là nước sản xuất vàng lớn nhất thế giới. Giờ đây, họ muốn khẳng định vị thế trong hệ thống tài chính toàn cầu khi lực cản đang ở mức thấp nhất”, ông Ding Shuang, Kinh tế trưởng khu vực Trung Quốc đại lục và Bắc Á của Standard Chartered, nhận định.
Với Bắc Kinh, vàng là công cụ phục vụ nhiều mục tiêu cùng lúc củng cố vị thế quốc tế, thúc đẩy việc sử dụng đồng Nhân dân tệ (NDT), và thậm chí gia tăng vai trò của Hồng Kông như cửa ngõ tài chính.
Nhưng trên hết, nó cho phép Trung Quốc xây dựng một phương án thay thế cho sự thống trị tài chính của Mỹ, trong bối cảnh Washington ngày càng lạm dụng các biện pháp trừng phạt và gây xa cách với cả các đối tác truyền thống.
Sao chép “nước cờ London”
Trong thập kỷ qua, giá vàng đã tăng gấp 4 lần, vượt 2.000 USD/ounce trong đại dịch và sau đó đạt 3.000 USD vào tháng 3 năm nay, khi các gói thuế quan mới của Mỹ chuẩn bị có hiệu lực. Từ giới chức chính phủ cho đến người mua vàng thỏi ở Costco, ai nấy đều cảm nhận được sức nóng của làn sóng này.
Động lực cho cơn sốt vàng một phần đến từ sự ra đời của các quỹ ETF vàng vào đầu thiên niên kỷ, giúp việc đầu tư trở nên dễ dàng hơn, và sau đó là làn sóng mua ròng từ các ngân hàng trung ương. Năm ngoái, nhóm này chiếm hơn 20% tổng nhu cầu toàn cầu, so với mức trung bình chỉ khoảng 10% trong thập niên 2010.
Gần đây, nỗi lo về lạm phát cao và lãi suất thấp càng thúc đẩy giá vàng đi lên. Tuần này, lo ngại về nợ công cùng bất ổn chính trị tại Washington đã đẩy vàng vượt ngưỡng 4.000 USD/ounce. Khi các nhà đầu tư từ Nhật Bản tới Anh Quốc rời xa tiền tệ pháp định để tìm nơi trú ẩn trong vàng hoặc Bitcoin, giá bạc cũng leo gần tới mốc kỷ lục 50 USD/ounce.
Đối với các nhà hoạch định chính sách, đặc biệt là ở Bắc Kinh, giá vàng cao khiến kim loại này trở nên hấp dẫn hơn như một tài sản dự trữ an toàn, đồng thời củng cố lập luận rằng việc đưa nhiều vàng hơn vào phạm vi ảnh hưởng của mình sẽ giúp gia tăng sức hấp dẫn cho thị trường và đồng NDT, nhất là trong bối cảnh dòng vốn nước ngoài đang có dấu hiệu cải thiện.
“Nếu Trung Quốc nắm giữ nhiều vàng hơn, đồng Nhân dân tệ sẽ đáng tin cậy hơn”, bà Guo Shan, đối tác tại Hutong Research, nhận định.
Trong mắt Bắc Kinh, London – trung tâm giao dịch vàng lớn nhất thế giới – chính là hình mẫu cần noi theo.
Thời đỉnh cao của đế chế Anh, vàng được khai thác từ khắp nơi trên thế giới đổ về London để giao dịch và thanh toán, góp phần củng cố sức mạnh tài chính, pháp lý và thương mại của nước này. Hệ thống kho chứa, tiêu chuẩn tinh luyện và quy tắc “London Good Delivery” đã khiến việc trao đổi vàng thỏi trở nên dễ dàng và minh bạch, tạo nên một chuỗi giá trị khổng lồ mà đến nay vẫn duy trì vị thế số một toàn cầu.
