Trung Quốc (21/5) công bố dự luật an ninh Hong Kong, trong đó cấm những hành vi nổi loạn, ly khai và lật đổ. Theo tài liệu dự thảo luật, “các cơ quan an ninh quốc gia có liên quan của chính quyền trung ương sẽ thành lập trụ sở tại Hong Kong khi cần thiết, nhằm bảo vệ an ninh quốc gia”.
Tác động lớn đến Hong Kong
Về vấn đề kinh tế, luật an ninh có nguy cơ khiến Hong Kong đánh mất vị trí nền kinh tế tự do thứ hai thế giới. Tổ chức có trụ sở tại Mỹ này chỉ ra rằng Hong Kong có được vị thế như vậy nhờ các mức thuế không đáng kể, thêm vào đó là những khu vực miễn thuế, dòng vốn tự do và chế độ pháp trị minh bạch. Nghiêm trọng hơn, Mỹ năm ngoái thông qua Đạo luật Dân chủ và Nhân quyền Hong Kong, yêu cầu Bộ Ngoại giao hàng năm phải xem xét mức độ tự trị của thành phố. Nếu đánh giá của Bộ Ngoại giao cho thấy chính quyền Bắc Kinh đã áp đặt nhiều quyền kiểm soát hơn với đặc khu, Washington có thể tước trạng thái thương mại đặc biệt của Hong Kong, đặc quyền giúp thành phố không phải chịu các mức thuế mà Mỹ áp với Trung Quốc, đồng thời được hưởng những ưu đãi khác về kinh tế, thương mại.
Theo nhận định của giới nghiên cứu, với việc hơn 1.300 công ty Mỹ đang hoạt động ở Hong Kong, mối đe dọa đối với trạng thái thương mại đặc biệt của thành phố “có thể ảnh hưởng tới lòng tin thương mại”. Điều này có thể khiến Hong Kong mất sức hút như một cửa ngõ đầu tư vào Trung Quốc.
Về hệ thống tư pháp, Luật an ninh do quốc hội Trung Quốc thông qua có thể ảnh hưởng sâu sắc đến hệ thống tư pháp. Những chi tiết trong dự thảo luật an ninh Hong Kong không chỉ hình sự hóa hành vi”làm phản, ly khai, nổi loạn và lật đổ” nhắm vào chính quyền trung ương, luật này còn cho phép các cơ quan an ninh quốc gia Trung Quốc lập văn phòng tại đặc khu để “tiến hành các nhiệm vụ liên quan để bảo vệ an ninh quốc gia theo quy định của pháp luật”. Do đó, nó sẽ tác động trực tiếp đến hệ thống tư pháp độc lập và các quyền tự trị của Hong Kong. Các quyền này được quy định trong Luật Cơ bản, văn kiện được xem như “tiểu hiến pháp” của Hong Kong và được bảo đảm nhờ Tuyên bố chung Trung – Anh năm 1984 về phương án quản lý đặc khu.
Bên cạnh đó, Luật an ninh mới có thể giúp chính quyền có thêm phương án kiềm chế phe đối lập tại Hong Kong vào thời điểm họ thấy phù hợp. Luật cũng mở đường để lực lượng an ninh Trung Quốc hoạt động công khai và rộng rãi hơn tại Hong Kong. Theo giới chuyên gia, hệ thống tòa án ở Hong Kong, vốn hoạt động riêng biệt với Trung Quốc đại lục, có thể gặp khó khăn khi thực thi luật an ninh mới. Dù vận hành theo cơ chế riêng, tòa án Hong Kong không có quyền ra phán quyết đảo ngược luật này, bởi Quốc hội Trung Quốc là cơ quan duy nhất có quyền “giải thích” cho bất kỳ vấn đề hiến pháp nào. Sự mơ hồ, bối rối do những điều luật mới tạo ra và các “cuộc chiến pháp lý” kéo dài nhiều khả năng diễn ra tại tòa án có thể gây tổn hại danh tiếng của nền tư pháp Hong Kong.
