Đã bước sang năm thứ 9, Sáng kiến Vành đai và Con đường (BRI) đầy tham vọng của Bắc Kinh đang bắt đầu rạn nứt về tài chính, tiến độ và mâu thuẫn chính trị trên khắp toàn cầu. Sáng kiến BRI dường như đang sụp đổ.
Đảng Cộng sản Trung Quốc (ĐCSTQ) lần đầu tiên giới thiệu sáng kiến Vành đai – Con đường (BRI), một sáng kiến của Chủ tịch Trung Quốc ông Tập Cận Bình, như một cách để toàn cầu hóa Trung Quốc thông qua việc tạo ra các mạng lưới cơ sở hạ tầng và thương mại sáng tạo có thể kết nối nước này với phần còn lại của thế giới.
Chiến tranh Nga – Ukraine mang lại tổn thất trầm trọng cho BRI
BRI được giới thiệu vào năm 2013 và nhằm mục đích “tạo thuận lợi cho thương mại và thúc đẩy kết nối và hợp tác giữa các quốc gia trong khu vực Á-Âu và một số quốc gia châu Phi”. Sáng kiến cũng lên kế hoạch phát triển hai tuyến thương mại mới kết nối châu Á với châu Âu.
Hiện tại, một số người nói rằng dự án có thể sắp chết vì những thách thức về tài chính và hậu cần do cuộc chiến ở Ukraine gây ra, căng thẳng địa chính trị gia tăng và các lệnh trừng phạt sâu rộng áp đặt lên Nga – một đối tác thương mại quan trọng của Trung Quốc – đang đe dọa khiến dự án hoàn toàn trật bánh.
Và trong khi BRI đã bóp nghẹt thế giới trong hơn một thập kỷ qua, sáng kiến hiện đang phải đối mặt với một núi thách thức khi cuộc xâm lược của Ukraine đã buộc nước này phải cơ cấu lại các tuyến đường vận chuyển hàng hóa quan trọng vào châu Âu.
Kể từ khi cuộc xâm lược bắt đầu vào đầu tháng Hai, Trung Quốc đã buộc phải định tuyến lại tuyến đường bộ quan trọng ban đầu đi qua Moscow bằng các tuyến đường bộ chậm hơn qua Belarus, Ba Lan và các nước khác ở Đông Âu.
Theo một báo cáo của China-Lusophone Brief, Nga là điểm đến hàng đầu cho các phát triển BRI cả về số lượng và giá trị với 122 dự án trị giá 287 tỷ USD. Nhưng giờ đây, với việc Nga cắt đứt khỏi hệ thống ngân hàng toàn cầu, chi phí lao động tăng cùng với các thách thức hậu cần khác đã dẫn đến thiệt hại nghiêm trọng cho BRI của khu vực châu Âu.
Một rào cản khác mà BRI phải đối mặt là mối quan hệ kinh doanh chặt chẽ của Trung Quốc với Ukraine. Coi đây là một “cửa ngõ vào châu Âu”, Trung Quốc đã buộc phải chờ đợi lâu hơn nữa đối với các chuyến hàng của họ vào châu Âu thông qua Ukraine. Tệ hơn nữa, hầu hết các chuyến tàu quay trở lại Trung Quốc thường không chở bất kỳ hàng hóa nào trở lại, dẫn đến thiệt hại kinh tế lớn cho tất cả các bên liên quan.
Trung Quốc trở thành đối tác thương mại lớn nhất của Ukraine vào năm 2019 với tổng kim ngạch thương mại đạt 18,98 tỷ USD trong năm ngoái, theo dữ liệu từ Cơ quan Thống kê Nhà nước Ukraine.
Căng thẳng địa chính trị gắn liền với BRI
Nhiều thách thức mà BRI phải đối mặt cũng xảy ra trước cả cuộc xâm lược Ukraine với hàng tỷ đô-la gắn liền với các thỏa thuận năng lượng của Nga đang là một yếu tố quan trọng khác.
Và bất chấp sức ép ngày càng tăng từ Mỹ và các đồng minh yêu cầu Bắc Kinh đứng về cuộc chiến của Điện Kremlin, Trung Quốc – đã không lên án Moscow, thay vào đó chỉ trích NATO làm bùng phát căng thẳng.
Một số nhà quan sát lưu ý rằng các nhà cầm quyền cộng sản có thể lo sợ việc phương Tây mở rộng các biện pháp trừng phạt bao trùm cả Trung Quốc và họ tự thấy mình ở một vị trí phức tạp, nơi họ phải giữ “trung lập” trong mắt công chúng, nhưng cũng có hàng tỷ đô-la gắn liền với các hợp đồng giao dịch năng lượng của Nga cũng như công việc kinh doanh của mình với Ukraine.
