Một dấu ấn chính trong 5 năm qua của ông Tập Cận Bình là cách ông đã biến Trung Quốc thành một trong những quốc gia có chế độ quản lý nghiêm ngặt nhất trên toàn cầu về công nghệ, tốc độ mà các quy định được thông qua và phạm vi của các quy tắc đã khiến các nhà đầu tư, Big Tech mất cảnh giác.
Ông Tập Cận Bình đã từng tuyên bố Trung Quốc nên “ưu tiên đổi mới” và sử dụng các công nghệ tiên tiến, công nghệ kỹ thuật hiện đại và công nghệ đột phá”. Kể từ bài phát biểu đó vào năm 2017, Bắc Kinh đã nói về các công nghệ mà họ muốn thúc đẩy sức mạnh của mình, từ trí tuệ nhân tạo đến công nghệ 5G và chất bán dẫn.
5 năm kể từ bài phát biểu của ông Tập tại Đại hội đại biểu toàn quốc của Đảng Cộng sản Trung Quốc, thực tế toàn cầu đối với nền kinh tế lớn thứ hai thế giới đã thay đổi nhất định. Nó diễn ra trong bối cảnh cuộc chiến thương mại với Mỹ đang diễn ra, những thách thức từ Covid và sự thay đổi đường lối chính trị trong nước đã làm tổn hại một số mục tiêu của Bắc Kinh.
Vào ngày 16/10 tới đây, Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ 20 – được tổ chức 5 năm một lần – sẽ bắt đầu tại Bắc Kinh. Cuộc họp cấp cao dự kiến sẽ mở đường cho ông Tập tiếp tục làm người đứng đầu Đảng Cộng sản Trung Quốc trong nhiệm kỳ 5 năm thứ ba chưa từng có.
Ông Tập sẽ xem xét các thành tựu về khoa học và công nghệ của Trung Quốc, vốn đã mang lại nhiều kết quả khác nhau. Nhưng Charles Mok, giáo sư thỉnh giảng tại Trung Tâm Nghiên cứu Chính sách Kỹ thuật số Toàn cầu tại Đại học Stanford cho biết, Trung Quốc đặt ra các mục tiêu “cao cả” vì họ nhắm được đến các mục tiêu rõ ràng thì là tốt nhất, nhưng “chúng bị hạn chế về mặt chính trị và tư tưởng về các chiến lược để đạt được chúng”.
Các doanh nghiệp công nghệ tư nhân đang chùn bước trước những quy định chặt chẽ hơn và nền kinh tế đang phát triển chậm lại. Trung Quốc còn lâu mới tự cung cấp được chất bán dẫn, một nhiệm vụ khó khăn hơn do các biện pháp kiểm soát xuất khẩu gần đây của Hoa Kỳ.
Chiến tranh công nghệ Mỹ-Trung
Một trong những sự kiện không lường trước được có lẽ đã làm chệch mục tiêu của Trung Quốc trong một số lĩnh vực công nghệ trong 5 năm qua là cuộc chiến thương mại Mỹ-Trung đầy tính khốc liệt. Nó được đưa ra bởi Cựu Tổng thống Mỹ Donald Trump và nhanh chóng trở thành một cuộc chiến công nghệ.
Vào năm 2019 và 2020, chính quyền Trump đã ban hành các lệnh trừng phạt đối với Huawei, nhà sản xuất thiết bị viễn thông 5G hàng đầu của Trung Quốc và là một trong những nhà sản xuất điện thoại thông minh lớn nhất thế giới vào thời điểm đó.
Washington đã sử dụng các lệnh trừng phạt và lệnh cấm xuất khẩu để cắt đứt Huawei khỏi các chip quan trọng mà họ yêu cầu, làm tê liệt hoạt động kinh doanh điện thoại thông minh của hãng này. Các chính phủ được coi là đồng minh của Mỹ đã chuyển sang cấm Huawei khỏi cơ sở hạ tầng viễn thông trong tương lai của họ.
Câu chuyện về Huawei đã đặt ra một giai điệu “đầy nhiệt” cho mối quan hệ giữa Mỹ và Trung Quốc – và cuộc chiến giành vị trí tối cao về công nghệ vẫn tiếp tục diễn ra cho đến ngày hôm nay. Kể từ đó, các công ty công nghệ lớn của Trung Quốc đã bị đưa vào danh sách đen xuất khẩu.
