Từ năm 2012, sau khi ngang nhiên tuyên bố thành lập cái gọi là “Thành phố Tam Sa”trên quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa của Việt Nam, hàng năm Trung Quốc đã cho tổ chức giải đua thuyền buồm “Cúp Ty Nam”mà thực chất là nhằm hợp thức hóa các yêu sách chủ quyền đối với Biển Đông bất chấp sự phản ứng của dư luận quốc tế và khu vực.
Cuộc đua thuyền buồm “Cúp Ty Nam” lần thứ nhất (2012) của Trung Quốc. Nguồn: Reuters/China Daily
Năm 2012, Chính quyền tỉnh Hải Nam của Trung Quốc bắt đầu tổ chức cuộc đua thuyền buồm “Cúp Ty Nam” (SiNan Regatta Cup) xuất phát từ Tam Á đến quần đảo Hoàng Sa của Việt Nam. Đây là hành động vi phạm nghiêm trọng chủ quyền của Việt Nam, đi ngược lại chính cam kết của Trung Quốc là không có các hành động làm phức tạp thêm tình hình ở Biển Đông. Trung Quốc đã tổ chức thường niên giải đua này, tính đến nay đã có tổng cộng 6 kỳ. Năm 2016, Trung Quốc tổ chức giải đua thuyền buồm quốc tế “Cup Ty Nam” lần thứ 4 tại tỉnh Hải Nam từ ngày 9/4 đến 16/4/2016 tại hai địa điểm là khu vực biển Tam Á và vùng biển của cái gọi là “thành phố Tam Sa”. Vòng loại diễn ra từ ngày 10 đến 12/4/2016 ở khu vực biển vịnh Á Long, Tam Á. Vòng chung kết được tổ chức tại đảo Ốc Hoa, thuộc quần đảo Hoàng Sa của Việt Nam, từ ngày 13 đến 16/4/2016. Tháng 4/2017, Trung Quốc tổ chức cuộc đua thuyền buồm “Cúp Ty Nam” lần thứ 5 ở quần đảo Hoàng Sa. Và đến tháng 4/2018, Trung Quốc tiếp tục tổ chức cuộc đua thuyền buồm “Cúp Ty Nam” lần thứ 6, cũng tương tự xuất phát từ Tam Á đến quần đảo Hoàng Sa của Việt Nam. Vừa qua, chính quyền tỉnh Hải Nam cũng kêu gọi, mời chào các cá nhân, doanh nghiệp tư nhân tham gia khai thác, xây dựng phát triển tại các đảo không có người ở ở Biển Đông để phục vụ các mục đích khác nhau, trong đó quy định thời hạn đầu tư cho hoạt động nuôi trồng thủy sản là 15 năm, hoạt động du lịch giải trí là 25 năm, hoạt động khai thác khoáng sản là 30 năm, các dự án công trình phục vụ dân sinh là 40 năm và thậm chí nếu xây dựng cảng biển là 50 năm. Trong khi đó, Trung Quốc cũng tăng cường số lượng tàu thuyền, thậm chí tính toán mở các chuyến bay dân sự đến Hoàng Sa phục vụ mục đích du lịch.
Việc tổ chức cuộc đua thuyền buồm “Cúp Ty Nam” nằm trong tổng thể chiến lược theo đuổi yêu sách chủ quyền của Trung Quốc ở Biển Đông. Từ tháng 4/2013, Cục Hải dương nhà nước Trung Quốc đã công bố Chương trình phát triển hàng hải quốc gia theo Kế hoạch 5 năm lần thứ 12, trong đó đề cập đến việc phát triển du lịch ở Biển Đông. Đây là văn bản chính thức đầu tiên của Trung Quốc thể hiện chủ trương phát triển “du lịch yêu nước” ở Biển Đông của chính phủ Trung Quốc. Đến tháng 12/2016, Trung Quốc tiếp tục cho công bố “Chương trình phát triển du lịch” theo “Kế hoạch 5 năm lần thứ 13”, nhằm định hướng phát triển du lịch trong giai đoạn 2016 – 2020, trong đó ý đồ nguy hiểm của Trung Quốc là muốn phát triển du lịch tại Tam Sa, từng bước thúc đẩy mô hình du lịch biển hướng ra Biển Đông. Trên cơ sở đó, đến năm 2016, chính quyền tỉnh Hải Nam đã công bố “Quy hoạch phát triển du lịch tổng thể nhằm kết nối Hải Nam với Hoàng Sa. Với ngân sách từ tỉnh Hải Nam, chính quyền của “thành phố Tam Sa” đã xây dựng “Kế hoạch hành động thúc đẩy du lịch Tam Sa”, trong đó đề xuất mở cửa sân bay quân sự trên đảo Phú Lâm cho các chuyến bay dân sự, phục vụ du lịch biển. Tháng 3/2017, chính quyền tỉnh Hải Nam tiếp tục công bố “Kế hoạch phát triển du lịch toàn vùng của tỉnh Hải Nam giai đoạn 2016 – 2020”, với ý đồ phát triển du lịch tàu thuyền để khai thác du lịch tại Tam Sa, qua đó thúc đẩy mô hình du lịch biển mới, ưu tiên các tour ra Hoàng Sa và hướng tới Trường Sa đến năm 2020. Hiện nay, một số doanh nghiệp của Trung Quốc rất quan tâm tới hoạt động “du lịch yêu nước” ở Biển Đông, muốn mở rộng các tuyến du lịch tới Hoàng Sa và từ Hoàng Sa đến các nước láng giềng theo hành trình “con đường tơ lụa trên biển” hiện đang được chính quyền Trung Quốc khuyến khích.
