Bằng cách đánh cắp công nghệ nông nghiệp của Mỹ và phát triển thành phiên bản của riêng mình, Trung Quốc có thể đáp ứng các nhu cầu cơ bản trong nước, làm giảm vị thế của Mỹ về mặt kinh tế và ngoại giao, đồng thời vũ khí hóa hạt giống hay sử dụng nó như đòn bẩy ngoại giao để đàm phán với các nước khác.
Một hạt giống nhỏ bé của Mỹ lại có giá trị như một máy tính sinh học siêu nhỏ. Bên trong nó lưu trữ mã di truyền — tài sản trí tuệ có giá trị hàng tỷ USD. Nếu hạt giống này rơi vào tay đối thủ của Washington, thì nó có thể trao cho đối thủ quyền kiểm soát hoạt động sản xuất lương thực của cả một quốc gia và hơn thế nữa.
Theo ông Ross Kennedy, nhà phân tích chuỗi cung ứng và hậu cần tại công ty Fortis Analysis, đối thủ của Mỹ trong lĩnh vực công nghệ nông nghiệp chính là Trung Quốc.
Đối với Trung Quốc, đất nước có 1,4 tỷ dân, “việc sở hữu các phương tiện để tăng cường an ninh lương thực trong nước là nhiệm vụ số một”, ông Kennedy nói với NTD.
“Nói dối, ăn cắp, đổi chác — bất cứ điều gì cần thiết để có được công nghệ đó — Trung Quốc đã chứng minh rằng họ sẵn sàng làm mọi thứ”.
Ông Kennedy gọi đây là “chiến tranh phi đối xứng trong vùng xám”. “Hầu hết mọi người không nhận ra rằng ai đó có thể ăn cắp một vài hạt ngô hoặc một vài hạt đậu nành và thực hiện một chiến dịch gián điệp công nghiệp trị giá hàng tỷ USD”.
“Nếu họ có thể ‘bẻ mã’ một sinh vật biến đổi gen, thì họ sẽ có thể lấy cắp hàng trăm triệu, thậm chí hàng tỷ USD tài sản trí tuệ”.
“Trong những năm trở lại đây, nếu bạn có thể làm được điều đó, thì bạn đã lấy cắp được bí mật về sự sống của giống ngô đó, giống đậu tương đó và tạo cho mình một bước tiến vượt bậc về lợi thế thời gian và chi phí để nuôi người dân của mình”.
Ăn cắp và vũ khí hóa hạt giống
Theo Bộ Nông nghiệp Mỹ (USDA), Trung Quốc là nhà nhập khẩu nông sản lớn nhất thế giới, với tổng kim ngạch nhập khẩu là 133,1 tỷ USD năm 2019.
Gặp khó khăn khi diện tích đất canh tác ngày càng thu hẹp, thiên tai thường xuyên xảy ra, cùng với nhu cầu ngày càng tăng về lương thực để nuôi sống 1/6 dân số thế giới, Trung Quốc trong nhiều năm qua đã thể hiện sự quan tâm sâu sắc đến các tài sản nông nghiệp của Mỹ, trong đó “tài sản có giá trị và dễ chuyển nhượng nhất là hạt giống”, theo một nghiên cứu hồi tháng 5 của Ủy ban Đánh giá An ninh và Kinh tế Mỹ – Trung (USCC).
Những hạt giống biến đổi gen đã tạo ra hàng tỷ USD cho các công ty công nghệ sinh học nông nghiệp của Mỹ như Monsanto. Năm 2021, xuất khẩu hạt giống của Mỹ sang Trung Quốc trị giá khoảng 174 triệu USD, chiếm 15% tổng kim ngạch xuất khẩu của nước này, cũng theo nghiên cứu kể trên.
Trung Quốc hiểu rõ tầm quan trọng của công nghệ hạt giống. Truyền thông nhà nước Trung Quốc đã mô tả hạt giống là “con chip” của nông nghiệp, trong khi nhà lãnh đạo Trung Quốc Tập Cận Bình từ lâu đã coi an ninh ngũ cốc là “cơ sở cốt lõi của an ninh quốc gia”.
Trong chuyến thị sát phòng thí nghiệm hạt giống ở tỉnh Hải Nam vào tháng 4, ông Tập đã kêu gọi đất nước “nắm chặt hạt giống Trung Quốc bằng chính bàn tay của chúng ta” để “giữ cho bát gạo của Trung Quốc ổn định và đạt được an ninh lương thực”.
