Trong nhiều năm trở lại đây, Trung Quốc dưới chiêu bài viện trợ kinh tế và thúc đẩy hợp tác thương mại với Lào khiến nước này ngày càng lệ thuộc vào nguồn tài chính từ Bắc Kinh. Đổi lại, Lào phải chấp nhận nghe theo Trung Quốc trong nhiều vấn đề, trong đó ủng hộ lập trường của Bắc Kinh về tranh chấp chủ quyền ở Biển Đông là ưu tiên hàng đầu.
Trung Quốc chi phối Lào
Về chính trị, hai nước đều là quốc gia xã hội chủ nghĩa, chế độ xã hội tương đồng, nhiệm vụ phát triển giống nhau, viếng thăm cấp cao lẫn nhau không ngừng gia tăng, trao đổi các cấp liên tục diễn ra, Đảng Cộng sản Trung Quốc và Đảng nhân dân cách mạng Lào duy trì sự hợp tác cao độ giữa hai chính đảng. Năm 2009, Lào và Trung Quốc tuyên bố thiết lập quan hệ đối tác hợp tác chiến lược toàn diện, hai nước còn chủ trương thực hiện phương châm “4 tốt” – láng giềng tốt, bạn bè tốt, đồng chí tốt, đối tác tốt. Quan hệ “4 tốt” cũng trở thành biểu tượng lớn nhất cho sự hữu nghị về chính trị giữa Trung Quốc và Lào, trở thành bảo đảm quan trọng để hai đảng và hai nước phát triển quan hệ ở tầng nấc cao hơn.
Về kinh tế, Lào có ưu thế tài nguyên khác với Trung Quốc, tài nguyên tự nhiên của Lào rất phong phú, còn Trung Quốc có công nghệ tương đối tiên tiến, thị trường to lớn và ưu thế nguồn vốn dồi dào, tính bổ sung về kinh tế giữa hai nước tương đối mạnh mẽ. Hiện nay, Trung Quốc đã trở thành đối tác thương mại lớn thứ hai và nước đầu tư lớn nhất của Lào, lĩnh vực đầu tư liên quan đến thủy điện, khai thác khoáng sản, thương mại dịch vụ, vật liệu xây dựng, trồng trọt, sản xuất dược phẩm… Có nhà quan sát nước ngoài cho rằng hiện nay, Trung Quốc là nước đầu tư lớn nhất của Lào, vì vậy đã thúc đẩy tích cực lợi ích của Trung Quốc ở ASEAN. Cùng với việc phát triển Tiểu vùng sông Mekong được thúc đẩy đi vào chiều sâu và Trung Quốc triển khai xây dựng “Một vành đai, một con đường”, đặc biệt là việc xây dựng Ngân hàng đầu tư cơ sở hạ tầng châu Á (AIIB), quan hệ kinh tế thương mại Trung-Lào sẽ ngày càng mật thiết, sự phụ thuộc về kinh tế của Lào đối với Trung Quốc sẽ tăng lên.
Tác động chính sách Biển Đông
Chính phủ Lào phản đối đa phương hóa và quốc tế hóa tranh chấp Biển Đông và nhiều lần ngăn cản mưu đồ của các nước như Philippines… đưa vấn đề Biển Đông vào tuyên bố chung của ASEAN, có tiếng nói chung nhiều hơn với chủ trương của Trung Quốc. Sau khi ASEAN đưa ra tuyên bố chung tháng 7/2016, khi gặp gỡ Bộ trưởng Ngoại giao Lào, Bộ trưởng Ngoại giao Trung Quốc Vương Nghị ca ngợi chính phủ nước này kiên trì lập trường Biển Đông công bằng, khách quan. Nhìn chung, chủ trương, chính sách của Lào về vấn đề Biển Đông được khái quát như sau: Trước tiên, Lào chủ trương giải quyết hòa bình các tranh chấp. Cùng với tình hình Biển Đông liên tục nóng lên, nhất là các nước xung quanh Biển Đông từng bước nỗ lực tăng cường sức mạnh trang thiết bị quân sự và các nước bên ngoài khu vực không ngừng tăng cường mức độ can thiệp quân sự, xu thế quân sự hóa của khu vực Biển Đông ngày càng gay gắt, chỉ số rủi ro xảy ra va chạm ngày càng tăng lên. Lào chủ trương các nước liên quan vấn đề Biển Đông dựa vào quy định của luật pháp quốc tế và Công ước Liên hợp quốc về Luật biển (UNCLOS) năm 1982, yêu cầu các bên giữ sự kiềm chế cần thiết, tránh thực hiện bất kỳ hành động nào khiến cho tình hình căng thẳng, phản đối sử dụng vũ lực hoặc đe dọa sử dụng vũ lực để đạt được mục tiêu chiến lược của nước mình.
