Một số thượng nghị sĩ đảng Dân chủ Mỹ đã cùng ký tên vào thư gửi Ngoại trưởng Mỹ Mike Pompeo, kêu gọi Chính quyền lên án các hoạt động phi pháp của Trung Quốc ở Biển Đông, trong đó có hoạt động trái phép trong vùng biển của Việt Nam.
Theo đó, một số thượng nghị sĩ đảng Dân chủ Mỹ như thượng nghị sĩ Bob Menendez của bang New Jersey, thượng nghị sĩ Ed Markey của bang Massachusetts, thượng nghị sĩ Patrick Leahy bang Vermont và thượng nghị sĩ Brian Schatz bang Hawaii (29/7) đã ký tên vào bức thư hối thúc Ngoại trưởng Mike Pompeo khi dự Diễn đàn Khu vực ASEAN ở Bangkok ngày 2/8 hãy ưu tiên thảo luận việc Trung Quốc gây hấn ở Biển Đông.
Mở đầu bức thư gửi ông Pompeo đề ngày 29/7, nhóm nghị sỹ Mỹ khẳng định các hành vi hung hăng của Trung Quốc ở vùng đặc quyền kinh tế của các nước khác, các tuyên bố chủ quyền vô lý, hành động quân sự hóa các thực thể, phớt lờ Phán quyết của Tòa Trọng tài thường trực bác bỏ dứt khoát yêu sách “đường lưỡi bò” ở Biển Đông cũng như việc Bắc Kinh gây áp lực buộc các nước ASEAN đàm phán Bộ Quy tắc Ứng xử của các bên trên Biển Đông (COC) theo hướng có lợi cho mình là các vấn đề mà Mỹ cần ưu tiên lưu tâm vào thời điểm hiện tại.
Giới thượng nghị sĩ Mỹ cho rằng Biển Đông, nơi luật pháp quốc tế được tôn trọng, tự do hàng hải, thương mại được đảm bảo, các quốc gia trong khu vực không phải chịu các hành vi bắt nạt là các vấn đề quan trọng đối với các lợi ích của Mỹ ở Ấn Độ-Thái Bình Dương. Các hành động hăm dọa, ép buộc, phớt lờ các cơ chế trọng tài ngoại giao hòa bình và đe dọa sử dụng vũ lực của Trung Quốc trong vài năm qua đang đe dọa tới các lợi ích này; khẳng định “việc Trung Quốc dọa nạt, cưỡng ép, chối bỏ việc giải quyết tranh chấp bằng ngoại giao, hòa bình và cơ chế trọng tài, và đe dọa dùng vũ lực trong những năm gần đây là thách thức nghiêm trọng cho các lợi ích của Mỹ trong khu vực”. Ngoài ra, các thượng nghị sĩ trên còn đánh giá cao lập trường của chính quyền Mỹ lên án hành động quân sự hóa Biển Đông của Trung Quốc và đồng tình với các cuộc tuần tra tự do hàng hải (FONOP) của Hải quân Mỹ trong khu vực, nhưng cũng cho rằng “cần hành động nhiều hơn để đẩy lui các hoạt động gây hấn và ngăn chặn xu hướng hành xử bất chấp của Trung Quốc”.
Trước đó, nhiều giới chức Mỹ đã đưa ra các tuyên bố với nội dung lên án hoạt động phi pháp của Trung Quốc ở Biển Đông, chỉ trích Trung Quốc điều tàu hoạt động trái phép trong vùng biển của Việt Nam.
Chủ tịch Ủy ban Đối ngoại Hạ viện Mỹ Eliot L.Engel (26/7) đã ra Tuyên bố về sự can thiệp trái phép của Trung Quốc trên vùng biển của Việt Nam. Tuyên bố trên chỉ trích việc Trung Quốc điều tàu thăm dò địa chất và nhiều tàu chấp pháp hoạt động trong Vùng đặc quyền kinh tế (EEZ) và thềm lục địa của Việt Nam. Tuy bố cho biết: “Sự hung hăng gần đây ở Biển Đông là minh chứng đáng lo ngại về một quốc gia công khai coi thường luật pháp quốc tế. Theo Công ước Liên Hợp Quốc về Luật Biển, các hành động của Trung Quốc đã cấu thành việc vi phạm chủ quyền của Việt Nam và các quyền hợp pháp của Việt Nam trong EEZ; cho biết, tuần trước, khi có các thông tin về các tàu thăm dò dầu khí của Trung Quốc vào vùng EEZ của Việt Nam, Hà Nội đã nhiều lần yêu cầu Trung Quốc rút tàu ra khỏi vùng EEZ của Việt Nam, nhưng Trung Quốc đã cố tình bỏ qua. Hành vi gây rối này là một mối đe dọa đối với Việt Nam và là bằng chứng cho thấy Trung Quốc sẵn sàng bắt nạt các nước láng giềng. Cũng quan trọng không kém, hành vi của Trung Quốc đã đe dọa lợi ích của các công ty Mỹ hoạt động ở khu vực”. Theo ông Eliot L.Engel, những sự việc như vậy chứng tỏ sự ngang nhiên coi thường luật pháp và ngoại giao quốc tế của Trung Quốc. Ngoài ra, tuyên bố nhấn mạnh: “Tôi đứng về phía Việt Nam và các đối tác khác của chúng ta trong khu vực để lên án hành động hung hăng này. Cộng đồng quốc tế phải duy trì trật tự dựa trên luật lệ và luật pháp quốc tế. Tôi kêu gọi Trung Quốc rút ngay lập tức bất kỳ và toàn bộ các tàu khỏi lãnh hải của các nước láng giềng, và chấm dứt các chiến thuật bắt nạt bất hợp pháp này”.
Được biết, Ngoại trưởng Mỹ Mike Pompeo (30/7) bắt đầu chuyến công du ba nước Thái Lan, Australia và Micronesia trong vòng một tuần. Trong chặng dừng chân đầu tiên tại Bangkok, ngày 1/8, ông Pompeo sẽ đồng chủ trì Hội nghị Ngoại trưởng Mỹ – ASEAN và Hội nghị cấp Ngoại trưởng Sáng kiến Hạ nguồn sông Mekong. Tiếp đó, ngày 2/8, Ngoại trưởng Pompeo sẽ phát biểu tại Hội Siam về sự can dự kinh tế của Mỹ ở khu vực châu Á – Thái Bình Dương; tham dự Hội nghị cấp Ngoại trưởng Hội nghị Thượng đỉnh Đông Á, Hội nghị Ngoại trưởng Diễn đàn khu vực ASEAN (ARF) và tổ chức cuộc gặp song phương với Ngoại trưởng Thái Lan Don Pramudwinai, để thảo luận những cách thức nhằm tăng cường hơn nữa mối quan hệ đồng minh Mỹ – Thái. Theo các nguồn tin, Biển Đông sẽ là một trong những vấn đề nổi cộm ở chương trình nghị sự của Ngoại trưởng Mỹ Mike Pompeo trong chuyến thăm tới Thái Lan lần này. Tiếp sau Thái Lan, ngày 4/8, Ngoại trưởng Pompeo sẽ cùng tân Bộ trưởng Quốc phòng Mark Esper tham dự các cuộc tham vấn cấp bộ trưởng Mỹ – Australia (AUSMIN).