Trong bối cảnh dịch Covid-19 bùng phát khắp thế giới hiện nay, vấn đề vai trò và ảnh hưởng của Trung Quốc đối với chuỗi cung ứng sản xuất toàn cầu được giới phân tích và chính sách các nước bàn luận nhiều. Nhiều cảnh báo được đưa ra về hệ lụy từ chiến lược gia tăng ảnh hưởng và sự chi phối của Bắc Kinh đối với kinh tế các quốc gia và thế giới.
Trong hơn 4 thập kỷ qua, ảnh hưởng và đóng góp vào nền kinh tế toàn cầu của Trung Quốc không ngừng gia tăng. Thành tựu mà kinh tế Trung Quốc đạt được trong 40 năm cải cách và mở cửa không tách rời với mối quan hệ và ảnh hưởng với thị trường thế giới. Là nước lớn với dân số chiếm khoảng 18% dân số toàn cầu, ảnh hưởng của Trung Quốc đối với nền kinh tế thế giới là rất rõ rệt. Trong bối cảnh toàn cầu hóa kinh tế, Trung Quốc luôn tích cực thúc đẩy phát triển thương mại, đầu tư song phương và đa phương. Trao đổi thương mại nước ngoài của Trung Quốc tăng trưởng với tốc độ trung bình hằng năm là 14,5% (7). Kể từ khi Trung Quốc gia nhập Tổ chức Thương mại thế giới (WTO), năm 2001, Trung Quốc thực hiện đầy đủ các cam kết đối với WTO. Trung Quốc giảm đáng kể thuế nhập khẩu và các hàng rào phi thuế quan. Mức thuế trung bình giảm từ 15,3% năm 2001 xuống còn 9,8% năm 2017. Trung Quốc cũng mở cửa thị trường dịch vụ, liên tục giảm và xóa bỏ những hạn chế đối với đầu tư nước ngoài, tăng cường bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ. Lĩnh vực ngoại thương của Trung Quốc càng tăng trưởng thì mức đóng góp cho thị trường và thương mại quốc tế ngày càng lớn. Cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu năm 2008 bùng nổ, nhiều quốc gia chịu sự tác động của suy thoái kinh tế toàn cầu, tỷ lệ tăng trưởng của kim ngạch thương mại toàn cầu nằm ở mức thấp trong một thời gian dài nhưng tăng trưởng xuất nhập khẩu của Trung Quốc tương đối ổn định, góp phần ổn định thương mại toàn cầu.
Năm 2018, dù xảy ra xung đột thương mại Mỹ – Trung, các nhân tố bất ổn bên ngoài gia tăng, nhưng về tổng thể, nền kinh tế Trung Quốc vẫn ổn định và sự chuyển dịch cơ cấu vẫn đang tiếp diễn. WTO cho rằng, việc cải cách cơ cấu kinh tế của Trung Quốc sẽ có tác động tích cực đến tăng trưởng thương mại toàn cầu. Sự chuyển đổi mô hình kinh tế của Trung Quốc từ chủ yếu dựa vào đầu tư sang tiêu dùng, xét về lâu dài sẽ giúp Trung Quốc tăng trưởng kinh tế bền vững hơn, từ đó hỗ trợ nền kinh tế toàn cầu tiếp tục tăng trưởng. Điều quan trọng hơn, với tư cách là nước đang phát triển lớn nhất thế giới hiện nay, sự nâng cấp, chuyển đổi mô hình phát triển kinh tế của Trung Quốc sẽ cung cấp bài học quan trọng cho các nước đang phát triển khác trong quá trình phát triển. Thông qua cải cách và nâng cấp, chuyển đổi mô hình, cơ cấu ngành, nghề liên tục, nền kinh tế Trung Quốc sẽ an toàn hơn, có tính bền vững hơn, điều này sẽ có lợi cho cả thế giới. Phát biểu tại Hội chợ Nhập khẩu quốc tế Trung Quốc (CIIE) lần đầu tiên, Tổng Giám đốc WTO R. Azevedo cho biết, CIIE gửi một thông điệp rõ ràng về vai trò ngày càng tăng của Trung Quốc trong thương mại toàn cầu. Trung Quốc đang ngày càng tích cực tham gia vào quá trình cải cách WTO, giúp các nước đang phát triển và kém phát triển tham gia và hưởng lợi từ hệ thống thương mại đa phương này, thông qua nhiều chương trình khác nhau.