Giới chuyên gia quốc tế cho rằng việc Trung Quốc tổ chức giải đua thuyền buồm “Cúp Ty Nam” thực chất là lợi dụng hình thức văn hóa, thể thao để hợp thức hóa các yêu sách chủ quyền đối với Biển Đông. Thông qua hoạt động này Trung Quốc muốn khích lệ người dân hướng ra Biển Đông theo các yêu sách phi lý của nước này, trong đó du lịch biển được xem là một công cụ chiến lược. vừa để đánh lạc hướng dư luận đối với các hoạt động quân sự hóa, cải tạo bồi đắp đảo của Trung Quốc, đồng thời củng cố cho các cơ sở về chủ quyền của Trung Quố, nhất là đối với các đảo không có người ở ở Hoàng Sa và Trường Sa. Giới chuyên gia khu vực và quốc tế cũng từng đưa ra nhiều nhận định về ý đồ sau các hoạt động du lịch tại Biển Đông của Trung Quốc. Chuyên gia nghiên cứu an ninh hàng hải tại Đại học Công nghệ Nanyang ở Singapore Collin Koh nhận định “làm như vậy (hoạt động du lịch biển) sẽ cho phép Trung Quốc khẳng định chủ quyền của mình, mà không chỉ có thế, Trung Quốc còn khẳng định họ có quyền quản lý trên thực tế đối với khu vực”. Còn chuyên gia của hãng tin Sputnik (Nga) cho rằng “hành trình du lịch đến các đảo ở Biển Đông có thể trở thành một công cụ trong tranh chấp chủ quyền trên Biển Đông gồm các tranh chấp về đảo và vùng biển trong khu vực. Hoạt động này có thể gây ra sự chỉ trích và thậm chí phản đối từ phía những nước khác tham gia tranh chấp lãnh thổ ở Biển Đông”. Nhiều ý kiến khuyến cáo các nước khu vực cần thận trọng, cảnh giác đối với các đề nghị hợp tác du lịch biển của chính phủ và doanh nghiệp Trung Quốc. Vừa qua nhiều công ty tàu du lịch nổi tiếng Trung Quốc và công ty cho thuê tàu biển đã đến Philippines để tiến hành khảo sát về hợp tác du lịch. Đây có thể là những tính toán của Trung Quốc trong bối cảnh nước này đang thúc đẩy hợp tác cùng khai thác với Philippines ở Biển Đông nhằm đánh lừa dư luận về các hoạt động quân sự hóa và ý đồ độc chiếm Biển Đông của Trung Quốc.
Trung Quốc đã dùng vũ lực chiếm đóng quần đảo Hoàng Sa của Việt Nam từ năm 1974. Nước này thành lập cái gọi là “thành phố Tam Sa” trên đảo Phú Lâm, thuộc quần đảo Hoàng Sa, từ tháng 7/2012 nhằm thâu tóm các quần đảo ở Biển Đông, trong đó có quần đảo Trường Sa và Hoàng Sa của Việt Nam. Việt Nam luôn khẳng định việc chiếm đóng bằng vũ lực của Trung Quốc đối với quần đảo Hoàng Sa cũng như Trường Sa là vô giá trị và yêu cầu Trung Quốc chấm dứt các hoạt động vi phạm chủ quyền của Việt Nam tại hai quần đảo này. Đối với hoạt động như giải đua thuyền buồm vừa qua, Bộ Ngoại giao Việt Nam đã nhiều lần khẳng định Việt Nam có đầy đủ căn cứ pháp lý và bằng chứng lịch sử để khẳng định chủ quyền của Việt Nam đối với hai quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa. Những hoạt động trên của Trung Quốc đã xâm phạm chủ quyền của Việt Nam và làm phức tạp tình hình ở Biển Đông. Việt Nam kiên quyết phản đối và yêu cầu Trung Quốc không để tái diễn hành động tương tự. Những hoạt động trên của Trung Quốc cũng trái với Thỏa thuận về những nguyên tắc cơ bản chỉ đạo giải quyết vấn đề trên biển giữa Việt Nam và Trung Quốc, tinh thần Tuyên bố về cách Ứng xử của các bên ở Biển Đông (DOC); gây phức tạp tình hình và không có lợi cho việc duy trì môi trường hòa bình, ổn định và hợp tác ở Biển Đông.