“Trung Quốc đang ở trong tình thế thua-lỗ đối với Ukraine”, Elizabeth Wishnick, một nhà khoa học nghiên cứu cấp cao tại CNA, một tổ chức nghiên cứu và phân tích phi lợi nhuận có trụ sở tại Mỹ cho biết. “Nếu một nhà nước bù nhìn của Nga [ở Ukraine] gây ra cuộc xung đột này, các công ty Trung Quốc sẽ phải đối mặt với các lệnh trừng phạt và sẽ có những giới hạn tự áp đặt đối với hoạt động kinh doanh và quan hệ liên chính phủ như ở Crimea”.
Wishnick nói thêm rằng “nếu Ukraine vẫn giữ được quyền tự chủ và chủ quyền của mình, Trung Quốc sẽ phải đối mặt với tổn thất về danh tiếng do Mỹ và châu Âu luôn nhìn nhận rằng chính phủ Trung Quốc nếu không phải là người ủng hộ cuộc xâm lược của Nga thì là kẻ gây hấn”.
Ngoại giao bẫy nợ
Các thách thức BRI của Trung Quốc không chỉ liên quan đến châu Âu. Các cuộc biểu tình nổ ra trên khắp thế giới cũng liên quan đến dự án của Trung Quốc. Gần đây, Sri Lanka đã bị lôi kéo vào một loạt các cuộc biểu tình bạo lực về việc chính phủ xử lý nền kinh tế sai lầm, dẫn đến tình trạng thiếu các mặt hàng thiết yếu và cắt điện kéo dài trên khắp đất nước.
Trước đây, việc tham gia vào BRI cũng đi kèm với triển vọng cấp vốn cao – thường dành cho các dự án cơ sở hạ tầng lớn. Tuy nhiên, hiện nay, các ngân hàng đang yêu cầu các nghiên cứu khả thi trong bối cảnh nợ gia tăng và nạn tham nhũng tràn lan ở châu Phi và một số nước trong khu vực châu Á – Thái Bình Dương.
Các chuyên gia cũng lưu ý rằng các vấn đề kinh tế của Sri Lanka gắn liền với sự phụ thuộc vào thương mại với Nga, Ukraine và Trung Quốc. Theo số liệu của Ngân hàng Thế giới: “Sri Lanka có tổng số nợ là 35 tỷ USD, trong đó nợ Trung Quốc 6 tỷ USD để tài trợ cho các dự án BRI do các công ty Trung Quốc quản lý”.
Mặc dù Tổng thống Sri Lanka Gotabaya Rajapaksa đã yêu cầu Trung Quốc gia hạn các khoản vay vào đầu năm nay và yêu cầu cơ cấu lại khoản nợ, nước này vẫn được lệnh phải trả lại 6,9 tỷ USD trong tổng số nợ nước ngoài của họ. Quốc gia bị thách thức kinh tế này kể từ đó đã đồng ý cho Trung Quốc thuê cảng Hambantota trong 198 năm làm dấy lên lo ngại rằng cảng này có thể được ĐCSTQ sử dụng làm căn cứ hải quân của Trung Quốc.
Trung Quốc giành được ưu đãi thông qua BRI
ĐCSTQ cũng đã sử dụng BRI để đạt được một chỗ đứng chiến lược trên toàn thế giới. Sau khi Trung Quốc đầu tư lớn vào lĩnh vực bất động sản của Hy Lạp, chính phủ Hy Lạp đã chặn một tuyên bố của EU chỉ trích hành vi vi phạm nhân quyền của Trung Quốc.
Theo Bộ trưởng Quốc phòng Hoa Kỳ Mark Esper : “thông qua Sáng kiến Vành đai và Con đường, Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa (CHND Trung Hoa) đã và đang tận dụng các khoản đầu tư ra nước ngoài để buộc các quốc gia khác phải đưa ra các quyết định an ninh dưới mức tối ưu”.
Ngoài ra, cả ba đường ống dẫn khí đốt Trung Á của Trung Quốc đều chạy qua Kazakhstan. Theo Đài Châu Âu Tự do : “Tại Kazakhstan, Trung Quốc đã đầu tư hàng chục tỷ đô-la, chủ yếu vào lĩnh vực năng lượng sinh lợi của mình và sử dụng đất nước này như một bệ phóng cho sáng kiến Vành đai và Con đường”.
Sáng kiến Vành đai và Con đường của Trung Quốc chịu tổn thất trên toàn thế giới.
T.P