Trước những hành động khiêu khích gần đây của Trung Quốc ở khu vực Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương đã đe dọa trực tiếp đến lợi ích, an ninh của Mỹ và các nước đồng minh. Giới Nghị sỹ Mỹ liên tục đề xuất các dự luật trừng phạt, răn đe Trung Quốc, buộc này nước hành xử có trách nhiệm và tuân thủ luật pháp quốc tế.
Tính đến thời điểm hiện tại, giới chức Mỹ đã đề trình nhiều dự luật khác nhau nhằm răn đe, cảnh cáo và trừng phạt các hoạt động khiêu khích của Trung Quốc ở Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương. Trong số đó, đã có nhiều dự luật được Hạ viện và Thượng viện Mỹ thông qua.
Sáng kiến răn đe Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương
Dự luật được Hạ nghị sĩ đảng Cộng hòa Mac Thornberry thuộc Ủy ban Quân vụ hạ viện Mỹ (16/4) công bố, trong đó yêu cầu chi ngân sách 6 tỉ USD trong năm tới nhằm tập trung đối phó Trung Quốc tại khu vực này.
Dự luật bao gồm các chi phí cho chương trình phòng thủ tên lửa, hoạt động tình báo, triển khai khí tài, binh lính, xây dựng công trình quân sự, hợp tác với đồng minh, đối tác và tập trận; triển khai hệ thống phòng thủ tên lửa và không quân tích hợp trên đất liền trên đảo Guam, tái khởi động lại radar phòng thủ ở Hawaii và tài trợ cho các tên lửa chính xác tầm xa mới trong khu vực. Theo dự luật của nghị sĩ Thornberry, 1 tỉ USD sẽ dùng để gia tăng hiện diện và sức mạnh của quân đội Mỹ tại khu vực, trong đó có hệ thống phòng thủ tên lửa tại đảo Guam, một hệ thống radar phòng thủ tại Hawaii và một số chương trình phòng thủ tên lửa khác. Khoảng 1,5 tỉ USD sẽ dùng cho việc triển khai lực lượng và hậu cần; 2,1 tỉ USD cho việc cải thiện cơ sở hạ tầng; 350 triệu USD để hợp tác với đồng minh và đối tác, và 1 tỉ USD cho việc huấn luyện và tập trận.
Dự luật Hợp tác Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương 2019
Dự luật được các Thượng Nghị sĩ Todd Young và Mitt Romney của đảng Cộng hòa cùng Maggie Hassan và Catherine Cortez Masto của đảng Dân chủ đưa ra ngày 25/9/2019. Theo đó, Dự luật kêu gọi Chính quyền Mỹ tăng cường hợp tác với các nước đồng minh đối phó với Trung Quốc. Nếu được thông qua, dự luật sẽ thúc đẩy Mỹ cùng các đồng minh ở khu vực Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương và châu Âu đưa ra giải pháp thống nhất nhằm đối phó sự trỗi dậy của Trung Quốc.
Thượng Nghị sĩ Todd Young cho biết, c”ác nghị sĩ bang Indiana ủng hộ sự quyết liệt của Tổng thống trong việc đối đầu Trung Quốc, nhưng chúng ta cần các nước khác bắt đầu thực hiện phần của họ để tăng cường áp lực kinh tế với nước này”; nhấn mạnh Dự luật này sẽ giúp bảo vệ lợi ích của Mỹ bằng cách tranh thủ nỗ lực của các đồng minh và “một cách tiếp nhận thống nhất với các đối tác trong khu vực là cần thiết nếu chúng ta có kế hoạch ngăn chặn những hoạt động thương mại không công bằng của Trung Quốc”. Thượng Nghị sĩ Romney cho rằng trong bối cảnh Trung Quốc tăng cường sức mạnh kinh tế và quân sự, Mỹ đã đến lúc xây dựng chiến lược toàn diện để đối đầu với “hành vi gây hấn ngày càng tăng” của Bắc Kinh. Để làm việc đó một cách tốt nhất, chúng ta phải liên kết sức mạnh với các nước khác và phát triển hướng đi thống nhất với các đồng minh để giải quyết mối đe dọa đáng kể mà Trung Quốc đặt ra với tự do của chúng ta trên toàn thế giới. Cùng quan điểm trên, Thượng nghị sĩ Hassan cho rằng, các hành động thù địch của Trung Quốc tại khu vực Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương đặ ra mối đe dọa kinh tế và quân sự đối với phần còn lại của thế giới và các động thái của Trung Quốc sẽ không được dung thứ, khẳng đinh Mỹ sẽ đoàn kết với các đồng minh để chống lại sự hung hăng của Bắc Kinh. Còn Thượng Nghị sĩ Masto nhấn mạnh các liên minh và đối tác hùng mạnh của Mỹ trên khắp thế giới là nguồn sức mạnh duy nhất. Dự luật này sẽ đảm bảo chúng ta phối hợp hiệu quả hơn với các quốc gia khác để có cách tiếp cận thống nhất, toàn diện đối với các thỏa thuận của chúng ta với Trung Quốc, tôn trọng các đồng minh quan trọng và tăng áp lực trên toàn cầu để tôn trọng các tiêu chuẩn quốc tế và tuân thủ các quy tắc tương tự.
