Khi công sức xây dựng các chính sách đối ngoại của Tổng thống Obama sắp trở thành “di sản”, đây là thời điểm ông đánh giá Mỹ đã đi đến đâu với Trung Quốc sau 8 năm cầm quyền.
Chủ tịch Trung Quốc Hồ Cẩm Đào và Tổng thống Mỹ Barack Obama tại Washington.
Trong hai nhiệm kỳ Tổng thống,Obamađã làm việc với Chủ tịch Trung Quốc Hồ Cẩm Đào và người kế nhiệm là Tập Cận Bình từ đầu năm 2013. Theo các nhà bình luận Trung Quốc và trên thế giới đều nhất trí đánh giá ông Obama nhìn chung đã duy trì được quan hệ đối tác tương đối ổn định và thân thiện giữa hai nước trong nhiệm kỳ đầu. Sự căng thẳng giữa Mỹ và Trung Quốc chỉ thoảng qua và không gây chú ý trên thế giới.
Tuy nhiên, tình hình giữa Mỹ và Trung Quốc đã xấu đi nhanh chóng trong nhiệm kỳ thứ hai của Obama, đặc biệt sự gia tăng căng thẳng bắt đầu 2 tháng sau khi Tập Cận Bình trở thành lãnh đạo Trung Quốc.
Giai đoạn đầu, Obama và Tập Cận Bình đánh dấu khởi đầu lạc quan khi thỏa thuận về “quan hệ nước lớn kiểu mới” và xây dựng hình ảnh quốc tế mẫu mực về quan hệ cá nhân tốt đẹp giữa hai nhà lãnh đạo thông qua cuộc gặp ở Sunnylands, California và “ngoại giao tản bộ” ở Trung Nam Hải.
Thành tựu đáng kể nhất trong quan hệ Obama-Tập Cận Bình chính là lễ phê chuẩn Hiệp định Paris về biến đổi khí hậu, diễn ra bên lề Hội nghị thượng đỉnh G20 ở Hàng Châu hồi đầu tháng 9/2013
Sau thời gian ngắn, “thời đại Obama-Tập Cận Bình” đã kết thúc trong ngờ vực và bất ổn vào đầu năm 2014, với bầu không khí căng thẳng ở Tây Thái Bình Dương cùng sự bất tín nhiệm leo thang ở hai lĩnh vực: Địa chính trị và an ninh khu vực.
Mỹ tiếp tục quan ngại trước sự trỗi dậy đáng kinh ngạc của con Rồng Châu Á Trung Quốc về kinh tế, ngoại giao, chính trị và quân sự. Trung Quốc nổi dậy như “mãnh liệt” ở Châu Á về kinh tế. Chính sách đối ngoại của Bắc Kinh trở nên quyết đoán hơn, đi cùng kế hoạch tăng cường quân sự ở biển Đông và biển Hoa Đông.
Mỹ coi Trung Quốc là mối đe dọa chủ yếu trong thời đại mới nhằm vào trật tự quốc tế giai đoạn hậu Chiến tranh Lạnh, dẫn chứng bằng việc ông Tập khôi phục các cơ chế kiểm soát chính trị nghiêm khắc từ thời Mao Trạch Đông, cũng như chính sách đối ngoại mang thái độ không thân thiện với phương Tây.
Còn Bắc Kinh coi chiến lược “xoay trục châu Á” của Obama là nỗ lực ngăn cản Trung Quốc trỗi dậy. Tương tự, Hiệp định Đối tác xuyên Thái Bình Dương (TPP) giữ Mỹ và 11 nước cũng bị Trung Quốc cho là để kìm hãm ảnh hưởng kinh tế đang lên của Bắc Kinh. Hiện tại, Mỹ rút khỏi TPP đang tạo một cơ hội lớn cho Trung Quốc.
Qua nghiên cứu thì cá tính và khuynh hướng tư tưởng của mỗi nhà lãnh đạo, các mối quan tâm trong nước và sự biến đổi môi trường kinh tế – địa chính trị thường tạo ra ảnh hưởng lên quan hệ ngoại giao giữa các nước.Các nhà lãnh đạo lớn thường áp đặt quan hệ ngoại giao theo kiểu “bề trên”. Chính sự áp đặt quan hệ ngoại giao dẫn đến sự căng thẳng về chính trị.
Thực tế cho thấy trong thời gian qua, chính những biến động “kịch tính” từ các nhân tố trên là lý do dẫn đến “sự thâm hụt lòng tin” giữa 2 nền kinh tế hàng đầu thế giới. Kết quả là Bắc Kinh và Washington ngày càng dành cho nhau những thái độ cứng rắn trong vài năm trở lại đây.
Khi Donald Trump trở thành tân Tổng thống, hai nước đã chuẩn bị bước vào một thời kỳ mới của hai nhà lãnh đạo của 2 nước Donald Trumpvà Tập Cận Bình. Liệu hai nhà lãnh đạo sẽ có tìm cách làm việc với nhau, bỏ qua quá khứ, vượt qua khác biệt về hệ thống chính trị, tư tưởng và các mục tiêu chiến lược… để Mỹ và Trung Quốc cùng tồn tại một cách hòa bình.
Obama ra đi, nhưng đã để lại một vũ đài “dọn sẵn” cho Trump, với xu thế đối đầu chính trị và chiến lược Mỹ-Trung ngày một leo thang và căng thẳng.