Trong thời gian diễn ra Hội nghị Cấp cao ASEAN lần thứ 35 và Hội nghị Cấp cao Đông Á lần thứ 22, Mỹ hôm 4/11 đã công bố Báo cáo “Một khu vực Ấn Độ – Thái Bình Dương tự do và rộng mở: Thúc đẩy một tầm nhìn chung”, trong đó khẳng định yêu sách “đường 9 đoạn” ở Biển Đông của Trung Quốc không có giá trị pháp lý và gây thiệt hại đối với các quốc gia khác.
Những nội dung chính trongBáo cáo chiến lược mới của Mỹ
Thứ nhất, đây là tài liệu phản ánh chi tiết về các sáng kiến ngoại giao, kinh tế, an ninh trong 2 năm qua của Mỹ, qua đó khẳng định cam kết, bước đi của Washington đối với khu vực Ấn Độ – Thái Bình Dương “tự do và rộng mở”.Tổng thống Mỹ Donald Trump đã nêu về chiến lược “Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương tự do và rộng mở”, vạch ra tầm nhìn mới cho Washington kể từ Hội nghị APEC tổ chức ở Việt Nam hồi tháng 11/2017. Từ đó, Mỹ cam kết tiếp tục tham gia sâu vào khu vực này, cùng với các đồng minh tiên phong trong việc đảm bảo an ninh trong khu vực, giải quyết các thách thức; nhấn mạnh các nguồn lực của Mỹ hướng đến khu vực với sự hỗ trợ của Quốc hội và chỉ ra các bước cụ thể mà Mỹ đã thực hiện cùng với các đồng minh và đối tác để hiện thực hóa tầm nhìn chung của Mỹ.
Thứ hai, với nền tảng là Báo cáo Chiến lược Ấn Độ – Thái Bình Dương, Báo cáo mới của Mỹ nêu rõ vai trò của Bộ Quốc phòng Mỹ.Mỹ muốn xây dựng một mạng lưới vững chắc, linh hoạt gồm các đối tác an ninh cùng chí hướng để giải quyết các thách thức chung. Mỹ chia sẻ thông tin và xây dựng năng lực của các lực lượng an ninh để đối phó với tội phạm xuyên quốc gia, bảo vệ chủ quyền hàng hải, giải quyết các thách thức môi trường và cùng đối phó với các mối đe dọa đang nổi lên. Mỹ cũng đảm bảo rằng quân đội nước này và các đồng minh duy trì các khả năng tương tác để ngăn chặn các địch thủ. Cam kết lâu dài của Mỹ đối với Ấn Độ – Thái Bình Dương được chứng minh hàng ngày bằng sự hiện diện trong khu vực của gần 375.000 quân thuộc khu vực quản lý của Bộ Tư lệnh Ấn Độ – Thái Bình Dương của Mỹ.
Thứ ba dưới thời kỳ của Tổng thống Donald Trump, Mỹ đã cung cấp hơn 1,1 tỷ USD cho hợp tác an ninh của Bộ Ngoại giao và Cơ quan Phát triển Quốc tế Mỹ (USAID) tại Đông Nam Á và Nam Á, trong đó bao gồm 365 triệu USD cho các chương trình như “Sáng kiến an ninh hàng hải Đông Nam Á” và “Sáng kiến Vịnh Bengal”… nhằm cung cấp thiết bị và sự huấn luyện cho phép các quốc gia tăng cường phát hiện các mối đe dọa, chia sẻ thông tin và phản ứng phối hợp với các cuộc khủng hoảng thiên nhiên và do con người gây ra.
Thứ tư, Mỹ đã, đang và sẽ hợp tác với các đối tác Ấn Độ – Thái Bình Dương nhằm duy trì tự do hàng hải và cách sử dụng hợp pháp khác của vùng biển để tất cả các quốc gia được tiếp cận và hưởng lợi từ các lợi ích hàng hải chung. Đối với khu vực Biển Đông, Mỹ hối thúc các bên liên quan giải quyết các tranh chấp hòa bình, không ép buộc và tuân thủ luật pháp quốc tế. Năm 2018, Mỹ đã mở rộng Sáng kiến thực thi pháp luật hàng hải Đông Nam Á. Tháng 5/2019, Mỹ đã tham gia vào cuộc diễn tập chung đầu tiên với hải quân Ấn Độ, Nhật Bản và Philippines ở Biển Đông. Tiếp đến tháng 9/2019, Mỹ đồng chủ trì với Thái Lan cuộc diễn tập hàng hải Mỹ – ASEAN đầu tiên nhằm tăng cường các mối quan hệ và chia sẻ thông tin giữa hải quân các nước ASEAN và Mỹ.