Dự luật Chiến lược Đông Nam Á
Hạ viện Mỹ (24/9/2019) đã thông qua Dự luật Chiến lược Đông Nam Á (Southeast Asia Strategy Act) nhằm tăng cường sự can dự của Mỹ vào khu vực Đông Nam Á và đảm bảo rằng các đối tác quan trọng trong khu vực nhận được sự hẫu thuẫn mạnh mẽ của Washington. Hiện dự luật này đã được chuyển cho Thượng viện xem xét.
Nữ Dân biểu Ann Wagner, người giới thiệu Dự luật cho biết, “cho đến nay, Mỹ chưa bao giờ đưa ra một chiến lược toàn diện cho khu vực Đông Nam Á. Dự luật Chiến lược Đông Nam Á sẽ thực hiện điều đó bằng cách thiết lập một chiến lược khu vực sâu sắc, rành mạch, nhằm giải quyết tất cả các khía cạnh của mối quan hệ quan trọng của chúng ta với Đông Nam Á và ASEAN”. Quốc hội đang làm việc với Chính phủ để thông báo với đối tác của chúng ta rằng Mỹ sẽ ủng hộ họ khi họ mở rộng thương mại và phát triển, bảo đảm an ninh biên giới, tăng cường nhân quyền và bảo vệ trước sự hung hăng của Trung Quốc.
Đạo luật Trừng phạt Biển Đông và Hoa Đông
Thượng nghị sĩ Mỹ Marco Rubio đã đề xuất dự luật trừng phạt Trung Quốc do các hành động ở Biển Đông và biển Hoa Đông. Dự luật mang tên “Hành động trừng phạt Biển Đông và biển Hoa Đông 2016”, đề nghị trừng phạt các cá nhân và tổ chức của Trung Quốc tham gia những hoạt động phi pháp của Bắc Kinh tại hai vùng biển này. Theo ông Marco Rubio, “hành động hung hăng của Trung Quốc ở Biển Đông là phạm pháp, đe dọa an ninh khu vực và hoạt động thương mại của Mỹ. Việc này có thể cảm nhận tại Mỹ, bao gồm các cảng ở Florida và qua kinh tế tàu biển và hàng hóa của bang chúng ta”. Dự luật do Rubio đưa ra thể hiện thay đổi đầy tham vọng trong chính sách của Mỹ. Nếu được thông qua, nó sẽ yêu cầu Tổng thống Mỹ thực hiện một loạt biện pháp trừng phạt chống lại các cá nhân, tổ chức Trung Quốc tham gia hoạt động ở Biển Đông và phạt cả tổ chức tài chính của bên thứ ba cố ý tham gia. Dự luật cũng bao gồm đề xuất hạn chế viện trợ với các nước đứng về lập trường của Trung Quốc trong xử lý vấn đề tại Biển Đông, biển Hoa Đông. Điều này thay đổi lập trường của Mỹ lâu nay là không đứng về bên nào trong các tranh chấp lãnh thổ (trừ một số ngoại lệ).