Hai là thực hiện chính sách trung lập tương đối thận trọng. Đối với Lào, Trung Quốc là đối tác chiến lược của nước này, các nước tuyên bố chủ quyền Biển Đông ở Đông Nam Á cùng thuộc tổ chức ASEAN, việc xác định rõ đứng về bên nào là rất khó khăn và có sự ràng buộc lợi ích trên nhiều phương diện. Vì vậy, Lào đã áp dụng lập trường không lựa chọn đứng về bên nào trong vấn đề Biển Đông, thực hiện chính sách trung lập thận trọng. Tuy nhiên, trong những năm gần đây, để đạt được mục tiêu thu hút ngồn vốn và viện trợ từ Trung Quốc, Lào đã thay đổi gần như toàn bộ chủ trương, chính sách trong vấn đề Biển Đông, chính thức chấm dứt quan điểm trung lập. Hiện Lào thực thi chính sách ủng hộ và nghe theo mọi xắp xếp của Trung Quốc trong vấn đề Biển Đông. Điều này được thể hiện trong hàng loạt hội nghị cấp cao ASEAN, Đông Á… Lào đã có các tuyên bố, hành động cụ thể ủng hộ Trung Quốc khiến nội bộ ASEAN mâu thuẫn, bất đồng trong việc thống nhất lập trường để giải quyết tranh chấp Biển Đông với Trung Quốc. Ngoài ra, Lào cũng ngầm nghe theo Trung Quốc khi kiên trì quan điểm ASEAN không phải một bên của tranh chấp Biển Đông, hy vọng ASEAN về tổng thể có thể kiên trì không lựa chọn đứng về bên nào, không tham gia tranh chấp giữa các nước liên quan, để “bảo vệ sự đoàn kết của ASEAN” và quan hệ tổng thể giữa tổ chức này với Trung Quốc.
Ba là phản đối đa phương hóa và quốc tế hóa tranh chấp Biển Đông. Lào cho rằng vấn đề Biển Đông là tranh chấp song phương giữa một số nước Đông Nam Á và giữa Trung Quốc với một số nước Đông Nam Á, nhưng các nước như Philippines thúc đẩy một cách tích cực ASEAN hóa, đa phương hóa và quốc tế hóa tranh chấp Biển Đông. Các nước không tuyên bố chủ quyền ở Biển Đông trong ASEAN như Lào giữ ý kiến khác về vấn đề này, cho rằng điều này không liên quan đến lợi ích của mình, không muốn can dự vào đó. Tháng 9/2011, hội nghị chuyên gia về luật biển của ASEAN do Philippines khởi xướng được tổ chức tại Manila, với mục đích thực hiện phương án giải quyết vấn đề Biển Đông mà Philippines đưa ra và lấy sức mạnh khu vực để cùng cân bằng Trung Quốc, nhưng Lào không cử đại diện tham gia. Năm 2012, Hội nghị Bộ trưởng Ngoại giao ASEAN vì sự bất đồng giữa các nước thành viên trong vấn đề Biển Đông mà không đạt được tuyên bố chung, đây là lần đầu tiên trong 45 năm thành lập của tổ chức này không ra được tuyên bố chung. Các nước như Lào… kiên trì vấn đề Biển Đông là vấn đề song phương, từ chối chủ trương của các nước như Philippines, Việt Nam… đưa vấn đề này vào chương trình nghị sự của ASEAN, cho rằng ASEAN không nên can dự vào