Theo VOA, sau khi Mỹ tuyên bố “tẩy chay ngoại giao” Olympic Bắc Kinh 2022, các đồng minh đã lần lượt hưởng ứng, tuy nhiên, các nước châu Á tỏ ra lưỡng lự. Các chuyên gia cho rằng mặc dù nhiều nước châu Á ủng hộ Mỹ lên án hành vi vi phạm nhân quyền của ĐCSTQ, nhưng ràng buộc lợi ích đang khiến họ chưa lên tiếng.
Trong những tuần gần đây, một số đồng minh của Mỹ, Anh, Úc và Canada thuộc Liên minh Ngũ nhãn đã đứng vào hàng ngũ tẩy chay ngoại giao Thế vận hội Mùa đông Bắc Kinh. Toà Bạch Ốc chính thức tuyên bố vào ngày 6 tháng 12 rằng Hoa Kỳ sẽ tiến hành một cuộc tẩy chay ngoại giao đối với Thế vận hội Mùa đông Bắc Kinh bắt đầu vào ngày 4 tháng 2 năm sau, vì không thể chấp nhận “tội ác diệt chủng” và “tội ác chống lại loài người” của ĐCSTQ đối với người Duy Ngô Nhĩ ở Tân Cương. Nói cách khác, các quan chức chính phủ và đại diện ngoại giao nhiều nước sẽ không đến Bắc Kinh để tham dự Thế vận hội Mùa đông 2022.
Ngoài ra, ở châu Âu, Lit-va, quốc gia gần đây đã có quan hệ căng thẳng với Trung Quốc, và Kosovo, quốc gia không được Trung Quốc công nhận, cũng tham gia tẩy chay ngoại giao. Áo và Bỉ theo “cách làm của New Zealand” và không có kế hoạch cử đại diện chính thức với lý do là vì dịch bệnh. Trước đó, New Zealand đã thông báo với Bắc Kinh rằng họ sẽ không cử bất kỳ quan chức cấp cao nào tới Thế vận hội Mùa đông dựa trên những cân nhắc về phòng chống dịch bệnh, nhưng nhiều người tin rằng New Zealand đã ngầm đồng thuận với cuộc tẩy chay ngoại giao của Hoa Kỳ.
Tuy nhiên, do lợi ích địa chính trị và sự phụ thuộc kinh tế vào Trung Quốc, vẫn chưa có quốc gia châu Á nào đứng về phía Hoa Kỳ và tham gia cuộc tẩy chay ngoại giao. Tổng thống Hàn Quốc Moon Jae-in thậm chí đã tuyên bố vào ngày 13 tháng 12 rằng ông sẽ không đi theo con đường tẩy chay ngoại giao Thế vận hội mùa đông Bắc Kinh.
Hàn Quốc đã lựa chọn
Ông Moon Jae-in nhấn mạnh rằng liên minh giữa Hàn Quốc và Hoa Kỳ là nền tảng trong các chính sách an ninh và đối ngoại của Hàn Quốc, trong khi mối quan hệ giữa Hàn Quốc và Trung Quốc là ưu tiên hàng đầu trong lĩnh vực kinh tế. Để đạt được mục tiêu phi hạt nhân hóa và hòa bình, ổn định vĩnh viễn trên Bán đảo Triều Tiên, Hàn Quốc cần Trung Quốc đóng vai trò cầu nối mang tính xây dựng. Ông nói rằng Hàn Quốc không xem xét việc tẩy chay ngoại giao Thế vận hội Mùa đông Bắc Kinh, và không có quốc gia nào, kể cả Hoa Kỳ, đề nghị Hàn Quốc tham gia tẩy chay.
Các nhà phân tích cho rằng Hàn Quốc là một trong những đồng minh vững chắc nhất của Mỹ ở châu Á. Quyết định của ông Moon Jae-in có thể khiến Mỹ không hài lòng, nhưng Mỹ nên hiểu sự bất lực của Hàn Quốc khi đứng giữa Mỹ và Trung Quốc, cũng như những khó khăn của các nước châu Á khác sống cạnh Trung Quốc.
Trong Thế vận hội mùa đông Pyeongchang năm 2018, đoàn đại biểu Hàn Quốc và Triều Tiên đã tiến vào sân vận động cầm “lá cờ thống nhất” và thành lập đội khúc côn cầu trên băng nữ để thi đấu. Tuy nhiên, Triều Tiên gần đây đã đóng cửa đối thoại, nếu ông Moon Jae-in muốn cải thiện mối quan hệ giữa hai bên, ông cũng không thể làm mất lòng Bắc Kinh, vốn có ảnh hưởng đến Bắc Triều Tiên trong dịp này, ngay cả khi ông biết rằng Triều Tiên sẽ không tham gia Thế vận hội Mùa đông.