Đến năm 2019, Dự luật trên tiếp tục được 13 nghị sỹ của cả đảng Cộng hòa và đảng Dân chủ đưa ra thảo luận. Nếu được thông qua, “Đạo luật Trừng phạt Biển Đông và Hoa Đông” sẽ cho phép chính phủ Mỹ tịch thu các tài sản tài chính tại Mỹ, thu hồi hoặc hủy bỏ thị thực Mỹ đối với bất kỳ đối tượng nào bị cáo buộc có liên quan tới “các hoạt động hay chính sách đe dọa hòa bình, an ninh và ổn định” trên Biển Đông. Thượng nghị sĩ Cộng hòa Marco Rubio và Thượng nghị sĩ Dân chủ Benjamin Cardin cho biết, Dự luật của lưỡng đảng đã củng cố thêm nỗ lực của Mỹ và các đồng minh trong việc đối phó với hoạt động quân sự hóa trái phép và nguy hiểm của Trung Quốc tại các khu vực tranh chấp mà nước này đang chiếm đóng trên Biển Đông. Dự luật này tái khẳng định cam kết của Mỹ trong việc duy trì khu vực (Biển Đông và Hoa Đông) cởi mở và tự do đối với tất cả các nước, đồng thời buộc chính phủ Trung Quốc phải chịu trách nhiệm vì hành vi gây hấn và cưỡng ép trong khu vực. Dự luật mới cũng yêu cầu Ngoại trưởng Mỹ phải trình lên Quốc hội bản báo cáo theo thời hạn 6 tháng một lần để xác định những cá nhân hay công ty Trung Quốc có liên quan tới hoạt động xây dựng hay phát triển các dự án trái phép trên Biển Đông. Các hoạt động trái phép được quy định theo dự luật của Mỹ gồm bồi đắp, xây đảo nhân tạo, xây dựng hải đăng và hạ tầng viễn thông di động. Những cá nhân hay tổ chức đồng lõa hoặc trực tiếp tham gia vào các hoạt động đe dọa tới “hòa bình, an ninh hay ổn định” ở những khu vực do Nhật Bản hoặc Hàn Quốc quản lý trên biển Hoa Đông cũng bị nhắm mục tiêu trừng phạt theo dự luật mới.
Giới chuyên gia nhận định, các dự luật trên của Nghị sỹ Mỹ nhằm bảo vệ lợi ích, an ninh của Mỹ và đồng minh, đồng thời nó góp phần duy trì hòa bình, ổn định trong khu vực.
Nhà phân tích Dov Zakheim của Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược Quốc tế (CSIS), từng là lãnh đạo cao cấp trong Bộ Quốc phòng Mỹ, nhận định rằng Hạ nghị sĩ Thornberry, lâu nay được coi là chiến lược gia hàng đầu về an ninh quốc gia, đang muốn tạo ra chiến lược tương đương với Sáng kiến Răn đe châu Âu, mà chính quyền Obama lập ra để giúp NATO củng cố khả năng răn đe trước sự gây hấn của Nga. Cụ thể, dự luật của ông Thornberry “sẽ mở rộng sự hiện diện của Mỹ, cho phép thêm các cuộc diễn tập, cải thiện cung ứng và hạ tầng, tăng cường phối hợp hoạt động với các đồng minh và đối tác”, và “thể hiện… cam kết với các nước Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương và nhắm đến các thách thức cụ thể về tác chiến… đặc biệt là liên quan đến Trung Quốc”. Dự luật trên được ông Thornberry đề ra “hoàn toàn hợp thời điểm”.
Chuyên gia Bonnie Glaser tại Trung tâm Nghiên cứu Quốc tế và Chiến lược (CSIS, Mỹ) nhận định nhưng dự luật trên cho thấy “Mỹ có sẵn nhiều công cụ để kiềm chế chính sách của Trung Quốc ở Biển Đông và biển Hoa Đông”. Trong khi đó, giới truyền thông nhận định, các lãnh đạo cấp cao của Trung Quốc cũng có thể bị Mỹ trừng phạt nếu “Đạo luật Trừng phạt Biển Đông và Hoa Đông” được thông qua. Asia Times cho rằng, nếu Quốc hội Mỹ thông qua “Đạo luật Trừng phạt Biển Đông và Hoa Đông” trong thời gian tới, các lãnh đạo cao nhất của Trung Quốc cũng có thể bị cấm vận nếu người đó trực tiếp chỉ đạo quân sự hóa hai vùng biển này; đồng thời cho rằng với những từ ngữ, nội dung cứng rắn trong Đạo luật hứa hẹn sẽ khiến Bắc Kinh phản ứng mạnh nếu được thông qua, thương chiến cũng sẽ gia tăng vì nhiều công ty hàng đầu Trung Quốc có liên quan đến hoạt động cải tạo ở Biển Đông. Ngoài ra, do cách tiếp cận toàn diện của Trung Quốc trong tranh chấp Biển Đông, trong đó chính quyền địa phương, quân đội, các tổ chức bán quân sự đều có tham gia, lệnh cấm vận của Mỹ có thể vượt xa hơn các doanh nghiệp nhà nước lớn, bao trùm cả quân đội Trung Quốc và các đơn vị chính quyền.