Thứ sáu, liên quan vấn đề Biển Đông, báo cáo mới khẳng định, “các đòi hỏi chủ quyền của Trung Quốc ở Biển Đông thông qua cái gọi là ‘đường 9 đoạn’ phi lý là không có cơ sở, bất hợp pháp và không hợp lý. Các đòi hỏi chủ quyền này, vốn không có giá trị pháp lý, lịch sử hoặc địa lý, lại gây ra các thiệt hại thực tế đối với các quốc gia khác”, đồng thời khẳng đinh “thông qua các hành động khiêu khích lặp đi lặp lại nhằm áp đặt “đường 9 đoạn”, Trung Quốc đang cản trở các quốc gia thành viên ASEAN tiếp cận với các nguồn dự trữ năng lượng trị giá hàng nghìn tỷ USD, đồng thời góp phần vào sự mất ổn định và nguy cơ xung đột. Mỹ khẳng định Mỹ hợp tác cùng các nước trong khu vực để duy trì tự do hàng hải và tận dụng nhiều biện pháp khác nhau để tất cả các quốc gia có thể cùng chia sẻ lợi ích từ biển; kêu gọi các nước liên quan cần giải quyết tranh chấp trên Biển Đông bằng những biện pháp hòa bình, không cưỡng ép và phải dựa trên luật pháp quốc tế. Ngoài ra, Mỹ khẳng định sẽ tăng cường quan hệ hợp tác cùng Việt Nam – quốc gia giữ vị trí Chủ tịch ASEAN năm 2020.
Đánh giá của dư luận, giới học giả
Chủ tịch chương trình An ninh châu Á – Thái Bình Dương, Viện Nghiên cứu Hudson, Mỹ Patrick Cronin cho biết Báo cáo “Một khu vực Ấn Độ – Thái Bình Dương tự do và rộng mở: Thúc đẩy một tầm nhìn chung” của Mỹ mang ý nghĩa quan trọng trong chính sách của Mỹ đối với Biển Đông. Mỹ nhiều lần nhấn mạnh rằng sẽ không ngồi yên khi một cường quốc nào đó đang tìm cách viết lại luật lệ trên Biển Đông và hiện nay Bộ Ngoại giao Mỹ đã chính thức đưa ra một tuyên bố như thế để khẳng định chính sách đối ngoại của Mỹ là sẽ tìm cách giữ gìn cả hòa bình lẫn các tuyên bố chủ quyền hợp pháp tại khu vực này.
Tiến sỹ James Holmes từ Đại học Hải chiến Mỹ cho rằng việc công bố tài liệu “Một khu vực Ấn Độ – Thái Bình Dương tự do và rộng mở: Thúc đẩy một tầm nhìn chung” là cách mà Mỹ đưa ra một hồ sơ pháp lý. Về mặt pháp lý, tuyên bố của Mỹ nhằm khẳng định việc Trung Quốc đưa ra chủ quyền “đường lưỡi bò” là không có cơ sở, đồng thời nhận định báo cáo trên còn hàm chứa một nỗ lực để củng cố một liên minh ở khu vực Đông Nam Á nhằm ứng phó tình hình hiện tại. Theo Tiến sỹ James Holmes, Mỹ đã nhấn mạnh rằng Trung Quốc tấn công trực tiếp vào lợi ích của các nước trong khu vực về những khía cạnh như an ninh năng lượng, kinh tế và đây đều là các lợi ích sát sườn của chính phủ lẫn người dân của các nước liên quan. Các nước trong khu vực sẽ nhìn thấy được lợi ích chung trong các hoạt động can dự của các nước ngoài khu vực như Mỹ, Nhật Bản, Ấn Độ và Australia.
Ngoại trưởng Mỹ Mike Pompeo đã thể hiện quan điểm mạnh mẽ khi nêu rõ “ở Biển Đông, chúng tôi thúc giục tất cả các quốc gia có tuyên bố chủ quyền, bao gồm cả Trung Quốc, hãy giải quyết tranh chấp một cách hòa bình, không dùng cưỡng ép và phù hợp với luật pháp quốc tế”.“Cộng hòa Nhân Dân Trung Hoa (PRC) đã tiến hành sách lược đàn áp ở trong và ngoài nước. Bắc Kinh không dung thứ đối với người bất đồng ý kiến, hung hăng kiểm soát truyền thông, xã hội dân sự, và đàn áp dã man các cộng đồng tôn giáo và sắc tộc. Những hành động mà Bắc Kinh đang xuất khẩu ra những nước khác thông qua ảnh hưởng chính trị và kinh tế của mình, phá hoại các điều kiện đã thúc đẩy ổn định và thịnh vượng ở khu vực Ấn Độ-Thái Bình Dương trong hàng thập kỷ qua.