Đặc biệt, Trung Quốc đã vượt Mỹ trở thành đối tác thương mại lớn nhất của Hàn Quốc trong 17 năm liên tiếp, và chiếm hơn 30% tổng kim ngạch xuất khẩu hàng năm của Hàn Quốc. Trong nửa đầu năm nay, tổng kim ngạch thương mại song phương giữa Trung Quốc và Hàn Quốc đạt 168,87 tỷ USD, tăng trưởng hàng năm gần 30%. Trong 28 năm kể từ khi thiết lập quan hệ ngoại giao giữa Trung Quốc và Hàn Quốc, lượng hàng hóa xuất nhập khẩu giữa hai nước đã tăng gấp 45 lần.
Trong một cuộc phỏng vấn với VOA, Sean O’Malley, giáo sư tại Trường Nghiên cứu Quốc tế thuộc Đại học Dongseo ở Busan, Hàn Quốc, cho biết Triều Tiên và nền kinh tế là hai yếu tố quan trọng khiến ông Moon quyết định không tham gia tẩy chay Thế vận hội mùa đông Bắc Kinh.
Ông O’Malley nói: “Rất khó để biết liệu Hàn Quốc có thông báo trước cho Mỹ về quyết định không tẩy chay hay không. Tuy nhiên, là một quốc gia có chủ quyền, chính sách đối ngoại của Hàn Quốc không cần phải hoàn toàn phụ thuộc vào Mỹ. Quan trọng hơn, với bản thân ông Moon Jae-in, tôi tin rằng quyết định của ông ấy sẽ không làm tổn hại đến quan hệ Mỹ – Hàn”.
Ông O’Malley tin rằng ông Moon Jae-in tập trung vào những lợi ích đơn phương trong ngắn hạn của Hàn Quốc và sử dụng biện pháp tẩy chay phi ngoại giao đối với Thế vận hội mùa đông Bắc Kinh nhằm thúc đẩy “Tuyên bố chấm dứt chiến tranh trên bán đảo Triều Tiên”.
Đối với các quốc gia châu Á khác, mặc dù họ có những cân nhắc lợi ích khác nhau, nhưng ông cho rằng về lâu dài, một số quốc gia vẫn nên theo quan điểm của tổng thống Biden về thúc đẩy các giá trị dân chủ và bảo vệ nhân quyền dựa trên các cân nhắc về đạo đức.
Robert A. Manning, nhà nghiên cứu cấp cao tại Hội đồng Đại Tây Dương, một tổ chức tư vấn tại Washington DC, cho biết quyết định của ông Moon Jae-in có thể gây ra phản ứng dữ dội từ Hoa Kỳ, đặc biệt là tại Quốc hội Mỹ, nhưng mối quan hệ đối tác chiến lược Mỹ – Hàn về cơ bản sẽ không bị ảnh hưởng. Mặc dù mọi người ở mọi tầng lớp xã hội đều có thể hiểu được những vấn đề nhạy cảm mà Moon Jae-in phải giải quyết khi giao dịch với Trung Quốc, nhưng đối với ông Moon Jae-in, người từng là luật sư nhân quyền, quyết định không chống lại sẽ làm suy yếu các nguyên tắc và phong cách lãnh đạo của ông.
Ông Manning trả lời VOA qua email rằng: “Các nước Đông Á thực sự đang đối mặt với tình thế khó xử giống như Hàn Quốc. Họ rất khác với Hoa Kỳ về các khía cạnh kinh tế, địa lý, lịch sử và văn hóa, điều này cũng làm phức tạp thêm việc ra quyết định của họ đối với Trung Quốc”.
Ông Manning lưu ý rằng một số quốc gia châu Á có thể học theo Hàn Quốc, có lẽ vì lo sợ Bắc Kinh trả đũa; một số quốc gia châu Á khác có thể không chính thức tuyên bố công khai lập trường của mình, nhưng sẽ cử đại diện ở cấp thấp hơn. Về phía Nhật Bản, theo báo chí, Tokyo không có kế hoạch cử quan chức cấp nội các, nhưng cũng chưa chính thức lên tiếng tẩy chay ngoại giao, vì vậy mọi tầng lớp xã hội đang chú ý đến bước tiếp theo của Nhật Bản.
Nhật Bản cân nhắc
Khổng Huyễn Hựu, Đại sứ Trung Quốc tại Nhật Bản, đã nói với Nhật Bản hôm thứ Năm (16/12) rằng: “Với sự ủng hộ của Trung Quốc đối với việc Tokyo đăng cai Thế vận hội, Nhật Bản nên đối xử thiện chí với việc đăng cai Thế vận hội của chúng tôi”.
