Nhân dịp dự Hội nghị của ASEAN tại Thái Lan, Mỹ đã liên tục lên tiếng thể hiện quan ngại sâu sắc về diễn biến tình hình Biển Đông hiện nay là lên án mạnh mẽ các hoạt động quân sự hóa, đơn phương theo đuổi các yêu sách chủ quyền phi pháp của Trung Quốc, trong đó có các vụ việc do Trung Quốc gây ra tương tự như tại Bãi Tư Chính hiện nay của Việt Nam.
Tại Hội nghị Bộ trưởng Ngoại giao ASEAN-Mỹ
Chiều 1/8, tại Bangkok (Thái Lan), Hội nghị Bộ trưởng Ngoại giao Mỹ Mike Pompeo Mỹ đã cùng với Ngoại trưởng các ASEAN nhấn mạnh tầm quan trọng của thúc đẩy tin cậy, tăng cường xây dựng lòng tin, đảm bảo hòa bình, ổn định, an ninh, an toàn, tự do hàng hải và hàng không trên Biển Đông.Một mặt ghi nhận tiến triển trong đàm phán COC, Mỹ và ASEAN bày tỏ quan ngại sâu sắc về những diễn biến trên thực địa, trong đó có việc quân sự hoá và các hoạt động đơn phương đi ngược lại luật pháp quốc tế, làm xói mòn lòng tin, tác động bất lợi đến hoà bình, an ninh và ổn định ở khu vực.Các nước ASEAN và Mỹ nhấn mạnh tầm quan trọng của thúc đẩy tin cậy, tăng cường xây dựng lòng tin, đảm bảo hòa bình, ổn định, an ninh, an toàn, tự do hàng hải và hàng không trên Biển Đông; tuân thủ luật pháp quốc tế, trong đó có UNCLOS 1982, thực hiện nghiêm túc Tuyên bố DOC và hướng đến hoàn tất Bộ quy tắc COC hiệu quả, hiệu lực, phù hợp với luật pháp quốc tế.
Hội nghị Bộ trưởng Ngoại giao Mỹ khẳng định Mỹ luôn là bạn và là đối tác tin cậy của ASEAN, ủng hộ các nỗ lực của ASEAN đóng góp duy trì hoà bình, an ninh và ổn định ở khu vực. Ngoại trưởng Mỹ cũng nhấn mạnh các nước trong khu vực cần có tiếng nói kiên quyết, không nên lảng tránh những vấn đề phức tạp. Tại Hội nghị này với sự tham gia của Mỹ, Việt Nam tiếp tục nêu rõ quan ngại về diễn biến phức tạp trên thực địa ở Biển Đông, nhấn mạnh tầm quan trọng của tăng cường lòng tin, kiềm chế, không có hành động làm phức tạp tình hình, xâm phạm chủ quyền và lợi ích hợp pháp của các quốc gia ven biển, không quân sự hoá, kiềm chế, không sử dụng vũ lực và đe doạ sử dụng vũ lực, tuân thủ nghiêm túc luật pháp quốc tế trong đó có UNCLOS 1982, sớm hoàn tất COC hiệu quả, thực chất, phù hợp với luật pháp quốc tế.
Tại Diễn đàn Khu vực ASEAN lần thứ 26 (ARF-26)
Trong khuôn khổ Hội nghị Bộ trưởng Ngoại giao ASEAN lần thứ 52 và các Hội nghị liên quan, ngày 2/8 đã diễn ra Diễn đàn Khu vực ASEAN lần thứ 26 (ARF-26) với sự tham dự của Bộ trưởng Ngoại giao 27 nước và tổ chức tham gia diễn đàn. Phái đoàn Mỹ do Hội nghị Bộ trưởng Ngoại giao Mỹ Mike Pompeo dẫn đầu. Về tình hình Biển Đông, nhiều bộ trưởng đã bày tỏ quan ngại trước những diễn biến phức tạp gần đây, trong đó có những sự cố nghiêm trọng xảy ra ở khu vực. Theo đó, các bộ trưởng tiếp tục nhấn mạnh tầm quan trọng của việc duy trì hòa bình, ổn định, an ninh, an toàn, tự do hàng hải và hàng không ở Biển Đông; đề cao luật pháp quốc tế và UNCLOS 1982; kêu gọi kiềm chế, không quân sự hoá cũng như không có các hành động làm phức tạp tình hình; thực hiện đầy đủ và hiệu quả DOC. Ghi nhận một số tiến triển trong đàm phán COC, các bộ trưởng nhất trí tình hình hiện nay càng đòi hỏi một COC hiệu lực, thực chất và phù hợp với luật pháp quốc tế.
