Theo nhà phân tích quốc phòng Derek Grossman trên tờ Nikkei Asia Review hôm 11/10/2020, Bắc Kinh có rất ít đồng minh, chủ yếu là những quốc gia không đáng tin cậy.
Là chuyên gia cấp cao tại tổ chức phi lợi nhuận Rand Corporation, và từng là cố vấn tại Lầu Năm Góc, ông Grossman nhận thấy “trong bối cảnh cạnh tranh ngày càng leo thang, Trung Quốc và Mỹ đang tích cực tăng cường các mối quan hệ ngoại giao của mình ở Ấn Độ – Thái Bình Dương”.
Ông Grossman cho rằng những quan hệ đối tác như vậy mang lại những lợi thế đáng kể, từ khả năng tiếp cận căn cứ quân sự, cho đến các kết quả chính trị thuận lợi, cũng như các cơ hội thương mại tiềm tàng.
“Bất chấp những lời đe dọa của Chính quyền Trump về chiến tranh thương mại và sự hoài nghi về các liên minh của Mỹ, Mỹ vẫn tỏ ra khá thành công về mặt ngoại giao”, ông Grossman nhận xét.
Cụ thể là “Mỹ đã thắt chặt quan hệ với các đồng minh hiệp ước Ấn Độ – Thái Bình Dương, gồm có: Australia, Nhật Bản, Philippines, Hàn Quốc và Thái Lan, ngay cả khi Manila và Bangkok ve vãn Bắc Kinh”, ông Grossman dẫn chứng.
Theo ông Grossman, Washington đã hợp tác với Ấn Độ, nâng cấp quan hệ đối tác không chính thức với Đài Loan, tăng cường sự tham gia của các quốc đảo Thái Bình Dương, và có khả năng cạnh tranh trên hầu hết khu vực Đông Nam Á. Tầm nhìn Ấn Độ – Thái Bình Dương của Mỹ về việc giữ cho khu vực này tự do và rộng mở (FOIP), cũng đã gây được tiếng vang với các nước Tây Âu thân thiện, như Pháp, Đức và Anh. Mỹ cũng đang phối hợp đa phương hóa hơn nữa với các đối tác.
Chỉ trong tuần trước, tại Tokyo, Ngoại trưởng Mỹ Mike Pompeo đã gặp những người đồng cấp từ Australia, Ấn Độ và Nhật Bản, về các cuộc thảo luận Bộ Tứ (Quad) mới nhất.
Nhận xét về cuộc gặp của Bộ Tứ này, ông Grossman cho rằng: “mặc dù không tuyên bố, nhưng rõ ràng việc đẩy lùi Trung Quốc, là vấn đề hàng đầu trong chương trình nghị sự của họ”.
Ngược lại, Trung Quốc đã làm suy yếu lòng tin với các nước láng giềng trong những năm gần đây. Giọng điệu hiếu chiến, chính sách đối ngoại hung hăng, và những đe dọa ngang ngược gần như liên tục, đã khiến Bắc Kinh không có thêm những bạn mới.
“Trung Quốc không duy trì liên minh, và quan hệ đối tác của họ chủ yếu với các quốc gia tầm thường, không đáng tin cậy, không trọng yếu hoặc cả hai”, ông Grossman nhận xét.
‘Nga, người bạn thân thiết nhất’, nhưng lại đầy nghi ngờ
Theo ông Grossman, “người bạn hùng mạnh nhất của Trung Quốc là Nga”.
Kể từ khi Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình lên nắm quyền vào năm 2012, ông Tập và Tổng thống Nga Vladimir Putin đã gặp nhau hàng chục lần. Ông Tập thậm chí còn gọi ông Putin là “người bạn tốt nhất, thân thiết nhất của tôi”.
Hai nước chia sẻ nhiều lợi ích, đáng chú ý nhất là việc thúc đẩy chủ nghĩa độc tài đối với trật tự dựa trên luật lệ của phương Tây. Theo phản xạ, Nga cũng phản đối lợi ích của Mỹ, điều này rất phù hợp với nhu cầu của Trung Quốc.
“Nhưng ngay cả khi Trung Quốc và Nga kiên định tăng cường hợp tác an ninh, thông qua trao đổi quân sự, các thỏa thuận bí mật, các cuộc tập trận chung cũng như phối hợp công nghiệp quốc phòng và kỹ thuật, họ vẫn nghi ngờ lẫn nhau một cách sâu sắc”, ông Grossman khẳng định.
Ông Grossman cho rằng Matxcơva cảm thấy khó chịu với ảnh hưởng ngày càng tăng của Bắc Kinh tại các nước cộng hòa thuộc Liên Xô cũ ở Trung Á, và với các tuyên bố chủ quyền của Trung Quốc ở Biển Đông. Nga thích Trung Quốc tránh xa Bắc Cực hơn. Hơn nữa, Nga cung cấp vũ khí và hỗ trợ quân sự cho Việt Nam và Ấn Độ – cả hai nước này đều cảnh giác với Trung Quốc.
Ông Grossman lưu ý, ngay sau khi Trung Quốc gây chiến với Ấn Độ vào tháng 6/2020 dọc theo biên giới tranh chấp của họ trên dãy Himalaya, “Matxcơva đã hoãn, hoặc hủy bỏ, một thỏa thuận bán tên lửa đất đối không S-400 cho Bắc Kinh”.
