Sau khi Trung Quôc đưa tàu thăm dò địa chất Hải Dương 8 vào hoạt động trái phép trong vùng biển phía Nam Biển Đông, Bộ Ngoại giao My (18/4) đã ra tuyên bố kêu gọi Trung Quốc ngừng “lối hành xử ức hiếp” ở Biển Đông.
Sáng 16/4, tàu Hải Dương 8 bắt đầu băng ngang qua vị trí hoạt động của giàn khoan West Capella cách từ 7-8 hải lý nhưng không đi vào vùng thềm lục địa chồng lấn giữa Việt Nam và Malaysia, sau đó tàu tăng tốc di chuyển trở lại gần sát vị trí giàn khoan West Capella để bắt đầu tiến hành khảo sát, với vận tốc 5 hải lý trên giờ, theo hướng Tây Nam. Được biết, vị trí tàu khoan West Capella cách bãi Tư Chính khoảng 100 hải lý về phía Đông Nam, cách bãi Vũng Mây khoảng 70 hải lý về phía Nam Tây Nam. Đáng chú ý, theo trang Marine Traffic, hộ tống tàu Hải Dương 8 lần này là tàu hải cảnh lớn nhất của Trung Quốc mang số hiệu 5901 với tải trọng hơn 12.000 tấn và được trang bị pháo 76mm. Một quan chức thuộc cơ quan thực thi hàng hải Malaysia cho biết nhóm tàu Trung Quốc có hơn 10 chiếc và hiện ở trong vùng đặc quyền kinh tế của nước này.
Không chỉ có Hải Dương 8 ở phía Nam Biển Đông, tại phía Bắc, một tàu khảo sát khác của Trung Quốc là Hải Dương Địa Chất 4 vài ngày qua đã tiến hành khảo sát ở khu vực gần Hoàng Sa. Hiện nay tàu này vẫn đi lại bên phía Trung Quốc so với đường trung tuyến giả định và chưa rõ phạm vi khảo sát, nhưng các điểm mút ở đầu phía nam của các đường khảo sát chỉ cách vùng biển Việt Nam khoảng 12 hải lý. Nghĩa là từ đó chỉ cần đi xuống phía nam thêm 12 hải lý là đến vùng biển Việt Nam.
Hiện có một số ý kiến cho rằng tàu Hải Dương 8 tiến hành thăm dò, khảo sát ở Biển Đông với một số khả năng sau: Chỉ khảo sát trong vùng đặc quyền kinh tế Malaysia xung quanh cụm bãi cạn Luconia; Khảo sát lấn sang cả vùng thềm lục địa chồng lấn giữa Việt Nam và Malaysia; Khảo sát vùng đặc quyền kinh tế của Malaysia và Brunei; Khảo sát lấn cả ba khu vực là vùng thềm lục địa chồng lấn giữa Việt Nam và Malaysia, vùng đặc quyền kinh tế Malaysia và vùng đặc quyền kinh tế Brunei; Tất cả hoạt động khảo sát chỉ là nghi binh, “giương đông kích tây” để Trung Quốc ra tay ở một khu vực khác, chẳng hạn như bãi Ba Đầu ở cụm Sinh Tồn, nơi nhiều tàu dân binh Trung Quốc đã xuất hiện kể từ giữa tháng 2/2020. Không loại trừ khả năng Trung Quốc toan tính hạ đặt cấu trúc phi pháp nhằm kiểm soát bãi này.
Giới chuyên gia nhận định, ngoài việc lợi dụng tình hình dịch bệch do virus bắt nguồn từ Vũ Hán, Trung Quốc chọn thời điểm triển khai để tàu khảo sát chỉ đến khu vực ngay sau khi kết thúc Hội nghị cấp cao trực tuyến đặc biệt ASEAN và ASEAN+3. Có khả năng Trung Quốc chọn tiến hành sau thời điểm này để tránh bị công kích hay tạo cơ hội cho các nhà lãnh đạo ASEAN đưa ra một động thái thể hiện đoàn kết nào đó.
Việc Trung Quốc tiến hành thăm dò trong vùng đặc quyền kinh tế của Malaysia là do: Thứ nhất, Malaysia là quốc gia cuối năm 2019 đã đệ trình lên Liên Hiệp Quốc bản đồ ranh giới thềm lục địa của nước này ở Biển Đông. Tuy có khúc mắc với Việt Nam về việc lấn vào phía tây nam thềm lục địa mở rộng ở phía bắc của Việt Nam và với Philippines, nhưng Trung Quốc là quốc gia cay cú nhất vì với động thái của mình, Malaysia đã bác bỏ cái gọi là “đường lưỡi bò” ở Biển Đông; Thứ hai, Trung Quốc phản ứng việc Malaysia triển khai tàu khoan West Capella hoạt động ở lô ND1 trong thềm lục địa chồng lấn giữa Malaysia và Việt Nam. Đây có thể là cách Trung Quốc gây sức ép như từng triển khai Hải Dương 8 để phản ứng việc Việt Nam đưa giàn khoan Hakuryu 5 ra lô 6.1; Thứ ba, Trung Quốc có thể muốn thử thách mức độ chịu nhiệt của chính quyền tân thủ tướng Muhyiddin Yassin, người vừa nhậm chức vào tháng 3; Thư tư, “thừa nước đục thả câu”, lợi dụng tình hình dịch bệnh để tiếp tục đẩy mạnh triển khai chiến lược “tằm ăn dâu” của mình ở Biển Đông.
