Sáng 26 tháng 10 tại Trung tâm Hội nghị Kuala Lumpur, Hội nghị Cấp cao ASEAN lần thứ 47 chính thức khai mạc, mở ra tuần lễ đối thoại quan trọng nhất của khu vực trong năm 2025.
Dưới chủ đề “Bao trùm và bền vững” do Malaysia khởi xướng, các nhà lãnh đạo ASEAN bước vào thảo luận trong bối cảnh nhiều biến động địa – chính trị, trong đó vấn đề Biển Đông được giới quan sát dự đoán sẽ một lần nữa trở thành phép thử lớn cho khả năng giữ vững đoàn kết và vai trò trung tâm của khối.
Từ đầu năm 2025, Biển Đông chứng kiến nhiều hoạt động quân sự và tuần tra dày đặc của các bên liên quan, đặc biệt là việc Trung Quốc luân phiên triển khai hai tàu sân bay tại Thái Bình Dương. Sự hiện diện thường trực của lực lượng hải cảnh và các chuyến khảo sát gần Trường Sa, Natuna hay Bãi Cỏ Mây khiến nguy cơ va chạm gia tăng, đồng thời đặt ASEAN vào thế không thể “đứng ngoài”.
Báo chí Việt Nam và khu vực đều nhận định Biển Đông đang trở lại như một điểm nóng chiến lược, nơi mọi biến động đều có thể ảnh hưởng trực tiếp tới hòa bình, ổn định và tự do hàng hải – những trụ cột thiết yếu cho phát triển của khu vực.
Tuy nhiên, “biến động” không chỉ đến từ bên ngoài. Biển Đông cũng là thước đo của sự thống nhất nội khối ASEAN. Các nước có yêu sách chủ quyền như Việt Nam, Philippines, Malaysia mang mối quan tâm khác so với những thành viên muốn giữ cân bằng quan hệ với các cường quốc. Chính sự khác biệt ấy khiến việc xây dựng tuyên bố chung hay duy trì tiếng nói đồng thuận không dễ dàng.
Song qua nhiều kỳ hội nghị, ASEAN vẫn khẳng định nguyên tắc giải quyết tranh chấp bằng biện pháp hòa bình, tôn trọng luật pháp quốc tế và Công ước Liên Hợp Quốc về Luật Biển năm 1982 (UNCLOS 1982). Việc giữ vững lập trường nguyên tắc này được xem là sợi dây gắn kết khối trong những thời điểm sóng gió nhất.
Giữa lúc thế giới nhiều chia rẽ, Biển Đông, trớ trêu thay, lại mang đến cơ hội để ASEAN khẳng định sức sống của cơ chế đa phương khu vực.
Khi các cường quốc chọn đối đầu, ASEAN chọn đối thoại; khi cạnh tranh gia tăng, ASEAN tìm điểm cân bằng dựa trên đồng thuận và luật pháp quốc tế. Cách ứng xử đó giúp khối duy trì được hình ảnh một “ngọn hải đăng hòa bình” giữa biến động.
Dù vậy, để “quản trị biến động” thành kết quả cụ thể, ASEAN cần vượt qua không ít trở ngại: tiến độ đàm phán Bộ Quy tắc Ứng xử ở Biển Đông (COC) vẫn chậm; các cơ chế phối hợp tuần tra, bảo vệ môi trường biển hay hợp tác nghề cá còn thiếu nhất quán. Nếu không có bước tiến thực chất, “vai trò trung tâm” của khối sẽ chỉ dừng ở lời nói.
Đáng chú ý, chủ đề “Bao trùm và bền vững” mà Malaysia đề xuất năm nay không chỉ mang ý nghĩa kinh tế – xã hội, mà còn gửi đi thông điệp về bền vững an ninh và phát triển biển. Báo chí trong khu vực đều cho rằng, nếu ASEAN gắn thảo luận Biển Đông với mục tiêu phát triển bền vững – điều đó cho thấy khối đang tìm cách vượt qua giới hạn của “chính trị an ninh”, để mở rộng sang hợp tác biển xanh, kinh tế biển và bảo vệ môi trường đại dương. Nó cũng đồng thời phản ánh tầm nhìn dài hạn của khối: hòa bình không chỉ là không có xung đột, mà là khả năng chung tay khai thác biển một cách ổn định, công bằng và thân thiện với môi trường.
Từ đó, câu hỏi lớn được đặt ra tại Hội nghị Cấp cao lần này là: ASEAN sẽ ứng xử thế nào với biến động Biển Đông – bằng phản ứng hay bằng chủ động?
Thực tế cho thấy, khối đã nhiều lần vượt qua chia rẽ và duy trì nền tảng đồng thuận tối thiểu. Nhưng để thật sự “đứng vững giữa biến động”, ASEAN cần tiến thêm bước nữa – chuyển đồng thuận thành hành động, biến áp lực bên ngoài thành động lực củng cố đoàn kết nội khối.
Nếu làm được điều đó, Biển Đông sẽ không chỉ là “điểm nóng” hay “phép thử”, mà có thể trở thành vùng hợp tác xanh, nơi các nước ASEAN cùng nhau biến thách thức thành cơ hội, cùng duy trì trật tự khu vực dựa trên luật lệ và cùng hướng tới phát triển bền vững.
Đó cũng là cách ASEAN chứng minh bản lĩnh trước thế giới – rằng trong những năm đầy biến động này, khối không chỉ là người quan sát, mà là chủ thể của hòa bình và ổn định khu vực.
T.V