Tổng Giám đốc Quỹ Tiền tệ quốc tế (IMF) C. Lagarde ca ngợi sự đóng góp của Trung Quốc vào nền kinh tế thế giới, thông qua “ba cây cầu” mà Trung Quốc khởi xướng và thúc đẩy. Thứ nhất, “cầu nối với thế giới” mà Trung Quốc bắt đầu xây dựng cách đây 40 năm, đó là thông qua tiến trình cải cách và mở cửa nền kinh tế, thúc đẩy hội nhập với bên ngoài. Thứ hai, “cầu nối để thịnh vượng”, Trung Quốc thúc đẩy tái cân bằng nền kinh tế theo hướng thúc đẩy tiêu dùng của các hộ gia đình, hạn chế việc đầu tư quá mức. Trong năm 2018, tiêu thụ đóng góp 78% vào tăng trưởng GDP của Trung Quốc, tăng 50% so với khoảng 5 năm trước, thặng dư tài khoản vãng lai của Trung Quốc dự đoán sẽ giảm, thấp hơn 1% GDP trong năm 2018, so với con số khoảng 10% GDP năm 2007. Thứ ba, “cầu nối cho tương lai”, Trung Quốc khai thác sức mạnh hợp tác quốc tế, đặc biệt là thương mại, kêu gọi các quốc gia hợp tác giải quyết tranh chấp thương mại, phối hợp cùng nhau xây dựng cây cầu hòa bình, tương lai thịnh vượng trên thế giới.
Trung Quốc cũng tích cực chủ động thể hiện sự tham gia quản trị và phát triển kinh tế toàn cầu. Trung Quốc hiểu rõ thành tựu kinh tế giành được trong 40 năm cải cách và mở cửa không tách rời với việc đi sâu thúc đẩy tiến trình toàn cầu hóa. Kiên trì cùng có lợi, cùng thắng là chủ trương chính sách mà Trung Quốc kiên trì trong những năm gần đây. Ngay từ năm 2002, trong báo cáo Đại hội 16 của Đảng Cộng sản, Trung Quốc đề xuất kiên trì phương châm kết hợp giữa “thu hút đầu tư nước ngoài” và “vươn ra nước ngoài”, nâng cao toàn diện trình độ mở cửa với nước ngoài. Thực lực kinh tế của Trung Quốc từng bước được tăng cường, thương mại, xuất, nhập khẩu, đầu tư nước ngoài của Trung Quốc có sự tác động ngày càng lớn đối với tăng trưởng thương mại toàn cầu, trở thành lực lượng quan trọng tái cân bằng nền kinh tế thế giới. Cùng với việc phát triển kinh tế, để tăng thêm sức mạnh và mở rộng tầm ảnh hưởng trên thế giới, Trung Quốc xây dựng chiến lược quốc tế hóa đồng Nhân dân tệ (NDT). Ngày 01/10/2016, đồng NDT chính thức được IMF đưa vào giỏ tiền tệ Quyền rút vốn đặc biệt (SDR), từng bước giành được vị thế đồng tiền chủ chốt quốc tế.
Các nhà phân tích khuyến cáo các nước hiện nay cần có chiến lược để ứng phó không chỉ với dịch bệnh mà còn đối với cả sự chi phối, phụ thuộc tư nền kinh tế của Trung Quốc, trong đó nên tự chủ trong nguồn cung nguyên liệu qua việc phát triển các ngành công nghiệp phụ trợ, ứng dụng thành quả cách mạng 4.0 và có chiến lược hỗ trợ khôi phụ sản xuất trong nước một cách hiệu quả.