Một tin nóng hổi của các hãng tin tức lớn: tàu sân bay USS George Washington hiện diện ở Biển Đông ngày 17/11, ngay ngay sau khi nhóm tác chiến tàu sân bay Nimitz rời khu vực cùng ngày.
Không phải lần đầu Mỹ điều nhóm tác chiến tàu sân bay vào Biển Đông, nhưng bối cảnh lần này khác biệt: căng thẳng tại các thực địa liên quan Philippines, sự quyết đoán ngày càng lớn của Trung Quốc, và nhu cầu Mỹ phải chứng minh cam kết hiện diện lâu dài tại Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương sau nhiều tranh luận nội bộ về ưu tiên chiến lược. Trong khung cảnh đó, động thái của Washington mang ý nghĩa vượt xa một cuộc hải trình quân sự thuần túy.
Trước hết, USS George Washington tới Biển Đông cho thấy ý định củng cố chiến lược “răn đe có kiểm soát” mà Mỹ đã triển khai trong nhiều năm. Một tàu sân bay không chỉ là phương tiện tác chiến mà còn là công cụ biểu tượng, đại diện cho khả năng can thiệp nhanh, hỏa lực mạnh và phạm vi hoạt động toàn cầu của Washington. Khi đưa một nhóm tác chiến cỡ lớn vào Biển Đông, Mỹ ngầm khẳng định họ vẫn duy trì năng lực bảo đảm an ninh biển ở khu vực, bất chấp những nghi ngờ về khả năng duy trì lực lượng trong bối cảnh phải phân bổ nguồn lực cho châu Âu (nhất là cuộc chiến Ukraine), Trung Đông và cạnh tranh công nghệ – quốc phòng với Trung Quốc. Thông điệp ở đây là: dù tình hình thế giới phân tán sự chú ý, Biển Đông không bị Mỹ xem nhẹ, và Washington vẫn có ý chí cũng như khả năng hiện diện thực tế.
Động thái này cũng phục vụ mục tiêu trấn an đồng minh và đối tác trong khu vực. Những năm gần đây, Philippines phải đối mặt với nhiều vụ việc căng thẳng với Trung Quốc tại bãi Cỏ Mây, Scarborough và các thực địa khác, từ phun vòi rồng tới cản trở tiếp tế. Việc tàu sân bay Mỹ xuất hiện ngay sau các hoạt động tuần tra và diễn tập ba bên Mỹ – Nhật – Philippines tạo ra hiệu ứng tâm lý mạnh mẽ đối với Manila: Washington không chỉ hỗ trợ bằng lời nói hay các cam kết trên giấy tờ, mà còn đưa lực lượng cứng đến vùng biển mà Philippines đang chịu áp lực trực tiếp. Với Nhật Bản, quốc gia đang điều chỉnh chính sách an ninh theo hướng mở rộng khả năng phòng vệ tập thể, sự hiện diện của tàu sân bay Mỹ củng cố niềm tin rằng chiến lược hợp tác ba bên đang dần hình thành một cấu trúc răn đe mới, có lợi cho Tokyo.
Cùng với đó, Washington cũng nhắm tới mục tiêu điều chỉnh hành vi của Trung Quốc mà không làm leo thang thành đối đầu. Biển Đông đang là điểm giao thoa giữa nhu cầu mở rộng vùng đệm chiến lược của Bắc Kinh và kỳ vọng duy trì trật tự hàng hải tự do của Mỹ. Khi triển khai một nhóm tác chiến tàu sân bay, Washington một lần nữa tái khẳng định rằng họ sẽ không chấp nhận việc Trung Quốc đơn phương áp đặt hiện trạng mới hay thiết lập vùng kiểm soát hiệu quả trên biển.
Ở góc độ pháp lý và nguyên tắc, động thái của Mỹ còn nhằm tái khẳng định lập trường về tự do hàng hải và việc tuân thủ các chuẩn mực quốc tế. Dù Washington chưa phê chuẩn UNCLOS, chính sách của Mỹ vẫn dựa trên việc thực thi các quyền đi lại hợp pháp theo luật biển. Trong bối cảnh các vụ việc như cấm đánh bắt trái phép hoặc áp đặt quy tắc hàng hải đơn phương xuất hiện ngày càng nhiều, thông điệp của Mỹ được gửi không chỉ tới Trung Quốc mà tới toàn bộ khu vực: trật tự dựa trên luật lệ vẫn là nền tảng cho ổn định và phát triển.
Một yếu tố ít được chú ý nhưng mang ý nghĩa chiến lược lâu dài là việc Mỹ tận dụng những hoạt động kỹ thuật – ví dụ như hỗ trợ trục vớt máy bay rơi – để khẳng định tính bền vững của khả năng duy trì lực lượng. Đối với giới hoạch định chiến lược, khả năng xử lý sự cố, bảo đảm an toàn và khôi phục năng lực trong thời gian ngắn là thước đo độ hiệu quả của một hạm đội biển xa. Khi USS George Washington phối hợp với lực lượng trục vớt và duy trì nhịp hoạt động bình thường, Washington muốn tỏ ra cho thế giới thấy mọi việc đang trong tầm kiểm soát của Mỹ.
Cuối cùng, điều quan trọng nhất theo các nhà quan sát quốc tế: sự xuất hiện của tàu sân bay cũng phản ánh cách Mỹ nhìn nhận Biển Đông trong tổng thể cạnh tranh chiến lược với Trung Quốc. Đây không chỉ là một vùng biển tranh chấp, mà là tuyến giao thương trọng yếu, là bàn đạp để định hình ảnh hưởng tại Đông Nam Á và là thử nghiệm thực tế của các cấu trúc an ninh mới. Vì vậy, những động thái như điều USS George Washington vào Biển Đông vừa mang tính chiến thuật trước mắt, vừa là bước đi trong chiến lược dài hơi nhằm duy trì vai trò dẫn dắt trong môi trường an ninh đang thay đổi nhanh chóng.
Trong bối cảnh cạnh tranh Mỹ – Trung tiếp tục gia tăng và các quốc gia Đông Nam Á phải đối mặt với áp lực ngày càng lớn, khả năng duy trì cân bằng chiến lược ở Biển Đông sẽ phụ thuộc không nhỏ vào các tín hiệu như lần xuất hiện này của tàu sân bay Mỹ. Và ở thời điểm hiện tại, đó là thông điệp mà nhiều nước trong khu vực mong muốn nghe, dù họ có thể không nói thành lời.
T.V