Trước hành vi trên của Trung Quốc, Bộ Ngoại giao Mỹ (18/4) đã ra tuyên bố: “Mỹ lo ngại trước các thông tin về những hành động khiêu khích lặp đi lặp lại của Trung Quốc nhắm vào các hoạt động khai thác dầu khí của các bên tuyên bố chủ quyền. Trung Quốc nên chấm dứt thói bắt nạt của mình và kiềm chế các hành động khiêu khích, gây bất ổn như vậy”.
Trước đó, khi Trung Quốc đưa tàu Hải cảnh đâm chìm tàu cá Việt Nam ở quần đảo Hoàng Sa, Bộ Ngoại giao Mỹ (06/4) ra tuyên bố lên án hành động đâm chìm tàu cá Việt Nam của tàu hải cảnh Trung Quốc tại vùng biển thuộc quần đảo Hoàng Sa (của Việt Nam) ở biển Đông trong bối cảnh dịch viêm đường hô hấp cấp do virus corona chủng mới (Covid-19) lan rộng. Trong thông cáo báo chí, Người phát ngôn Bộ Ngoại giao Mỹ Morgan Ortagus nhấn mạnh: “Chúng tôi quan ngại sâu sắc về thông tin Trung Quốc đâm chìm một tàu cá của Việt Nam ở khu vực gần quần đảo Hoàng Sa trên Biển Đông. Đây là vụ việc mới nhất trong loạt hành động của Trung Quốc nhằm khẳng định yêu sách hàng hải phi pháp và gây thiệt hại cho các nước láng giềng Đông Nam Á ở Biển Đông”. Người phát ngôn Bộ Ngoại giao Mỹ cho rằng kể từ khi dịch Covid-19 bùng phát trên toàn cầu, Bắc Kinh cũng đồng thời công bố “các trạm nghiên cứu” mới trên những căn cứ quân sự mà nước này xây dựng trái phép ở Đá Chữ Thập và Đá Xubi (thuộc quần đảo Trường Sa của Việt Nam), đồng thời cho máy bay quân sự đặc chủng hạ cánh xuống Đá Chữ Thập. Trung Quốc cũng tiếp tục triển khai lực lượng dân quân trên biển xung quanh quần đảo Trường Sa của Việt Nam. Thông cáo nhấn mạnh cái gọi là “đường 9 đoạn” của Trung Quốc đã bị Tòa trọng tài Liên Hiệp Quốc hồi tháng 7-2016 xem là tuyên bố chủ quyền bất hợp pháp theo Công ước Liên Hiệp Quốc về Luật biển (UNCLOS) 1982. Chính phủ Mỹ cũng có chung quan điểm này; đồng thời kêu gọi Trung Quốc tập trung hỗ trợ cộng đồng quốc tế chống đại dịch toàn cầu, chấm dứt việc lợi dụng sự mất tập trung hoặc khả năng dễ bị tổn thương của các nước khác để mở rộng các yêu sách trái pháp luật trên Biển Đông.
Sau khi Bộ Ngoại giao Mỹ ra thông cáo lên án và bày tỏ quan ngại về việc tàu Hải cảnh Trung Quông ngang ngược đâm chìm tàu cá của ngư dân Việt Nam khi đánh bắt cá trong vùng biển thuộc quần đảo Hoàng Sa của Việt Nam, Bộ Quốc phòng Mỹ (9/4) đã đưa ra tuyên bố tương tự. Theo đó, Bộ Quốc phòng Mỹ (9/4) ra tuyên bố lên án hành động của Trung Quốc trong vụ đâm chìm tàu cá Việt Nam tại vùng biển thuộc quần đảo Hoàng Sa của Việt Nam ở Biển Đông. Tuyên bố của Bộ Quốc phòng Mỹ bày tỏ quan ngại sâu sắc trước thông tin về việc một tàu cảnh sát biển Trung Quốc đã va chạm và đâm chìm một tàu cá của Việt Nam tại khu vực gần quần đảo Hoàng Sa. Tuyên bố nêu rõ: “Hành vi của Trung Quốc trái ngược với tầm nhìn của Mỹ về một khu vực Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương tự do và cởi mở, trong đó tất cả các quốc gia, dù lớn hay nhỏ, đều được bảo đảm chủ quyền, không bị ép buộc và có quyền phát triển kinh tế phù hợp với các quy tắc và chuẩn mực quốc tế. Mỹ sẽ tiếp tục hỗ trợ nỗ lực của các đồng minh và đối tác nhằm đảm bảo tự do hàng hải và cơ hội kinh tế trong toàn bộ khu vực Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương”. Tuyên bố cho rằng: “Đại dịch COVID-19 cho thấy rõ hơn tầm quan trọng của trật tự quốc tế dựa trên luật pháp, vì điều đó tạo điều kiện cho chúng ta cùng giải quyết mối đe dọa chung theo cách minh bạch, tập trung và hiệu quả”, đồng thời kêu gọi tất cả các bên kiềm chế những hành động gây mất ổn định khu vực, có thể làm chệch hướng nỗ lực toàn cầu tập trung đối phó với đại dịch, hoặc gây ra nguy cơ không cần thiết dẫn đến tổn thất về người và tài sản.