Theo nhận xét của giáo sư Carl Thayer, thời gian gần đây, mối quan hệ Việt – Trung đang ở trong giai đoạn cực kỳ sóng gió. Mối quan hệ ấy một thời gian đã ấm dần lên nhưng hiện tại thì “đang ở mức thấp nhất kể từ giai đoạn tháng 5 tới tháng 7/2014”, khi Bắc Kinh đưa giàn khoan dầu Hải Dương- 981 vào vùng biển thuộc chủ quyền Việt Nam.
Khách du lịch Trung Quốc đến Việt Nam tăng vọt trong tháng 8/2017.
Dự án của Repsol ở Trường Sa của Việt Nam bị dừng lại do áp lực từ phíaTrung Quốc. “Trung Quốc không chỉ hủy các hoạt động giao lưu hữu nghị quốc phòng trên biên giới mà còn đe dọa sử dụng vũ lực nếu Việt Nam tiếp tục khoan thăm dò dầu khí ở Bãi Tư Chính ở Trường Sa. Việt Nam đã phải dừng hoạt động của công ty Repsol của Tây Ban Nha tại đó”, ông Thayer cho biết.
Thêm nữa, một cuộc gặp giữa bộ trưởng ngoại giao hai nước bên lề cuộc họp bộ trưởng thường niên của ASEAN ở Manila hôm 7/8 đã bị hủy. Hồi cuối tháng 8, nhiều thông tin cho hay các chuyên gia mạng cùng các hacker của Trung Quốc đã tấn công vào các hệ thống của doanh nghiệp và chính phủ của Việt Nam.
Thông tin từ Trung tâm Nghiên cứu Quốc tế và Chiến lược (CSIS) cho hay: Các quan chức tham dự cuộc họp của các bộ trưởng ngoại giao ASEAN ở Manila đầu tháng trước suýt nữa không thể ra được một thông cáo chung. Vì sao vây.? Đó là do những bất đồng liên quan tới việc đề cập tranh chấp trên Biển Đông. Tại cuộc họp đã có sự phản đối từ Campuchia và nước chủ nhà Philippines, trong khi đóViệt Nam thúc đẩy việc sử dụng ngôn từ mạnh mẽ hơn.
Trong một bài phân tích Cơ quan Sáng kiến Hàng hải của CSIS nêu rõ: Trung Quốc đã phản đối Hà Nội, tuyên bố mạnh hơn và cáo buộc Việt Nam “là nước duy nhất lấn biển ở Biển Đông”.
Trong một động thái mà các nhà quan sát cho rằng Bắc Kinh không còn “kiêng dè” Hà Nội, CSIS dẫn lời Bộ trưởng Ngoại giao Trung Quốc Vương Nghị nói rằng “tại thời điểm này, nếu hỏi ai thực hiện việc lấn biển, thì dứt khoát không phải Trung Quốc. Có lẽ nước nêu lên việc này đã làm chuyện đó”.
Cho dù quan hệ hai nước có chiều hướng đi xuống, nhưng trước sau gì thì Việt Nam vẫn tiếp tục theo đuổi chính sách “vừa hợp tác vừa đấu tranh” với Trung Quốc. Tháng 8/2017 Bộ trưởng Quốc phòng Việt Nam Ngô Xuân Lịch đã tới Washington để gặp người đồng nhiệm James Mattis và củng cố hợp tác quốc phòng. Đáng chú ý nhất tại cuộc gặp ông Lịch thông báo rằng Việt Nam sẽ đón một hàng không mẫu hạm tới cập cảng quốc tế Cam Ranh vào năm tới.
Ông Lịch cũng nói tới chuyện cuối tháng trước, Tổng bí thư Nguyễn Phú Trọng đã thăm Indonesia và Miến Điện. Trong khi ở Jakarta, ông Trọng đã cụ thể kêu gọi đoàn kết ở khu vực về vấn đề tranh chấp Biển Đông.
Ngày 31/8, phản ứng trước cuộc diễn tập quân sự của Trung Quốc ở cửa Vịnh Bắc Bộ, người phát ngôn Bộ Ngoại giao Việt Nam đã “hết sức quan ngại”, và kêu gọi Trung Quốc “chấm dứt và không lặp lại các hành động làm phức tạp tình hình tại Biển Đông”. Người phát ngôn này nói rằng: “Đại diện Bộ Ngoại giao Việt Nam đã giao thiệp với đại diện Đại sứ quán Trung Quốc tại Hà Nội, để nêu rõ lập trường của Việt Nam”.
Ít ngày sau đó, hôm 6/9, Việt Nam một lần nữa lại phản đối cuộc tập trận bắn đạn thật của Trung Quốc ngoài khơi quần đảo Hoàng Sa. Lần này người phát ngôn Bộ Ngoại giao Việt Nam tỏ thái độ cứng rắn hơn, như “Mạnh mẽ phản đối hành động này của Trung Quốc, nghiêm túc yêu cầu Trung Quốc tôn trọng chủ quyền của Việt Nam đối với quần đảo Hoàng Sa, không lặp lại các hành động tương tự, không làm ảnh hưởng đến hòa bình, ổn định ở khu vực và Biển Đông”.
Tuy nhiên, sau đó, Trung Quốc đã bác bỏ chỉ trích của Việt Nam, nói “không làm gì sai” và đồng thời kêu gọi “bên có liên quan nên xem xét các cuộc tập trận một cách bình tĩnh và hợp lý”.
Hai bên cứ dền dứ như thế nhưng trong cùng thời gian, theo Giáo sư Thayer, số du khách Trung Quốc tới Việt Nam “tăng mạnh, đầu tư tăng và thương mại hai chiều đạt 25,5 tỷ đôla trong quý đầu tiên”. Và “nhiều khả năng hiện trạng này sẽ tiếp diễn cho tới khi Trung Quốc tổ chức đại hội của Đảng Cộng sản Trung Quốc bắt đầu vào ngày 18/10”.
Tờ Hoàn cầu Thời báo có tư tưởng dân tộc của Trung Quốc từng đăng một bài xã luận trong đó nhắc tới chuyến thăm Mỹ và Nhật của Thủ tướng Việt Nam Nguyễn Xuân Phúc hồi cuối tháng 5 và đầu tháng 6. Báo này viết: “Các chuyến thăm liên tiếp tới Mỹ và Nhật Bản cho thấy sáng kiến của Việt Nam nhằm đóng vai trò lớn hơn trong các vấn đề khu vực”. Báo này viết tiếp: “đối mặt với sự trỗi dậy của Trung Quốc, Việt Nam cần phải ve vãn các nước khác ngoài khu vực nhằm khống chế Trung Quốc ở Biển Đông và bảo vệ các quyền lợi của mình”.
Trung Quốc luôn nói hợp tác, hữu nghị, nhưng liên tục gây căng thẳng trên Biển Đông. Và thái độ của họ thì công khai trên tờ Hoàn Cầu Thời báo. Chỉ có thể nói đó là thái độ mà người Việt Nam thường nói: “miệng Nam mô, bụng bồ dao găm”.