Tại cuộc gặp ba bên Mỹ – Nhật Bản – Australia
Bộ trưởng Ngoại giao Mỹ Mike Pompeo đã cùng với Bộ trưởng Ngoại giao Australia Marise Payne và Bộ trưởng Ngoại giao Nhật Bản Taro Kono hôm 2/8, ra tuyên bố chung lên án hành vi ngày càng hung hăng của Trung Quốc ở Biển Đông. Ba nước này đã bày tỏ “quan ngại nghiêm trọng” đối với “các báo cáo đáng tin cậy về những hoạt động gây cản trở liên quan đến các dự án dầu khí có từ lâu đời” ở Biển Đông. Theo tờ “Sydney Morning Herald”, dù không nêu đích danh Trung Quốc, tuyên bố này ám chỉ đến việc các tàu Trung Quốc quấy rối và cản trở tàu Việt Nam trong việc tiếp cận các giàn khoan dầu quan trọng ở Biển Đông.
“Các Bộ trưởng bày tỏ quan ngại nghiêm trọng về những diễn biến tiêu cực ở Biển Đông, gồm việc triển khai các hệ thống vũ khí tiên tiến ở những thực thể tranh chấp”, tuyên bố chung của các Bộ trưởng nêu rõ, sau cuộc gặp giữa ba bên trong khuôn khổ Hội nghị Bộ trưởng Ngoại giao ASEAN (AMM) lần thứ 52 và các hội nghị liên quan đang diễn ra ở Thái Lan. Bộ ba ngoại trưởng Mỹ – Nhật – Úc cũng tái khẳng định cam kết đối với luật pháp quốc tế và nhấn mạnh tầm quan trọng của việc duy trì hòa bình và ổn định trong lĩnh vực hàng hải. “Các Bộ trưởng Ngoại giao phản đối mạnh mẽ những hành động đơn phương mang tính ép buộc có thể làm thay đổi hiện trạng và gia tăng căng thẳng như cải tạo đất, xây dựng tiền đồn, quân sự hóa các thực thể tranh chấp và những hành động làm thay đổi vĩnh viễn môi trường biển ở những khu vực chưa phân định, tuyên bố chung nêu rõ.
Tại Đối thoại “2+2” giữa Mỹ và Australia
Đối thoại thường niên cấp Bộ trưởng Ngoại giao, Bộ trưởng Quốc phòng (Đối thoại “2+2”) diễn ra hôm 4/8 tại thành phố Sydney, Australia ngay sau các Hội nghị ASEAN. Phát biểu tại cuộc họp báo diễn ra sau cuộc họp, Bộ trưởng Quốc phòng Australia Linda Reynold cho biết, khu vực châu Á – Thái Bình Dương đang “thịnh vượng hơn nhưng cũng đồng thời lo lắng nhiều hơn”. Một trong những lo lắng đó xuất phát từ những mối đe dọa đến tự do hàng hải. Bộ trưởng Linda Reynold nói “hôm nay chúng tôi cũng chia sẻ sự lo lắng về mối đe dọa đến tự do hàng hải cũng như việc cản trở đối với tuyến đường giao thương quốc tế tại vùng biển chiến lược ở Trung Đông cũng như ở trong khu vực, trong đó có Biển Đông”. Trong khi đó, Bộ trưởng Ngoại giao Mỹ Mike Pompeo cũng khẳng định, cả Mỹ và Australia đều lo ngại trước những hành động phi pháp của Trung Quốc tại Biển Đông cũng như những bẫy nợ mà Trung Quốc đang tạo ra với các quốc gia khu vực này. “Chúng tôi đều bày tỏ sự lo ngại về việc Trung Quốc quân sự hóa và xây dựng đảo nhân tạo tại Biển Đông. Chúng tôi cũng đồng thời theo dõi đến các khoản đầu tư đẩy bạn bè của chúng tôi vào tình trạng nợ nần”, ông Mike Pompeo cho biết.