Tuy nhiên, một số nhà khoa học Trung Quốc lại đi đường tắt bằng cách đánh cắp bí mật thương mại nông nghiệp của Mỹ.
Vài ngày trước chuyến đi của ông Tập đến tỉnh Hải Nam, cựu khoa học gia Xiang Haitao (quốc tịch Trung Quốc) tại công ty Monsanto đã bị tòa án liên bang Mỹ kết án 29 tháng tù sau khi ông này nhận tội đánh cắp bí mật thương mại từ Monsanto. Ông Xiang đã cố gắng đánh cắp một thuật toán giúp nông dân tối ưu hóa năng suất nông nghiệp, qua đó mang lại lợi ích cho một viện nghiên cứu của nhà nước Trung Quốc, các công tố viên cho biết.
Trong một trường hợp khác, ông Mo Hailong – Giám đốc kinh doanh mảng quốc tế của một công ty về nông nghiệp có trụ sở tại Bắc Kinh (công ty này có quan hệ với Đảng Cộng sản Trung Quốc) – đã cố gắng ăn cắp hạt giống ngô từ các cánh đồng thử nghiệm tại Monsanto và từ Dupont Pioneer – một nhà sản xuất hạt giống khác của Mỹ, vào năm 2011 và 2012. Ông Mo đã bị kết án 3 năm tù vào năm 2016, sau khi nhận tội có âm mưu đánh cắp bí mật thương mại.
Năm 2018, hai nhà nghiên cứu gạo của Trung Quốc đã đến thăm nhiều cơ sở nghiên cứu và sản xuất khác nhau của Mỹ. Các công tố viên Mỹ đã buộc tội họ có âm mưu đánh cắp công nghệ sản xuất gạo. Các công tố viên cho biết họ tìm thấy những hạt gạo bị đánh cắp trong hành lý của các nhà nghiên cứu tại sân bay Honolulu khi họ cố gắng bay về Trung Quốc. Hai nhà nghiên cứu lúa gạo khác của Trung Quốc – những người đã giúp tổ chức chuyến đi của hai nhà nghiên cứu trên – đã bị kết án trong một vụ án khác có liên quan vào năm 2018, lần lượt là 1 và 10 năm tù.
Ông Kennedy nói: Điều đó có vẻ ngớ ngẩn, nhưng nếu bạn có thể lấy 3, 4, 6, hay 10 loại hạt giống khác nhau, thì bạn đã có thể bắt chước để tạo ra khả năng chống chịu của loại hạt đó trước nhiều loại thuốc trừ sâu hoặc côn trùng khác nhau; đồng thời có thể mở khóa tiềm năng của hạt giống, giúp hạt giống có năng suất cao và khả năng thích ứng với các điều kiện khí hậu khác nhau, chẳng hạn như môi trường nóng hơn và ẩm ướt hơn.
“Có những nơi ở Trung Quốc, họ rất muốn trồng được những thứ như ngô hay đậu nành, nhưng họ không thực sự tiếp cận được với công nghệ di truyền tốt để tạo ra hạt giống có thể phát triển trong những điều kiện khó khăn”.
“Vì vậy, một hạt giống là một vấn đề”; nhưng nếu Trung Quốc nắm trong tay nhiều hạt giống, thì chúng ta sẽ phải đối mặt với tình hình phức tạp hơn nhiều, ông Kennedy đánh giá.
Bắc Kinh cũng có thể vũ khí hóa hạt giống để xóa sổ một cách hiệu quả khả năng sản xuất nông nghiệp của kẻ thù. Họ có thể làm điều này bằng cách bật hoặc tắt các tác nhân di truyền – khiến mùa màng thất bát, tạo ra độc tố trong cây trồng để đầu độc động vật ăn chúng, hoặc khiến cây trồng yếu ớt trước một số loại vi khuẩn hoặc nấm để làm tăng đáng kể áp lực dịch bệnh trên đất trồng, ông Kennedy nói.
Đòn bẩy ngoại giao hiệu quả
Ông Kennedy cho biết, với việc Mỹ chỉ có một số doanh nghiệp, như Công ty Hóa chất Dow và Dupont, kiểm soát phần lớn sản lượng lương thực của Mỹ, Trung Quốc có thể xác định một cách rõ ràng những mục tiêu của họ.