Ông Khổng cho biết thật không may khi Thế vận hội Mùa đông Bắc Kinh được sử dụng như một công cụ chính trị, nhưng hy vọng rằng phía Nhật Bản sẽ ủng hộ Thế vận hội Mùa đông. Tuy nhiên, giới chính trị Nhật Bản dường như không tiếp nhận. Cùng ngày, Thủ tướng Nhật Bản Fumio Kishida đã ngay lập tức tuyên bố rằng ông “hiện không có kế hoạch” tham dự Thế vận hội mùa đông Bắc Kinh sẽ được tổ chức vào tháng 2 năm sau.
Trong một cuộc phỏng vấn với VOA, Giáo sư Fukuda Maru thuộc Khoa Luật của Đại học Hosei, Nhật Bản, nói rằng nhiều thành viên Quốc hội trong Đảng Dân chủ Tự do cầm quyền ủng hộ tẩy chay ngoại giao, nhưng cộng đồng doanh nghiệp lo ngại hơn về quan hệ với Trung Quốc và phần lớn phản đối thái độ cứng rắn đối với Thế vận hội mùa đông Bắc Kinh. Chính phủ Kishida có thể phải nghĩ cách duy trì thế cân bằng giữa hai bên.
Bà Fukuda cho rằng Nhật Bản có thể không vội tẩy chay, nhưng phải giữ vững lập trường về vấn đề nhân quyền của Trung Quốc, cho thấy Nhật Bản cũng lo ngại về tình trạng nhân quyền ở Trung Quốc đang ngày càng xấu đi.
Bà Fukuda cho biết: “Lập trường của Nhật Bản về các vấn đề nhân quyền ở Trung Quốc hơi khác so với các nước Âu Mỹ khác, chẳng hạn như trong sự cố Thiên An Môn năm 1989, Nhật Bản cũng bày tỏ quan điểm của mình, tuy nhiên, thái độ của chính phủ Nhật Bản không cứng rắn như của các nước châu Âu và châu Mỹ, phương pháp mà chính phủ Nhật chú trọng hơn cả là giải quyết vấn đề thông qua đối thoại”.
Bà Fukuda chỉ ra rằng năm tới sẽ là kỷ niệm 50 năm thiết lập quan hệ ngoại giao Trung Quốc-Nhật Bản, và chính phủ Nhật Bản sẽ không hy vọng rằng quan hệ Nhật Bản-Trung Quốc sẽ xấu đi đến mức không thể đối thoại trong thời điểm quan trọng như vậy. Ngoài ra, trước khi Thế vận hội Tokyo khai mạc, dịch COVID-19 vẫn đang bùng phát và quốc tế phản đối việc đăng cai tổ chức sự kiện này, nhưng Trung Quốc luôn ủng hộ quyết định đăng cai theo lịch trình của Nhật Bản. Ngược lại, nếu Nhật Bản không ủng hộ Thế vận hội mùa đông Bắc Kinh, bà e rằng sẽ quá sức. Bà nói rằng để cân bằng, một cách tiếp cận phù hợp hơn đối với Nhật Bản có thể là cử các quan chức cấp thấp hơn hoặc đại diện của các thành viên Quốc hội đã tham gia Thế vận hội Olympic trước đây, điều này có thể làm giảm tính chính trị.
Trần Văn Giáp, một nhà tư vấn tại Viện Nghiên cứu Nhật Bản Đài Loan ở Đài Bắc, đánh giá rằng Nhật Bản cuối cùng nên áp dụng một chiến lược linh hoạt “thể thao đối với thể thao và an ninh đối với an ninh” cho Thế vận hội mùa đông Bắc Kinh. Ông nói rằng nếu Chủ tịch Ủy ban Olympic Nhật Bản Yasuhiro Yamashita được cử làm đại diện cho phía Nhật Bản, thì Gou Zhongwen, Giám đốc Tổng cục Thể thao kiêm Chủ tịch của Ủy ban Olympic Trung Quốc, có thể được cử đến tham gia Thế vận hội Tokyo.
Trần Văn Giáp nói với VOA: “Bởi vì ông ấy (Fumio Kishida) đã xem xét ba cấp độ, một là để thể hiện sự lịch sự với Trung Quốc, thứ hai là xem xét mối quan hệ giữa Hoa Kỳ và Nhật Bản, và thứ ba là xem xét mối quan hệ giữa Trung Quốc và Nhật Bản. Ông ấy cũng không thể quá rõ ràng, bởi vì không thể tất cả đều nghe Hoa Kỳ”.