tranh chấp Biển Đông. Ngoài ra, các nước Philippines, Việt Nam… không ngừng thúc đẩy các nước như Mỹ, Nhật Bản, Ấn Độ can dự vào vấn đề Biển Đông, tìm cách thông qua Mỹ để kiềm chế ảnh hưởng mạnh mẽ của Trung Quốc. Lào cũng không tán thành nước lớn bên ngoài can dự vào tranh chấp Biển Đông, lo ngại Biển Đông trở thành nơi đọ sức của xung đột nước lớn và ảnh hưởng đến ổn định khu vực Đông Nam Á và tiến trình nhất thể hóa ASEAN. Tháng 1/2016, Ngoại trưởng Mỹ John Kerry đến thăm Lào để tìm cách thuyết phục nước này gia nhập phe gây sức ép với Trung Quốc trong vấn đề Biển Đông, nhưng không đạt được hiệu quả. Ngoại trưởng Nhật Bản Fumio Kishida hai lần đến thăm Lào vào tháng 5 và tháng 7/2016, thậm chí lấy viện trợ quy mô lớn đổi lại Lào ủng hộ phán quyết của Tòa Trọng tài về Biển Đông. Trung Quốc giữ lập trường phản đối mạnh mẽ đối với việc quốc tế hóa vấn đề Biển Đông và phán quyết của Tòa Trọng tài về Biển Đông. Tháng 7/2016, khi gặp gỡ Thủ tướng Lý Khắc Cường, Thủ tướng Lào Thongloun Sisoulith nêu rõ phía Lào ủng hộ lập trường Biển Đông của Trung Quốc, đồng thời hy vọng cùng duy trì hòa bình, ổn định của khu vực Biển Đông. Đây cũng là phản ứng rõ ràng của Chính phủ Lào đối với các nước trong và ngoài khu vực tìm cách quốc tế hóa và đa phương hóa vấn đề Biển Đông.
Bốn là tích cực chủ trương giải quyết tranh chấp bằng đàm phán song phương. Trong tranh chấp Biển Đông, Lào quyết ủng hộ lập trường của Trung Quốc trong việc giải quyết tranh chấp thông qua đàm phán song phương giữa từng nước với Bắc Kinh, chủ trương tranh chấp Biển Đông là vấn đề của các bên có liên quan, không phải là vấn đề của toàn ASEAN với Trung Quốc. Năm 2016, Chính phủ Trung Quốc đưa ra “tư duy kép” – chủ quyền lãnh thổ và quyền lợi biển do các nước liên quan hiệp thương giải quyết, hòa bình và ổn định của Biển Đông do Trung Quốc và ASEAN cùng duy trì. Điều này nhận được sự ủng hộ của Lào, Bộ trưởng Ngoại giao Lào Saleumxay Kommasith từng mạnh miệng tuyên bố rằng tranh chấp Biển Đông phải do các nước liên quan trực tiếp dựa theo quy định của điều 4 trong DOC thông qua bàn bạc và đàm phán hữu nghị để giải quyết. Trong quá trình trao đổi qua lại với các nước tuyên bố chủ quyền ở Biển Đông trong ASEAN, Lào nhiều lần nhấn mạnh vấn đề Biển Đông phải thông qua đàm phán song phương để giải quyết.
Nhìn chung, việc Lào ủng hộ và nghe theo Trung Quốc trong vấn đề Biển Đông chủ yếu là do nước này đang chịu lệ thuộc vào nguồn tài chính của Bắc Kinh. Điều này khiến Lào không thể tự chủ và đưa ra những tuyên bố, phản ứng mang tính khách quan trong vấn đề Biển Đông.