Để thực hiện chiến lược “Cường quốc biển” và tăng cường khả năng răn đe trên biển cũng như tạo thế chủ động trong việc độc chiếm Biển Đông, Trung Quốc đang tích cực đầu tư, xây dựng và chế tạo lực lượng tàu chiến hiện đại. Sau tàu sân bay Liêu Ninh, Trung Quốc đã hạ thủy tàu sân bay nội địa đầu tiên – Type 001A. Với việc hạ thủy và đưa vào chạy thử nghiệm, Type 001A sẽ nối tiếp Liêu Ninh, trở thành một trong những công cụ nguy hiểm của Trung Quốc nhằm tăng cường khả năng kiểm soát trên biển và từng bước độc chiếm Biển Đông.
Tàu sân bay Type 001A của Trung Quốc
Type 001A là phiên bản nâng cấp của tàu sân bay Liêu Ninh
Type-001A là tàu sân bay thứ 2 của Trung Quốc, với hình dáng tương đồng với Liêu Ninh, chiếc tàu sân bay đầu tiên của nước này. Type-001A được thiết kế để hoạt động với vai trò chiến lược, tương tự các tàu sân bay Mỹ. Type-001A sẽ được triển khai với các tàu hộ tống, tàu khu trục và các tàu khác tạo nên nhóm tác chiến tàu sân bay có thể tấn công các mục tiêu trên đất liền, trên biển và trên không. Tàu sân bay này có lượng giãn nước 70.000 tấn, dài 315m; có thể mang được tối đa 36 máy bay J-15 (trong khi chiếc Liêu Ninh chỉ có thể mang tối đa 24 chiếc). Type-001A có thiết kế tháp chỉ huy mới nhỏ hơn so với tàu sân bay Liêu Ninh. Tháp chỉ huy được trang bị radar băng tần S, loại sử dụng trên tàu khu trục Type-052D với 4 mảng ăng ten bố trí xung quanh tháp chỉ huy cho phép bao quát 360 độ. Đường băng trên tàu sân bay Type-001A có độ dốc 12 độ, so với 14 độ trên tàu sân bay Liêu Ninh, cho phép máy bay rút ngắn khoảng cách cất cánh, tiết kiệm nhiên liệu và tăng tải trọng vũ khí. Về phòng thủ, Type-001A được trang bị 4 hệ thống tên lửa hải đối không tầm thấp HQ-10 với 24 ống phóng/hệ thống bố trí xung quanh tàu. Tuy nhiên, Type-001A vẫn sử dụng hệ thống turbine chạy bằng nồi hơi đốt dầu và máy bay chiến đấu cất cách bằng phương thức cầu nhảy (ski jump), đây được coi là hai điểm yếu chết người của Type-001A. Tính đến thời điểm hiện tại, Type-001A đã thử nghiệm trên biển 02 lần (lần đầu vào tháng 5/2018, lần thứ hai vào ngày 26/8). Theo giới quan sát, quá trình chạy thử của tàu Type-001A có thể kéo dài 6-12 tháng trước khi bàn giao cho hải quân Trung Quốc. Dự kiến, Type-001A có thể sẵn sàng bàn giao cho Hải quân Trung Quốc vào ngày 1/10/2019, nhân dịp kỷ niệm 70 năm quốc khánh Trung Quốc, sớm hơn một năm so với kế hoạch ban đầu.
Type 001A được đánh giá là “hiện đại hóa” so với Liêu Ninh, sở hữu thiết kế lớn hơn với trọng tải “khủng” hơn, cho phép tàu chuyên chở được nhiều máy bay hơn. Song, thiết kế tàu Type 001A về cơ bản bắt chước Liêu Ninh khá nhiều, kể cả đường trượt đặc trưng ở phía trước dành cho máy bay cất cánh. Theo Peter Layton, chuyên gia nghiên cứu tại Viện châu Á Griffith, Liêu Ninh dường như đóng vai trò như tàu huấn luyện nhiều hơn, trong khi hàng không mẫu hạm mới nhiều khả năng sẽ được điều động tham gia các sứ mệnh chiến đấu.
Trung Quốc hiện có kế hoạch tạo ra ít nhất 4 nhóm tác chiến tàu sân bay để hoàn thành tham vọng trở thành lực lượng hải quân nước xanh, bảo vệ đất nước và mở rộng lợi ích ở nước ngoài. Cho đến nay, Trung Quốc đã hạ thủy ít nhất 4 tàu khu trục Type-055, tải trọng 12.000 tấn, được thiết kế để bảo vệ Type-001A và các tàu sân bay khác trong tương lai. Theo hình ảnh được đăng trên các trang mạng ở Trung Quốc, một trong số các tàu Type-055 bắt đầu thử nghiệm gần vùng biển ngoài khơi nhà máy đóng tàu ở Thượng Hải từ ngày 24/8. Điều đó cho thấy nó cùng với Type-001A đang trên đường hình thành nhóm tác chiến tàu sân bay đầu tiên của Trung Quốc. Type-055 được trang bị vũ khí phòng không, tên lửa hành trình tầm xa, tên lửa chống hạm và chống ngầm.