Đài Loan gặp khó
Các đồng minh của Hoa Kỳ ở châu Á cũng bao gồm Đài Loan, nơi quan hệ song phương đang ở thời kỳ nồng ấm nhất từ trước đến nay. Sau khi Hoa Kỳ chính thức tuyên bố tẩy chay Thế vận hội Mùa đông Bắc Kinh, Đài Loan đã không lập tức làm theo và dường như bị lâm vào thế tiến thoái lưỡng nan giữa thể thao và chính trị.
Chủ tịch Viện Giáo dục Thể chất Quốc gia Đài Loan, Tô Trinh Xương từng nói rằng các vận động viên Đài Loan đã có thành tích tốt trong Thế vận hội Tokyo vào tháng 7 năm nay, và chính phủ đã đấu tranh để giành cơ hội cho các vận động viên tham gia. Tuy nhiên, khi tình hình quốc tế thay đổi, chính phủ sẽ ứng phó thích hợp với các tình huống khác nhau.
Lưu Sĩ Kiệt, Giám đốc bộ phận Quốc tế về Lực lượng Thời đại tại Đài Bắc, cho biết trong một cuộc phỏng vấn với VOA rằng ngoài Thế vận hội mùa đông Bắc Kinh vào tháng 2 năm sau, còn có Đại hội thể thao châu Á sẽ được tổ chức tại Hàng Châu sau đó 7 tháng. Một khi Đài Loan tẩy chay, ông e rằng sẽ có thêm nhiều môn thi đấu bị ảnh hưởng và các vận động viên sẽ chịu nhiều đả kích. Điều này cũng khiến Đài Loan, Nhật Bản và Hàn Quốc phải thận trọng trong việc đối phó với vấn đề tẩy chay ngoại giao Thế vận hội Mùa đông Bắc Kinh và phải tính toán kỹ lưỡng hơn về các hiệu ứng và tác động dây chuyền tiếp theo.
Ông Lưu nói: “Các yếu tố nhân quyền của Trung Quốc không thể được cải thiện trong vòng nửa năm, vì vậy nếu Đài Loan quyết định sử dụng nhiều hình thức khác nhau, dù là tẩy chay ngoại giao hay các hình thức tẩy chay khác, để đối mặt với Thế vận hội Mùa đông Bắc Kinh, thì họ cũng nên sử dụng thái độ tương tự để đối mặt với Đại hội thể thao châu Á Hàng Châu sáu tháng sau đó? Hầu hết các vận động viên của Đài Loan đều rất mạnh ở Thế vận hội mùa hè. Đại hội thể thao châu Á Hàng Châu là một giai đoạn rất quan trọng để chuẩn bị cho các trận đấu, nếu chúng ta tẩy chay Thế vận hội mùa đông Bắc Kinh hay Đại hội thể thao châu Á Hàng Châu vì vấn đề nhân quyền trong ngoại giao, chúng ta có thể ảnh hưởng đến sự chuẩn bị của các vận động viên Đài Loan cho Thế vận hội châu Á trong tương lai ở Hàng Châu hoặc Thế vận hội 2024 ở Paris”.
Hồ Dật Sơn, một nhà nghiên cứu cấp cao tại Viện Các vấn đề Quốc tế Singapore, cũng có quan điểm tương tự. Ông nói rằng nếu các nước châu Á tẩy chay Thế vận hội mùa đông vì vấn đề nhân quyền, thì trước khi vấn đề nhân quyền của Trung Quốc được cải thiện, các nước đương nhiên nên tiếp tục tẩy chay Á vận hội tiếp theo và các chuỗi sự kiện thể thao khác được tổ chức tại Trung Quốc, và thậm chí cả các hoạt động giao lưu văn hóa. Ngay cả khi cử đại diện là các quan chức cấp thấp tham dự cũng có thể dẫn tới sự trả đũa từ Trung Quốc.
Ông Hồ Dật Sơn nói: “Thành thật mà nói, tôi nghĩ rằng hầu hết các nước châu Á có thể không quá nhiệt tình với kiểu tẩy chay nửa vời như thế này đối với Thế vận hội mùa đông Bắc Kinh. Việc tẩy chay Trung Quốc chắc chắn cũng không vui vẻ gì, và điều đó rất rõ ràng cũng sẽ khiến họ phải trả giá”.
Ông Lưu Sĩ Kiệt cho rằng, để tránh tình thế tiến thoái lưỡng nan về ngoại giao và thể thao của mỗi quốc gia, trong tương lai, nếu các quốc gia có tư tưởng tương tự trên thế giới có thể đạt được sự đồng thuận và đoàn kết tẩy chay các sự kiện thể thao quốc tế khác nhau do Trung Quốc tổ chức, thì có thể giải quyết tận gốc vấn đề này.
T.P