Về lập pháp, Luật an ninh còn có thể dẫn đến sự thay đổi với cơ quan lập pháp Hong Kong, nơi các nghị sĩ không có quan điểm thân Bắc Kinh chiếm khoảng 1/3 số ghế. Những năm gần đây, nhiều nghị sĩ bị trục xuất khỏi cơ quan này, trong khi một số ứng viên bị ngăn cấm. Với luật mới, chính quyền Hong Kong được cho là có thêm quyền để loại bỏ các nghị sĩ đối lập, thậm chí truy tố họ vì cản trở ban hành luật pháp, đặc biệt trên cơ sở an ninh quốc gia.
Về vấn đề truyền thông, các nhóm nhà báo tại Hong Kong từ lâu đã lên tiếng về sự kiểm duyệt ngày càng gắt gao, trong bối cảnh áp lực từ Bắc Kinh gia tăng. Một số hãng thông tấn và đài truyền hình ở đặc khu đã thuộc về chủ sở hữu Trung Quốc đại lục. Các nhà báo quốc tế cũng chưa biết hoạt động tác nghiệp trong tương lai sẽ bị ảnh hưởng ra sao khi luật an ninh mới có hiệu lực. Hiện nay, họ được tự do làm việc tại Hong Kong, không phải bận tâm đến vấn đề visa hay những hạn chế khác như các đồng nghiệp tại Trung Quốc đại lục. Tuy nhiên, sự kiểm soát mới đối với Hong Kong có thể khiến nhiều hãng truyền thông rời thành phố.
Mục đích của Trung Quốc
Luật an ninh Hong Kong được cho là sẽ giúp Trung Quốc ngăn chặn, kìm hãm những cuộc biểu tình quy mô như hồi năm ngoái ở đặc khu. Theo đó, từ vài năm nay, giới chức Trung Quốc liên tục bày tỏ thất vọng và giận dữ trước cái mà họ cho là “tình trạng an ninh yếu kém” tại đặc khu Hong Kong. Các cuộc biểu tình chống chính phủ nổ ra hồi năm ngoái càng làm tăng thêm nỗi thất vọng đó, khiến giới lãnh đạo Trung Quốc quyết tâm ngăn chặn những gì họ mô tả là mối đe dọa khủng bố, ly khai, lật đổ và lôi kéo.
Ngoài ra, cuộc bầu cử hội đồng lập pháp Hong Kong vào mùa thu này còn mang tới cho phe ủng hộ dân chủ cơ hội giành nhiều ghế hơn trong chính quyền, đủ để ngăn cản nỗ lực thông qua dự luật an ninh của chính quyền đặc khu. Đây chính là một trong những lý do khiến chính quyền trung ương Trung Quốc đặt vấn đề về luật an ninh Hong Kong ở thời điểm hiện nay.
Xu hướng tình hình sẽ xấu đi
Ngoài dự luật an ninh, Trung Quốc được cho là sẽ xem xét thảo luận trở lại dự luật dẫn độ. Điều này sẽ gây lo lắng cho các công ty đa quốc gia hoặc nhóm khởi nghiệp. Họ có lẽ cũng e dè trước nguy cơ Bắc Kinh cải tổ hệ thống tư pháp và ngân hàng Hong Kong.
Giới chuyên gia dự đoán phản ứng của cư dân Hong Kong với luật an ninh sẽ rất dữ dội, có thể khiến làn sóng biểu tình trỗi dậy một lần nữa. Hôm 24/5, hàng nghìn người chặn đường và hô khẩu hiệu phản đối chính quyền, khiến lực lượng an ninh phải triển khai xe bọc thép, vòi rồng và phun hơi cay.
Được biết, Hong Kong được Anh trao trả cho Trung Quốc vào năm 1997 và có quyền tự viết cũng như điều chỉnh luật của riêng mình theo công thức “Một quốc gia, hai chế độ”. Điều 23 Luật Cơ bản của Hong Kong nêu rõ đặc khu “sẽ tự ban hành luật” để giải quyết các vấn đề an ninh. Nhưng Luật Cơ bản đồng thời cũng chừa lối để chính quyền trung ương bổ sung các điều luật nhằm kiểm soát đặc khu với một số điều kiện nhất định. Quyền lực này nằm trong tay Ủy ban Thường vụ Quốc hội Trung Quốc, cơ quan lập pháp đang họp tại Bắc Kinh.