Biển Đông được xem là một trong những khu vực ẩn chứa nhiều rủi ro nhất có thể châm ngòi cho cuộc đối đầu giữa Mỹ và Trung Quốc trong bối cảnh các tàu chiến và máy bay chiến đấu của 2 nước ngày càng xuất hiện với mật độ cao và gần nhau tại khu vực.
Thời gian gần đây, quan hệ Trung – Mỹ đang trở nên căng thẳng hơn bao giờ hết. Hai nước đang mẫu thuẫn, bất đồng trong hàng loạt vấn đề, từ cách ứng phó với dịch Covid-19, cuộc thương chiến, đến vấn đề Hong Kong, Đài Loan và Biển Đông. Theo giới học giả, đây là thời điểm nhạy cảm và là một kịch bản u ám cho cả hai bên. Trong thời điểm mà căng thẳng giữa 2 nước đang leo thang dồn dập, bất cứ sơ xuất nào cũng có thể dẫn tới những hậu quả không thể lường trước.
Biển Đông được xem là một trong những khu vực ẩn chứa nhiều rủi ro nhất có thể châm ngòi cho cuộc đối đầu giữa Mỹ và Trung Quốc trong bối cảnh các tàu chiến và máy bay chiến đấu của 2 nước ngày càng xuất hiện với mật độ cao và gần nhau tại khu vực. Trong 4 tháng đầu năm nay, hải quân Mỹ đã tổ chức 4 cuộc tuần tra đảm bảo tự do hàng hải ở Biển Đông. Theo giới quan sát, con số này được cho là sẽ vượt qua mốc 8 vào năm ngoái. Trong khi đó, Trung Quốc, sau khi có dấu hiệu kiểm soát được dịch Covid-19, đang bắt đầu một số hoạt động quân sự ở khu vực. Không những vậy, Trung Quốc còn liên tục đưa người, phương tiện, trang thiết bị vũ khí và tàu quân sự ra hoạt động trái phép ở Biển Đông, đã đe dọa nghiêm trọng hòa bình, ổn định ở khu vực, gây ảnh hưởng trực tiếp lợi ích, an ninh của các nước ven Biển Đông, cũng như lợi ích của Mỹ và đồng minh.
Bên cạnh đó, trong bối cảnh Tổng thống Mỹ Donald Trump sắp bước vào cuộc bầu cử tổng thống dự kiến diễn ra vào tháng 11, mà Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình (26/5) lại cảnh báo quân đội tăng sẵn sàng chiến đấu. Hành động này được giới quan sát nhận định là tín hiệu cho thấy Biển Đông có khả năng trở thành nơi đụng độ giữa 2 quốc gia này khi có sự cố ngoài ý muốn nào đó xảy ra.
Ông Collin Koh Swee Lean, từ Trường Nghiên cứu Quốc tế Rajaratnam, Singapore cho rằng, “mặc dù kịch bản của một cuộc đụng độ vũ trang giữa 2 nước là vẫn khá xa, nhưng khí tài quân sự của Mỹ và Trung Quốc hiện có dấu hiệu hoạt động thường xuyên và có cường độ cao hơn trong cùng một khu vực. Điều này có thể gây ra những rủi ro về việc tính toán hoặc đánh giá sai lầm và có thể nảy sinh kịch bản vô tình leo thang về mặt quân sự”.
Chuyên gia Bonnie Glaser từ Trung tâm Nghiên cứu Quốc tế và Chiến lược (Mỹ) nhận định Mỹ đã gửi “tín hiệu” rõ ràng tới Trung Quốc. Theo đó, Mỹ mới đây đã điều 2 máy bay ném bom B-1B tới làm nhiệm vụ ở Biển Đông và chuyển sang phương thức hoạt động “không thể dự đoán trước”. Một phần trong động thái của Mỹ là để đảm bảo Trung Quốc không tính toán sai lầm và cho rằng Mỹ không có sự chuẩn bị. Nhưng tôi cũng nghĩ, Mỹ làm như vậy để đáp trả sự gia tăng hoạt động của Trung Quốc ở khu vực.
Cùng quan điểm trên, chuyên gia Trịnh Vĩnh Niên của viện Đông Á thuộc đại học quốc gia Singapore cho rằng quan hệ Mỹ – Trung đã xấu đi nhiều và hai bên đều có những quan chức có quan điểm cứng rắn thúc đẩy. Không nghi ngờ gì nữa, một cuộc Chiến tranh Lạnh giữa 2 bên đang leo thang và bây giờ mọi người quan ngại về khả năng xảy ra một cuộc đối đầu nóng. Bên cạnh đó, Trung Quốc thường thử thách các tổng thống Mỹ mới lên nắm quyền theo một số cách, trong đó có cách gia tăng hành động ở Biển Đông. Ngay cả khi chính quyền Donald Trump tiếp tục cầm quyền, Trung Quốc vẫn có thể tận dụng các lợi thế có được khi ông Trump bước vào nhiệm kỳ 2 để tiến tới các mục tiêu của họ trên Biển Đông.
Trong khi đó, hãng tin Bloomberg cho rằng có nhiều cơ chế nhằm tránh xung đột giữa hải quân Mỹ và Trung Quốc, ví dụ như Bộ quy tắc ứng xử cho những cuộc chạm trán ngoài ý muốn trên biển (CUES). Hai bên vẫn đang áp dụng quy tắc này. Tuy nhiên, CUES không áp dụng cho lực lượng tuần duyên hoặc lực lượng dân quân biển mà Trung Quốc đang triển khai ở Biển Đông. Trong quá khứ, Mỹ và Trung Quốc từng xảy ra các sự cố. Năm 2001, máy bay chiến đấu Trung Quốc va chạm với máy bay do thám của Mỹ ở không phận quốc tế khiến máy bay của Bắc Kinh bị rơi còn máy bay Mỹ phải hạ cánh xuống Trung Quốc. Năm 2016, một tàu hải quân Trung Quốc từng tịch thu một thiết bị không người lái dùng để nghiên cứu dưới nước của Mỹ, động thái khiến ông Trump cáo buộc Bắc Kinh “đánh cắp”.
Căng thẳng giữa Mỹ và Trung Quốc tại Biển Đông đã có từ nhiều năm qua. Trung Quốc có những tuyên bố chủ quyền phi lý đối với phần lớn diện tích Biển Đông, không được pháp luật và cộng đồng quốc tế công nhận. Mỹ mặc dù không tuyên bố chủ quyền tại khu vực giàu tài nguyên này nhưng khẳng định thực hiện hoạt động tuần tra nhằm đảm bảo tự do hàng hải, tự do hàng không theo đúng luật pháp quốc tế trên Biển Đông. Mỹ cũng phản đối Trung Quốc thực hiện các hành vi bồi đắp phi pháp, quân sự hóa trái phép khu vực Biển Đông. Hành động của Mỹ đã phần nào duy trì hòa bình, ổn định trong khu vực, cũng như kiềm chế các hoạt động phi pháp của Trung Quốc ở Biển Đông.