Chính sách cứng rắn đối với các công ty công nghệ hàng đầu trong nước trong suốt hơn 1 năm qua của Trung Quốc đang như mây đen bao phủ thị trường lao động nước này.
Hàng triệu lao động sẽ mất việc làm, sánh ngang khủng hoảng kinh tế 2008
Trong hơn 1 thập kỷ trở lại đây, công nghệ là một trong những lĩnh vực tạo ra việc làm nhiều nhất trong nền kinh tế lớn thứ 2 thế giới. Nhưng giờ đây, những người trong ngành, nhân sự tìm việc và thông tin địa phương tại Trung Quốc đều đang truyền tai nhau các câu chuyện về đợt sa thải nhân viên quy mô lớn đã, đang và sắp diễn ra.
Thậm chí nỗi lo sợ về làn sóng thất nghiệp lần này được cho là sánh ngang với cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu năm 2008, hay các đợt cải cách trong cơ quan nhà nước vào cuối những năm 1990, những sự kiện khiến hàng triệu người mất việc.
Mùa hè năm nay, khoảng 10 triệu sinh viên mới tốt nghiệp ở Trung Quốc sẽ gia nhập đội quân tìm việc trẻ ngày càng tăng tại đây. Trong khi đó, nền kinh tế nước này cũng gặp khó khăn giữa bối cảnh căng thẳng khủng hoảng tại Ukraine leo thang và tình hình đại dịch Covid-19 quay trở lại gia tăng trong nước.
Điều này đang đe dọa các chiến lược dài hạn của chính phủ, như “lưu thông kép”, với ý định thúc đẩy tăng trưởng kinh tế chủ yếu dựa vào nhu cầu trong nước để bù đắp cho bối cảnh quốc tế không chắc chắn và có thể trở nên thù địch.
Wang Peng, Phó giáo sư Đại học Renmin Trung Quốc, cho biết các đợt cắt giảm lao động lớn tại các công ty Big Tech có thể gây ra bất ổn kinh tế nghiêm trọng, do nền kinh tế kỹ thuật số chiếm tỷ trọng lớn trong GDP những năm gần đây.
Mặc dù tỉ lệ thất nghiệp chính thức của Bắc Kinh vẫn tương đối ổn định, nhưng nhiều nguồn tin cho thấy bức tranh khá ảm đạm. Một báo cáo gần đây xuất bản bởi website tuyển dụng Zhaopin.com, cho hay 50% số người được khảo sát nói rằng công ty của họ đã tiến hành cắt giảm nhân sự trong năm 2021 và 25% là nạn nhân trực tiếp.
Hai công ty công nghệ trong số những tập đoàn công nghệ giá trị nhất Trung Quốc, Alibaba với hơn 250.000 nhân viên và Tencent với 107.000 lao động, cũng được cho là đang trong quá trình cắt giảm hàng nghìn việc làm.
Theo đó, Tencent sẽ chủ yếu nhắm tới cắt giảm nhân sự tại đơn vị kinh doanh nội dung và dịch vụ đám mây, do không thể cạnh tranh với các đối thủ cũng như quy định khắt khe hơn của chính phủ đối với mảng nội dung.
Alibaba đã bắt đầu sa thải lao động tại các bộ phận thua lỗ như dịch vụ giao đồ ăn Ele.me, trang web đánh giá nhà hàng Koubei… Không chỉ vậy, con sóng cắt giảm nhân sự giờ lan sang các đơn vị kinh doanh khác.
Rất ít công ty công nghệ Trung Quốc sẵn sàng thừa nhận đang tiến hành cắt giảm việc làm, một phần do việc sa thải quy mô lớn chiếu theo luật lao động sẽ dẫn tới sự can thiệp của cơ quan quản lý. Vì vậy, cắt giảm nhân sự thường “núp bóng” các hoạt động tái cơ cấu và sa thải từng đợt nhỏ.
Tuy vậy, các dấu hiệu không khó để nhận ra.
Ví dụ, theo dữ liệu công khai, tổng số nhân viên của Alibaba đã tăng hơn gấp đôi vào năm 2020 nhưng hầu như không thay đổi vào năm 2021. ByteDance, “kỳ lân” được đánh giá cao nhất của Trung Quốc, phát triển từ 1 căn hộ tại Bắc Kinh lên quy mô hơn 100.000 nhân sự, nhưng năm ngoái đã đóng cửa dịch vụ giáo dục và rút lui ở nhiều lĩnh vực trong bối cảnh chính phủ ngày càng khắt khe hơn.
“Lĩnh vực Internet vẫn là lĩnh vực yêu thích của giới trẻ”, Wang Yixin, chuyên gia tư vấn cấp cao tại Zhaopin, cho biết. Một cuộc khảo sát của công ty năm 2021 cho thấy hơn 1/4 sinh viên mới ra trường vẫn muốn làm việc cho một công ty CNTT, xếp sau đó là lĩnh vực bất động sản, với 10% sinh viên lựa chọn.
Chính sách phản tác dụng?