Type-001A vẫn chỉ là “con hổ giấy” so với Mỹ và các nước đồng minh
Mặc dù Type 001A sẽ làm gia tăng đáng kể sức mạnh quân sự của Trung Quốc trong khu vực châu Á, nhưng công nghệ của tàu sân bay mới này vẫn bị xếp vào dạng lỗi thời và bị tụt hậu khá xa so với Mỹ, siêu cường hải quân hàng đầu thế giới. Type-001A là một thiết kế dựa trên tàu sân bay lớp Kuznetsov của Liên Xô vốn tồn tại nhiều yếu điểm về mặt kỹ thuật. Type-001A có thể chỉ là một bước đệm để Trung Quốc tích lũy kinh nghiệm và đóng mới các tàu sân bay có năng lực hơn trong tương lai. Theo giới chuyên gia, việc sử dụng nồi hơi đốt dầu sẽ làm hạn chế tầm tác chiến và thời gian hoạt động của tàu. Do đó, nó phụ thuộc vào lực lượng hậu cần hoặc những căn cứ nước ngoài. Hiện nay, Trung Quốc chỉ có một căn cứ hải quân tại Djibouti, khiến tàu sân bay của Trung Quốc khó duy trì hoạt động lâu trên đại dương. Trong khi đó, các tàu sân bay Mỹ đều sử dụng năng lượng hạt nhân, cho phép hoạt động liên tục 20-25 năm mà không cân tiếp nhiên liệu. Không những vậy, cầu nhảy của Type-001A là mẫu thiết kế từ năm 1985. Cầu nhảy hạn chế nhiều lượng nhiên liệu và vũ khí mà tiêm kích có thể mang theo. Ngoài ra, tàu sân bay sử dụng cầu nhảy sẽ không thể dùng cho các máy bay vận tải cồng kềnh. Hiện nay các tàu sân bay Mỹ đều được trang bị máy phóng hơi nước, thậm chí gắn máy phóng điện từ hiện đại.
Tính tới thời điểm hiện tại, hải quân Mỹ đã có 11 tàu sân bay hạt nhân và những tàu này đều sử dụng công nghệ “máy phóng”, giúp máy bay chiến đấu cất cánh nhanh chóng, thuận tiện hơn từ trên boong tàu cũng như mang theo được nhiều nhiên liệu và đạn dược hơn. Đây là lợi thế rõ ràng so với các chiến đấu cơ Trung Quốc, vốn đang phải tự phát huy sức mạnh khi cất cánh từ đường trượt trên hàng không mẫu hạm Liêu Ninh. Theo Nikkei Asian Review cho biết thêm tàu sân bay Mỹ hiện phóng được máy bay mang vũ khí với tổng trọng lượng từ 20 tấn, còn máy bay chiến đấu Trung Quốc phải “cởi” bớt vũ khí để có thể bật lên từ các bệ “nhảy cầu”. Ngoài ra, Mỹ đã triển khai F-35B, loại máy bay chiến đấu có khả năng cất cánh thẳng đứng từ đường băng ngắn và không cần bệ phóng, trong khi Trung Quốc mới chỉ dừng ở máy bay tiêm kích J-15. Theo đánh giá của giới chuyên gia, J-15 được phát triển dựa trên chiến đấu cơ Su-33 của Nga, vốn đã được thiết kế cách đây hơn 30 năm. Với trọng lượng cất cánh tối đa 33 tấn, J-15 là chiến đấu cơ dành cho tàu sân bay nặng nhất trên thế giới, đang hoạt động trên hàng không mẫu hạm Liêu Ninh của Trung Quốc.
Tàu Type 001A sẽ được biên chế ở Biển Đông?
Ngay khi tàu sân bay nội địa đầu tiên Type-001A tiến hành thử nghiệm trên biển, truyền thông Trung Quốc dẫn lời Đại tá Zhang Ye, nhà nghiên cứu cao cấp thuộc Viện Nghiên cứu Hải quân Trung Quốc nhận định, tàu sân bay Type-001A có thể phụ trách khu vực Tây Thái Bình Dương và Bắc Ấn Độ Dương để bảo vệ lợi ích hàng hải của Trung Quốc. Bắc Ấn Độ Dương là tuyến đường biển quan trọng trong việc cung cấp dầu mỏ và thương mại cho nền kinh tế Trung Quốc.
Tuy nhiên, việc sắp xếp và bố trí tàu Type-001A hoàn toàn phụ thuộc vào diễn biến tình hình trên biển và âm mưu, ý đồ chiến lược của Trung Quốc trong mỗi giai đoạn khác nhau để triển khai. Tính đến nay, tàu sân bay Liêu Ninh đã được biên chế tại Hạm đội Nam Hải, song năng lực tác chiến của tàu Liên Ninh còn là khó khăn lớn cho Trung Quốc. Theo đánh giá của giới chuyên gia quốc tế, tàu Liêu Ninh ít có khả năng hình thành năng lực tác chiến, nó chỉ có thể đáp ứng nhu cầu huấn luyện, đào tạo là chính. Ngoài ra, khu vực Biển Đông hiện vẫn là ưu tiên số 1 của Trung Quốc. Bắc Kinh đang tập trung mọi nguồn lực để có thể độc chiếm vùng biển nay. Vì vậy, không thể loại bỏ khả năng Trung Quốc sẽ biên chế Type-001A cho Hạm đội Nam Hải để tăng cường năng lực tác chiến cho hải quân và tạo được sự “răn đe” chiến lược cho các nước liên quan tranh chấp, cũng như Mỹ và các nước đồng minh.