Nói cách khác, theo ông Grossman, “đôi khi Matxcơva dường như đang hành động, chống lại các lợi ích của Bắc Kinh. Và khi không có liên minh an ninh, Bắc Kinh không nên trông đợi sự hỗ trợ từ Matxcơva, nếu bị tấn công”.
‘Triều Tiên, người bạn truyền thống’ nhưng đơn độc
Triều Tiên là quốc gia duy nhất có liên minh an ninh với Trung Quốc. Năm 1961, 2 quốc gia này đã ký Hiệp ước Hữu nghị, Hợp tác và Tương trợ Lẫn nhau, trong đó buộc Trung Quốc phải can thiệp vì lợi ích của Triều Tiên, nếu Triều Tiên bị tấn công. Chưa hết, ông Tập chỉ gặp ông Kim Jong Un lần đầu tiên vào tháng 3/2018 – một cuộc gặp gỡ rõ ràng được thúc đẩy bởi cuộc gặp thượng đỉnh dự kiến của ông Kim với Tổng thống Mỹ Donald Trump vài tháng sau đó.
“Hai nhà lãnh đạo [Tập và Kim] rất khó có quan điểm chung. Có lẽ ông Tập nhận thấy ông Kim quá liều lĩnh với các vụ thử hạt nhân và tên lửa đạn đạo, cũng như ‘vô ơn’ đối với sự hỗ trợ của Trung Quốc”, ông Grossman nhận định.
Ông Kim có thể thu hút sự tham gia của Mỹ một phần với hy vọng một ngày nào đó sẽ giảm bớt sự phụ thuộc kinh tế của đất nước mình vào Trung Quốc.
Ông Grossman cho rằng, “không thể kiểm soát ông Kim, Trung Quốc chỉ có được giá trị địa chiến lược tối thiểu đối với Triều Tiên. Hiệp ước năm 1961 sẽ được đàm phán lại vào năm tới, và kết quả sẽ làm sáng tỏ tình trạng hiện tại của mối quan hệ của họ”.
‘Pakistan, người bạn mọi thời tiết’
Trung Quốc thường thúc đẩy quan hệ đối tác “mọi thời tiết” với Pakistan, quốc gia mà Bắc Kinh đã hỗ trợ kể từ Chiến tranh Lạnh, khiến cho Ấn Độ bị phân tâm.
Trong những năm gần đây, Islamabad đã giúp Bắc Kinh ngăn chặn những kẻ khủng bố ở Pakistan và Afghanistan xâm nhập vào Trung Quốc. Đổi lại, Pakistan đã yêu cầu Trung Quốc công nhận các tuyên bố chủ quyền của mình ở Kashmir, một khu vực có tranh chấp với Ấn Độ.
Nhưng Pakistan không mang lại lợi ích cụ thể nào trong cuộc cạnh tranh quyền lực lớn của Trung Quốc với Mỹ. Hành lang kinh tế Trung Quốc-Pakistan (CPEC), một dự án cơ sở hạ tầng hàng đầu, trị giá hàng tỷ đô la của Sáng kiến Vành đai và Con đường của Bắc Kinh, dường như quá đắt đối với Islamabad.
“Trong khi vị trí của Pakistan dọc theo Ấn Độ Dương, thông thường sẽ là một tài sản khổng lồ, cảng Gwadar quan trọng của nước này, chưa bao giờ trở thành một căn cứ hải quân”, ông Grossman nhận xét.
‘Campuchia, một người bạn cơ hội chủ nghĩa’
Bạn bè thân nhất của Trung Quốc ở Đông Nam Á là Campuchia. Thủ tướng Hun Sen là nhà lãnh đạo nước ngoài đầu tiên đến thăm Trung Quốc, sau khi đại dịch Covid 19 bắt đầu bùng phát.
Campuchia là nước thuộc ASEAN, đã kiên quyết ủng hộ các tuyên bố chủ quyền của Trung Quốc ở Biển Đông. Campuchia được hưởng lợi từ Sáng kiến Vành đai và Con đường của ông Tập, và Bắc Kinh được cho là đang xây dựng các căn cứ quân sự tại Ream và Dara Sakor ở Campuchia.
“Nếu Bắc Kinh tiếp cận được [các căn cứ này], nó sẽ mở rộng đáng kể phạm vi và mối đe dọa đa hướng của các hoạt động quân sự của Trung Quốc, khiến Campuchia có thể trở thành đối tác địa chiến lược hữu ích nhất của Trung Quốc”, ông Grossman cảnh báo.
Hình ảnh vệ tinh cho thấy Campuchia gần đây đã san bằng một cơ sở hải quân [cũ] của Mỹ tại Ream, và Bắc Kinh được hưởng lợi. Nhưng hiện tại, ít nhất ông Hun Sen thậm chí từ chối thừa nhận rằng Trung Quốc đang xây dựng các căn cứ, bởi vì điều đó vi phạm hiến pháp Campuchia.
“Như vậy, câu chuyện này còn chưa kết thúc, và cần được theo dõi chặt chẽ”, ông Grossman lưu ý.
“Dù thế nào, so với Mỹ, ‘bè bạn’ của Trung Quốc, chắc chắn không nhiều và cũng không đáng tin cậy. Đó là một thách thức lớn đối với Bắc Kinh, khi sự cạnh tranh giữa các cường quốc tiếp tục gia tăng”, ông Grossman kết luận.