Mới tuần trước, chính phủ Mỹ, dưới thời Tổng thống Joe Biden, đã ban hành các lệnh hạn chế xuất khẩu trên diện rộng nhằm cắt bỏ phần mềm, chip và máy móc quan trọng có thể hỗ trợ Trung Quốc phát triển chất bán dẫn, trí tuệ nhân tạo và siêu máy tính.
Chính sách Zero Covid
Một sự kiện khác không lường trước được trong năm năm qua là sự bùng phát của đại dịch Covid, bắt nguồn từ Trung Quốc và lan rộng ra toàn thế giới.
Trong khi nhiều quốc gia đối phó với làn sóng ban đầu của virus, họ dựa vào vắc-xin và các biện pháp an toàn để cuối cùng mở cửa nền kinh tế của họ sau khi bị khóa cửa kéo dài và đóng cửa biên giới.
Tuy nhiên, Trung Quốc đã mắc kẹt với chính sách Zero Covid, liên quan đến việc đóng cửa toàn bộ các thành phố, bao gồm cả đô thị lớn Thượng Hải trong nửa đầu năm nay.
Chính sách Covid của nước này đã góp phần làm tăng trưởng kinh tế chậm lại trong năm nay. Điều đó đã khiến một số gã khổng lồ công nghệ của Trung Quốc, bao gồm cả Alibabavà Tencent, báo cáo mức tăng trưởng chậm nhất của họ trong hồ sơ báo cáo kết quả kinh doanh hàng quý của họ.
Khả năng tự cung cấp chất bán dẫn
Bắc Kinh tập trung nhiều vào khả năng tự cung tự cấp trong các lĩnh vực công nghệ khác nhau, nhưng đặc biệt là về chất bán dẫn. Động lực thúc đẩy ngành công nghiệp chip nội địa của Trung Quốc càng được thúc đẩy khi chiến tranh thương mại bắt đầu.
Trong kế hoạch phát triển 5 năm, lần thứ 14 của mình, Bắc Kinh cho biết họ sẽ coi “sự tự cường và tự cải tiến của khoa học và công nghệ trở thành trụ cột chiến lược cho sự phát triển quốc gia”. Một lĩnh vực mà họ hy vọng sẽ làm được như vậy là trong chất bán dẫn. Tuy nhiên, một số hạn chế của Mỹ đã ảnh hưởng đến những tham vọng đó.
“Có vẻ như ông Tập đã đánh giá thấp những thách thức mà Trung Quốc phải đối mặt trong việc vượt qua sự phụ thuộc vào các công ty nước ngoài, chủ yếu là Hoa Kỳ, trong các công nghệ ‘cốt lõi’ hoặc ‘phần cứng’ quan trọng như chất bán dẫn” Paul Triolo, trưởng nhóm chính sách công nghệ tại công ty tư vấn Albright Stonebridge, nói với đài CNBC.
″Ông ấy cũng không giải thích cho mối quan tâm ngày càng tăng của Hoa Kỳ đối với chất bán dẫn được coi là nền tảng cho các công nghệ quan trọng”. Sắp tới, gói kiểm soát mới nhất của Mỹ sẽ làm ảnh hưởng lớn đến tham vọng công nghệ của Trung Quốc.
“Nhìn lại, ông Tập lẽ ra phải nỗ lực gấp đôi để thúc đẩy lĩnh vực thiết bị sản xuất chất bán dẫn nội địa của Trung Quốc, nhưng ngay cả ở đó, việc phụ thuộc quá nhiều vào các nguyên liệu đầu vào như chất bán dẫn đã khiến các công ty Trung Quốc khó tái tạo tất cả các yếu tố của chuỗi cung ứng phức tạp”.
Tuần trước, chính quyền Biden đã công bố một loạt các hạn chế nhằm mục đích cắt đứt Trung Quốc khỏi các chip và công cụ sản xuất quan trọng để tạo ra các chất bán dẫn đó. Washington đang tìm cách cắt giảm nguồn cung chip cho các lĩnh vực công nghệ quan trọng như trí tuệ nhân tạo và siêu máy tính.
