Ngày càng nhiều tổ chức nước ngoài tìm đến thị trường trái phiếu Trung Quốc, góp phần thổi bùng “cơn sốt” trái phiếu gấu trúc (Panda bond) – công cụ mà Bắc Kinh sử dụng để mở rộng tầm ảnh hưởng chính trị và tài chính trên phạm vi toàn cầu.
Làn sóng phát hành trái phiếu gấu trúc lan rộng
Trái phiếu gấu trúc là trái phiếu được định giá bằng đồng Nhân dân tệ (NDT) và được phát hành trên thị trường trái phiếu nội địa Trung Quốc bởi các tổ chức có trụ sở bên ngoài Trung Quốc đại lục.
Loại trái phiếu này khác với trái phiếu “dim sum” – loại trái phiếu bằng đồng Nhân dân tệ được phát hành tại Hồng Kông thay vì trong lãnh thổ Trung Quốc đại lục. Trái phiếu dim sum từ lâu đã được các tập đoàn nước ngoài ưa chuộng vì cho phép huy động vốn bằng NDT mà không phải tuân theo các quy định kiểm soát vốn nghiêm ngặt của Bắc Kinh.
Xu hướng phát hành trái phiếu gấu trúc ngày càng gia tăng trong bối cảnh Trung Quốc duy trì mặt bằng lãi suất thấp và nới lỏng quy định, tạo điều kiện cho các tổ chức nước ngoài huy động và chuyển vốn ra ngoài biên giới.
Gần đây, trái phiếu gấu trúc đã thu hút sự quan tâm của các đồng minh chính trị thân cận với Bắc Kinh, góp phần thúc đẩy doanh số phát hành ngay cả khi chênh lệch lãi suất Mỹ – Trung đang thu hẹp sau khi Cục Dự trữ Liên bang Mỹ (Fed) cắt giảm lãi suất.
Tính đến ngày 15/9, tổng giá trị trái phiếu gấu trúc đang lưu hành đạt 389 tỷ NDT (tương đương 54,6 tỷ USD), vượt qua quy mô “trái phiếu samurai” do các công ty nước ngoài phát hành tại Nhật Bản. Ngân hàng cho vay hàng đầu của Đức Deutsche Bank dự đoán doanh số phát hành trái phiếu gấu trúc trong cả năm nay có thể đạt khoảng 223 tỷ NDT.
Theo Financial Times, Trung Quốc hiện đang cân nhắc việc cho phép các tập đoàn năng lượng nhà nước lớn của Nga phát hành trái phiếu gấu trúc lần đầu tiên kể từ năm 2017.
Mối quan hệ Bắc Kinh – Moscow được cho là đang ở giai đoạn gắn bó nhất trong nhiều năm qua. Kể từ khi Nga mở chiến dịch quân sự tại Ukraine năm 2022, Ngân hàng Trung ương Nga đã đưa đồng NDT trở thành một trong những đồng tiền dự trữ chủ chốt. Các doanh nghiệp năng lượng như Gazprom cũng đã phát hành trái phiếu định giá bằng NDT trên thị trường nội địa Nga.
Tháng 7 vừa qua, Hungary đã phát hành 5 tỷ NDT trái phiếu gấu trúc với kỳ hạn 3 và 5 năm, trở thành nhà phát hành trái phiếu quốc gia lớn nhất trên thị trường này. Cũng trong tháng đó, Ngân hàng Đầu tư Cơ sở Hạ tầng châu Á (AIIB) – định chế tài chính do Trung Quốc dẫn dắt và là nhà tài trợ chủ chốt cho Sáng kiến Vành đai và Con đường (BRI) – đã phát hành 2 tỷ NDT trái phiếu kỳ hạn 2 năm. Mặc dù đặt trụ sở tại Bắc Kinh, AIIB được xem là một tổ chức tài chính quốc tế và đủ điều kiện phát hành trái phiếu gấu trúc.
Pakistan được dự báo sẽ là quốc gia tiếp theo gia nhập làn sóng này, sau khi nhận được bảo lãnh phát hành từ Ngân hàng Phát triển châu Á (ADB) và AIIB. Trong khi đó, quỹ đầu tư quốc gia của Kazakhstan cũng đã được phê duyệt kế hoạch phát hành trái phiếu gấu trúc.
“Trung Quốc đang sử dụng thị trường trái phiếu gấu trúc như một công cụ tài chính hỗ trợ Sáng kiến Vành đai và Con đường”, chuyên gia Liang Ding của công ty nghiên cứu Macro Hive nhận định.
Ông cho biết, trong trường hợp của Hungary, Bắc Kinh kỳ vọng nước này sẽ dùng nguồn vốn huy động được để mua thiết bị của Trung Quốc phục vụ các dự án hạ tầng BRI. Với những quốc gia xuất khẩu năng lượng như Nga, trái phiếu gấu trúc có thể hiểu như hình thức “trao đổi tín dụng lấy tài nguyên”.
Theo ông Ding, về dài hạn, thị trường này có thể giúp Trung Quốc đa dạng hóa nguồn tài trợ phát triển, chuyển từ phụ thuộc vào các ngân hàng sang thu hút các nhà đầu tư tổ chức, qua đó giảm dần vai trò của hệ thống ngân hàng trong việc tài trợ dự án.