“Bạn thực sự chỉ cần thâm nhập hoặc tạo ra vấn đề tại một nơi”, ông Kennedy nói. Chúng ta đang nói về 1,4 tỷ miệng ăn và Trung Quốc từng phải mua công nghệ di truyền của Mỹ và châu Âu. “Giờ đây, họ có phương tiện để tự làm, tiến lên phía trước, rồi cung cấp sản phẩm cho phần còn lại của thế giới, đồng thời làm suy yếu các nỗ lực của Mỹ”.
Theo ông Kennedy, hành vi trộm cắp công nghệ như vậy có thể trở thành “đòn bẩy ngoại giao hiệu quả” của Trung Quốc, cho phép nước này làm suy yếu các nỗ lực ngoại giao và an ninh của Mỹ trên toàn thế giới.
Ông Kennedy nói: “Theo cách tương tự mà họ xuất khẩu công nghệ xây dựng cho ‘Sáng kiến Vành đai và Con đường’, họ cũng có thể thực hiện Vành đai và Con đường với lương thực và năng lượng”.
Ở những nơi như châu Phi, khu vực có nhiều đất canh tác và lao động nhưng thiếu công nghệ hạt giống hiện đại, “Trung Quốc có thể đến và nói: ‘Này, chúng tôi có thể cung cấp thiết bị nông nghiệp, phương pháp, máy móc và tài sản trí tuệ rất đắt tiền [hạt giống]. Chúng tôi có thể cung cấp đất cho bạn để giúp bạn thoát khỏi vấn đề lương thực hay nghèo đói, nhưng chúng tôi muốn tiếp cận với những khoáng chất quan trọng tại đây’; hoặc: ‘Chúng tôi muốn xây dựng một căn cứ quân sự trên bờ biển của bạn’, hoặc bất cứ điều gì khác”, ông Kennedy cho biết.
Những người chỉ trích Sáng kiến Vành đai và Con đường đã gọi dự án này là hình thức “ngoại giao bẫy nợ”, gây khó khăn cho các quốc gia đang phát triển với việc mắc nợ lâu dài, qua đó khiến họ trở nên dễ bị tổn thương khi phải nhượng lại cơ sở hạ tầng và nguồn lực chiến lược cho Bắc Kinh. Vào tháng 09/2021, phòng nghiên cứu AidData của Mỹ đã thống kê được ít nhất 42 quốc gia có mức nợ công đối với Trung Quốc vượt quá 1/10 tổng sản phẩm quốc nội.
Tuy nhiên, ông Kennedy lưu ý rằng hạt giống biến đổi gen khác với các dự án xây dựng ở chỗ chúng có tuổi thọ tương đối ngắn: Mỗi hạt giống chỉ hữu dụng trong một lần sử dụng và chỉ tốt trong 1-2 năm nếu được bảo quản trong túi.
Ông nói: Đây là cách mà Trung Quốc duy trì quyền kiểm soát hàng năm đối với một số thứ. Bằng cách kiểm soát các hạt giống, Trung Quốc có thể đưa ra các điều khoản mà các quốc gia phụ thuộc vào nguồn tài nguyên phải tuân theo.
Tận lực thu mua đất nông nghiệp Mỹ
Việc Trung Quốc mua đất nông nghiệp của Mỹ, một phần khác trong kế hoạch tham gia vào lĩnh vực nông nghiệp Mỹ của Bắc Kinh, cũng làm dấy lên những báo động về kinh tế và an ninh quốc gia Mỹ.
Năm 2013, nhà chế biến thịt Trung Quốc Shuanghui International Holdings (nay là WH Group) đã tiếp quản nhà sản xuất thịt lợn hàng đầu thế giới Smithfield Foods ở bang Virginia. Sự kiện này đánh dấu thương vụ mua lại thương hiệu tiêu dùng Mỹ lớn nhất từ trước đến nay của Trung Quốc.
Theo nghiên cứu của USCC, thỏa thuận này đã mang lại cho WH Group hơn 146.000 mẫu đất trải khắp 6 bang nước Mỹ, cung cấp cho Trung Quốc lượng thịt lợn kỷ lục vào năm 2020 khi dịch tả lợn châu Phi khiến lợn chết hàng loạt và khi đại dịch Covid-19 làm đình trệ sản xuất ở Trung Quốc.