Trung Quốc muốn tái tạo điều đó. Đầu năm nay, Bắc Kinh bắt đầu mời các ngân hàng trung ương nước ngoài mua vàng và lưu trữ tại các kho liên kết với Sàn giao dịch Vàng Thượng Hải. Bằng cách trở thành người giám hộ một phần dự trữ của các “quốc gia thân thiện”, Trung Quốc có thể mở rộng tiếng nói của mình trên thị trường và tiến xa hơn trong việc thiết lập một kiến trúc tài chính song song với phương Tây.
Không phải ngẫu nhiên mà nhiều quốc gia, từ Đức, Hà Lan, Ba Lan đến Serbia, đã hồi hương vàng vì lý do an ninh hoặc chính trị. Trong bối cảnh đó, “lời chào mời” của Bắc Kinh trở nên hấp dẫn đối với các nước mong muốn một hệ thống lưu trữ phi phương Tây, nơi các lệnh trừng phạt của Mỹ và châu Âu không thể vươn tới.
Các quốc gia BRICS (nhóm nay chiếm 40% kinh tế toàn cầu) chính là đối tượng trọng tâm trong chiến lược này. Không ít nước trong nhóm này từng chứng kiến vàng bị phong tỏa ở phương Tây, như trường hợp của Venezuela tại Ngân hàng Anh.
Một số đối tác tỏ ra quan tâm. Ngân hàng Dự trữ Nam Phi cho biết họ sẵn sàng xem xét việc lưu trữ vàng ở “bất kỳ địa điểm tối ưu nào”, miễn là đảm bảo tiêu chuẩn quốc tế. Trong khi đó, ít nhất một quốc gia Đông Nam Á được cho là đã bày tỏ sự quan tâm đến kế hoạch của Trung Quốc, theo các nguồn tin am hiểu.
Học Nga để củng cố “pháo đài tài chính”
Trung Quốc từ lâu đã quan sát kỹ lưỡng mô hình của Nga, kể từ thời Liên Xô. Bắc Kinh đặc biệt chú ý tới cách Nga dưới thời Tổng thống Vladimir Putin xây dựng “pháo đài tài chính” chống trừng phạt, trong đó vàng đóng vai trò then chốt.
Sau khi sáp nhập Crimea năm 2014, Nga bắt đầu mua vàng quy mô lớn nhằm giảm phụ thuộc vào đồng USD, và việc này đã giúp Moscow đứng vững khi phương Tây phong tỏa tài sản dự trữ ở nước ngoài. Giá vàng tăng gấp đôi kể từ khi xung đột bùng phát năm 2022 càng củng cố sức mạnh tài chính của Nga.
Theo RAND Europe, vàng hiện là tài sản chiến lược cốt lõi trong cấu trúc kinh tế thời chiến của Nga — và Trung Quốc đang rút ra nhiều bài học từ đó.
Bắc Kinh đã liên tục mua vàng suốt 11 tháng qua, trong khi cắt giảm mạnh lượng nắm giữ trái phiếu Kho bạc Mỹ – giảm tới 41% so với cuối năm 2015.
Theo số liệu của Hội đồng Vàng Thế giới (WGC), dù dự trữ vàng của Trung Quốc mới chiếm chưa đến 9% tổng dự trữ ngoại hối, thấp hơn nhiều so với mức trung bình toàn cầu khoảng 20%, nhưng dư địa tăng còn rất lớn.
Hiện Mỹ vẫn là quốc gia có kho vàng lớn nhất thế giới, song nếu chỉ 1% tài sản tư nhân đang nắm giữ trái phiếu kho bạc chuyển sang vàng, Goldman Sachs ước tính giá kim loại quý này có thể chạm 5.000 USD/ounce.
“Trung Quốc đang nói về các hệ thống thanh toán thay thế với sự tự tin chưa từng có. Và vàng chính là chìa khóa của sự tự tin đó”, nhà phân tích John Kennedy nhận xét.
T.P