“Cho đến nay, các quốc gia phát hành trái phiếu gấu trúc chủ yếu là những nước có quan hệ chính trị tốt đẹp với Trung Quốc. Tuy nhiên, điều này có thể thay đổi nếu cơ sở nhà đầu tư mở rộng và đa dạng hơn. Bắc Kinh đang nỗ lực thu hút thêm nhà đầu tư toàn cầu, đặc biệt là các quỹ thị trường mới nổi”, ông Gene Ma, Trưởng bộ phận nghiên cứu Trung Quốc tại Viện Tài chính Quốc tế (IIF), nhận xét.
Theo IIF, phần lớn các khoản đầu tư vào trái phiếu gấu trúc đến từ các sản phẩm quản lý tài sản do các ngân hàng Trung Quốc phân phối, chiếm hơn 40% tổng lượng trái phiếu lưu hành, trong khi các ngân hàng trong nước nắm giữ khoảng 28%.
Công cụ phi đô la hóa và những rào cản
Trái phiếu gấu trúc đang nổi lên như một công cụ phi đô la hóa, đặc biệt với những quốc gia bị cuốn vào căng thẳng thương mại Mỹ – Trung. Chính phủ Hungary cho biết nguồn vốn từ phát hành trái phiếu gấu trúc sẽ giúp nước này đa dạng hóa cơ cấu nợ ngoại tệ, trong đó 97% hiện vẫn bằng đô la Mỹ (USD) và đồng euro (EUR).
Sự bùng nổ của thị trường này diễn ra song song với việc gia tăng sử dụng đồng NDT trong các giao dịch quốc tế. Theo Deutsche Bank, giá trị thương mại xuyên biên giới thanh toán bằng NDT đã đạt 10,7 nghìn tỷ NDT, trong khi đầu tư trực tiếp xuyên biên giới đạt 7,6 nghìn tỷ NDT.
Năm 2022, các cơ quan quản lý Trung Quốc đã nới lỏng quy định cho phép người vay sử dụng tiền huy động được từ trái phiếu gấu trúc ở nước ngoài. Trước đó, nguồn vốn này chỉ được phép dùng trong nước. Tính đến năm 2024, khoảng 39% số tiền huy động đã được chuyển ra nước ngoài và một phần được dùng để trả nợ bằng USD, theo Deutsche Bank.
Tuy nhiên, trái phiếu gấu trúc vẫn chỉ chiếm khoảng 0,2% trong thị trường trái phiếu khổng lồ của Trung Quốc. Việc thiếu thanh khoản so với các thị trường trái phiếu lớn khác và cơ cấu nhà đầu tư chủ yếu là các ngân hàng nội địa vẫn là rào cản đối với các chính phủ muốn tăng phát hành nợ bằng NDT. Do đó, một số nước đang chuyển hướng sang thị trường trái phiếu “dim sum” tại Hồng Kông.
Ông Timothy Yip, Giám đốc thị trường vốn nợ của HSBC Trung Quốc, cho biết ngày càng nhiều doanh nghiệp và chính phủ muốn đa dạng hóa nguồn vốn sang đồng NDT, thay vì phân biệt giữa trái phiếu phát hành trong hay ngoài Trung Quốc. Ông nói thêm rằng sự quan tâm đang gia tăng tại Mỹ Latinh, Trung Đông và Đông Nam Á, khi các thị trường mới nổi này tìm cách đưa NDT vào cơ cấu tài chính của mình.
Dù việc xếp hạng tín nhiệm không bắt buộc khi phát hành trái phiếu gấu trúc, các tổ chức xếp hạng trong nước Trung Quốc thường chấm điểm rất cao cho các nhà phát hành. Theo Viện Tài chính Quốc tế (IIF), khoảng 95% trái phiếu gấu trúc được xếp hạng AAA, mức cao nhất trong thang đánh giá đầu tư – cho thấy sự chênh lệch lớn giữa tiêu chuẩn Trung Quốc và quốc tế.
Báo cáo của Deutsche Bank cũng chỉ ra rằng khu vực doanh nghiệp là nhóm phát hành lớn nhất, chiếm khoảng 60% tổng khối lượng trái phiếu gấu trúc phát hành trong năm 2024. Tuy nhiên, phần lớn trong số này vẫn do các chi nhánh ở nước ngoài của doanh nghiệp nhà nước Trung Quốc thực hiện nhằm huy động vốn NDT phục vụ hoạt động của họ.
“Thị trường trái phiếu gấu trúc chưa thực sự mang tính toàn cầu như quy mô của nó”, ông Ma nhận xét, chỉ ra rằng hơn một nửa số tổ chức phát hành thực chất là các công ty Trung Quốc ở nước ngoài.
Dù còn nhiều hạn chế, trái phiếu gấu trúc vẫn đang trở thành mắt xích quan trọng trong chiến lược phi đô la hóa của Trung Quốc. Bằng cách khuyến khích các chính phủ và doanh nghiệp nước ngoài huy động vốn bằng NDT, Bắc Kinh không chỉ thúc đẩy vị thế đồng tiền của mình trong thương mại và tài chính quốc tế, mà còn từng bước mở rộng ảnh hưởng kinh tế – chính trị trên phạm vi toàn cầu.
T.P