Mục tiêu của Bắc Kinh là có thể sở hữu càng nhiều đất nông nghiệp của Mỹ càng tốt; những mảnh đất này sẽ chỉ cung cấp lương thực thực phẩm cho Trung Quốc, ông Kennedy cho biết.
“Giờ đây, họ có được sự đảm bảo trên những mảnh đất với quy mô lên đến hàng trăm nghìn mẫu Anh; họ đảm bảo được chuỗi cung ứng của riêng họ, cho quốc gia của họ với tư cách là chủ sở hữu của mảnh đất đó, ngay cả khi nó nằm ở nước ngoài”, ông Kennedy nói.
Theo con số thống kê chính thức, đầu tư của Trung Quốc vào đất nông nghiệp Mỹ đã tăng hơn 25 lần, từ 13.720 mẫu Anh lên 352.140 mẫu Anh từ năm 2010 đến năm 2020, theo báo cáo năm 2020 của USDA.
Mặc dù con số này chỉ chiếm khoảng 1% tổng số mẫu đất do nước ngoài nắm giữ tại Mỹ, nhưng báo cáo của USCC cho biết không có cơ chế nào được áp dụng ở cấp liên bang để theo dõi quyền sở hữu và sử dụng đất, và các nhà đầu tư Trung Quốc có thể phá vỡ các quy tắc với chỉ một vài tác động.
“Đây là một vấn đề rất lớn”, ông Kennedy đánh giá.
Ông Kennedy cho biết những vùng đất như vậy có thể trở thành công cụ tiềm năng để Bắc Kinh thực hiện các hình thức gián điệp khác nhau chống lại Mỹ. Công ty Fufeng Group của Trung Quốc thông báo vào tháng 11/2021 rằng họ đang đàm phán mua 370 mẫu đất ở Grand Forks (Bắc Dakota) để xây dựng cơ sở xay ngô đầu tiên của họ ở Mỹ. Vị trí đề xuất đặt nhà máy chỉ cách Căn cứ Không quân Grand Forks khoảng 12 dặm (gần 20 km). Điều này đã làm dấy lên lo ngại về việc địa điểm này sẽ được sử dụng để theo dõi các hoạt động quân sự của Mỹ trong khu vực.
“Một khi bạn có đất, bạn có các lựa chọn”. Sở hữu những vùng đất rộng lớn đã trở thành ưu tiên lớn của Trung Quốc trong thời gian dài, ông Kennedy cho biết thêm.
Một số nhà lập pháp Mỹ đã gióng lên hồi chuông cảnh báo. Cuối tháng trước, Dân biểu Dan Newhouse (Đảng Cộng hòa – Washington) đã giới thiệu dự luật cấm các công dân nước ngoài có quan hệ với Bắc Kinh mua đất nông nghiệp ở Mỹ.
Ông Newhouse nói trong một tuyên bố: “Nếu chúng ta bắt đầu nhượng lại trách nhiệm về chuỗi cung ứng thực phẩm của mình cho một quốc gia đối địch, thì chúng ta có thể sẽ buộc phải xuất khẩu lương thực được trồng trong biên giới của chúng ta mà đáng lẽ để chúng ta sử dụng”.
Theo ông Kennedy, mối đe dọa từ hoạt động gián điệp nông nghiệp của Trung Quốc đòi hỏi Mỹ phải nâng cao nhận thức ở tầm quốc gia và phải thay đổi tư duy.
Khi bàn về hợp tác có liên quan đến công nghệ nhạy cảm, điều đầu tiên mà nước Mỹ cần phải hỏi là: “Đây có phải là phương án cuối cùng để hợp tác với Trung Quốc về vấn đề này không?”
Ông Kennedy cho rằng thay vì chỉ xem xét lợi ích từ quan điểm kinh tế, các nhà lãnh đạo doanh nghiệp và học thuật cũng cần phải coi trọng an ninh quốc gia Mỹ. Họ cần đặt câu hỏi: Chúng ta có lựa chọn nào khác để đạt được mục tiêu không? Nếu câu trả lời là có, thì hãy thực hiện điều đó, đừng hợp tác với Trung Quốc.
T.P