Trong 1 năm qua, Trung Quốc đã không ngừng siết chặt quy định với các công ty công nghệ lớn nhằm hạn chế tình trạng độc quyền, vi phạm quyền riêng tư dữ liệu người dùng, bảo vệ trẻ vị thành niên khỏi chứng nghiện chơi game cũng như hạn chế các nội dung bị coi là có hại cho xã hội. Phần lớn trong số đó được tiến hành dưới câu chữ “hạn chế mở rộng vốn bất hợp lý”.
Nhưng giờ đây chiến dịch của Bắc Kinh đang cho thấy những tác dụng ngược.
Đơn cử như quyết định trấn áp các hoạt động dạy thêm tư nhân cho học sinh tiểu học và trung học đã xoá sổ toàn bộ lĩnh vực trước đây đem lại công ăn việc làm cho khoảng 10 triệu người. Chỉ riêng tập đoàn New Oriental Education & Technology đã sa thải 60.000 nhân viên trong năm 2021, Chủ tịch kiêm Giám đốc điều hành Michael Yu Minhong của tập đoàn cho biết.
Chen Rui, Giám đốc điều hành Bilibili, một công ty phát trực tuyến video dành cho giới trẻ, nhận định việc tăng số lượng tuyển dụng trong năm 2022 của công ty là “rất hạn chế”. Điều này trái ngược với quy mô biên chế của công ty đã tăng gấp 3 lần trong 3 năm tính tới 2020.
Tháng 11/2021, Kuaishou Technology, công ty vận hành nền tảng video ngắn lớn thứ 2 tại Trung Quốc, cho biết họ không có kế hoạch tăng số lượng nhân viên quy mô lớn trong năm 2022. Công ty bắt đầu cắt giảm các nhân viên không đạt đánh giá hiệu suất. Trong năm 2020, quy mô Kuaishou tăng 1/3 chỉ trong vòng 6 tháng.
Tác động cũng lan rộng ra các công ty có liên quan.
Các nền tảng Internet lớn tại quốc gia này đang cung cấp việc làm cho hàng chục triệu lao động như tài xế công nghệ, đội ngũ giao hàng, nhân viên bán hàng livestream cũng như những người sáng tạo nội dung. Theo một nguồn dữ liệu bán chính thức của Trung Quốc, đang có hơn 200 triệu người, tương đương cứ 4 người thì có 1 người đang trong tình trạng “việc làm linh hoạt” mà không cần làm toàn thời gian.
Gã khổng lồ giao hàng theo yêu cầu Meituan, bị kết tội trong một cuộc điều tra chống độc quyền, đang nuôi sống khoảng 4 triệu nhân viên giao hàng. Trong khi đó, Didi Chuxing, công ty khổng lồ gọi xe với hơn 13 triệu tài xế, cũng bị điều tra về vi phạm dữ liệu sau khi niêm yết tại sàn chứng khoán New York mùa hè năm ngoái. Thương mại điện tử phát trực tiếp, lĩnh vực mang lại thu nhập cho ít nhất 10 triệu người, đang trong tầm ngắm của chính phủ với tội lạm dụng người tiêu dùng.
Các công việc mang tính hợp đồng thời vụ này, cùng với sự phát triển của công nghệ trở thành một phần thiết yếu đối với những nhóm người thu nhập thấp tại đây. Ước tính khoảng 600 triệu người Trung Quốc đang sống với mức thu nhập trung bình 1.000 NDT (khoảng 157 USD)/tháng.
Theo số liệu thống kê chính thức, có 358 triệu việc làm trong ngành dịch vụ vào năm 2020, tăng 5,3% so với 3 năm trước, trong khi lao động lĩnh vực sản xuất giảm chỉ còn 215 triệu cùng thời kỳ.
Có dấu hiệu cho thấy việc cắt giảm công việc trong lĩnh vực công nghệ tư nhân, từ tiếp thị đến quản lý khách hàng và lập trình thúc đẩy giới trẻ quay trở lại tìm kiếm công việc ổn định trong cơ quan nhà nước.
Đại học Thanh Hoa, một trong những trường đại học danh tiếng nhất tại Trung Quốc, có tới gần 70% sinh viên tốt nghiệp năm ngoái nhận được việc làm trong các cơ quan chính phủ, các tổ chức công hoặc doanh nghiệp nhà nước, trích báo cáo do trường công bố hồi tháng 1.
Trong khi đó, mối quan tâm về tình trạng thất nghiệp có thể được nhìn thấy rõ ràng trong báo cáo việc làm mới nhất của chính phủ, khi từ “việc làm” đã được đề cập hơn 30 lần. Với mục tiêu tăng trưởng GDP 5,5%, Bắc Kinh cho biết sẽ giữ tỷ lệ thất nghiệp chính thức, dao động trong phạm vi hẹp từ 4,9 đến 6,2%, ở mức dưới 5,5%.
Tuần vừa qua, nước này cũng đưa tuyên bố vẫn coi tăng trưởng kinh tế là ưu tiên và sẽ thực hiện các biện pháp hỗ trợ thị trường vốn, khiến chỉ số Hang Seng Tech Index (chỉ số vốn hoá của các công ty công nghệ lớn nhất) tăng kỷ lục 22%.