Các nhà phân tích trước đó đã nói với CNBC rằng, điều này có thể sẽ cản trở ngành công nghệ nội địa của Trung Quốc. Đó là bởi vì một phần của các quy tắc cũng yêu cầu một số chip do nước ngoài sản xuất sử dụng các công cụ và phần mềm của Mỹ trong quá trình thiết kế và sản xuất, phải có giấy phép trước khi xuất khẩu sang Trung Quốc. Trong khi đó, thực tế là các nhà sản xuất chip nội địa và các công ty thiết kế của Trung Quốc vẫn phụ thuộc nhiều vào các công cụ của Mỹ.
Chipmakers – như công ty TSMC của Đài Loan, nhà sản xuất chất bán dẫn tiên tiến nhất trên thế giới – cũng phụ thuộc vào công nghệ của Hoa Kỳ. Điều đó có nghĩa là bất kỳ công ty Trung Quốc nào dựa vào TSMC đều có thể bị cắt nguồn cung chip.
Trong khi đó, Trung Quốc không có bất kỳ sản phẩm nội địa nào tương đương TSMC. Nhà sản xuất chip hàng đầu của Trung Quốc, SMIC, vẫn đi sau TSMC trong công nghệ của này. Và với những hạn chế mới nhất của Hoa Kỳ, nó có thể khiến SMIC khó bắt kịp. Vì vậy, Trung Quốc vẫn còn một chặng đường dài để tự cung cấp chất bán dẫn, mặc dù Bắc Kinh đang tập trung rất nhiều vào lĩnh vực này.
Triolo cho biết: “Sắp tới, gói kiểm soát mới nhất của Hoa Kỳ sẽ tạo ra một bước ngoặt lớn trong tham vọng công nghệ của Trung Quốc, bởi vì những hạn chế đối với chất bán dẫn tiên tiến”, Triolo nói. Các lề đường sẽ “lan rộng trên nhiều lĩnh vực liên quan và khiến các công ty Trung Quốc không thể cạnh tranh trong một số lĩnh vực, chẳng hạn như máy tính hiệu suất cao và các ứng dụng liên quan đến AI như xe tự hành, dựa vào tiến bộ phần cứng để đạt được tiến bộ”.
Đàn áp công nghệ của Trung Quốc
Một dấu ấn chính trong 5 năm qua của ông Tập là cách ông đã biến Trung Quốc thành một trong những quốc gia có chế độ quản lý nghiêm ngặt nhất trên toàn cầu về công nghệ.
Trong hai năm qua, những gã khổng lồ công nghệ phát triển nhanh và tự do một thời của Trung Quốc đã phải chịu sự giám sát chặt chẽ. Nó bắt đầu vào tháng 11 năm 2020 khi đợt phát hành cổ phiếu lần đầu ra công chúng trị giá 34,5 tỷ đô la của Ant Group, vốn có thể là lớn nhất thế giới, đã bị các nhà quản lý rút lại. Điều đó khởi đầu vài tháng tiếp theo khi các cơ quan quản lý nhanh chóng đưa ra một loạt các quy định trong các lĩnh vực từ chống độc quyền đến bảo vệ dữ liệu.
Trong một trong những quy định đầu tiên thuộc loại này trên toàn cầu, Bắc Kinh cũng đã thông qua luật quy định cách các công ty công nghệ có thể sử dụng thuật toán khuyến nghị, nhấn mạnh sự thắt chặt dữ dội đã diễn ra.
Nhìn lại bài phát biểu năm 2017 của ông Tập, đã có những gợi ý rằng quy định sẽ được đưa ra. “Chúng tôi sẽ cung cấp nhiều hơn và tốt hơn nội dung trực tuyến và đưa ra một hệ thống quản lý internet tích hợp để đảm bảo một không gian mạng trong sạch”, ông Tập nói vào thời điểm đó.
Nhưng tốc độ mà các quy định được thông qua và phạm vi của các quy tắc đã khiến các nhà đầu tư mất cảnh giác. Các nhà phân tích chỉ ra rằng mặc dù đã có những đề cập về việc làm sạch internet, nhưng bản chất nhanh chóng của các quy định sau đó quét qua Trung Quốc khó có thể lường trước được – ngay cả với chính ông Tập.
“Trong khi tôi tin rằng vào năm 2017, ông Tập đã hoàn toàn tập trung vào việc tăng cường quy định nền tảng, tôi rất nghi ngờ rằng bản chất nhanh chóng của … [quy định] đã được lên kế hoạch trước”, Kendra Schaefer, đối tác tại công ty tư vấn Trivium Trung Quốc nói với CNBC.
5 năm trước, ông Tập cho biết chính phủ sẽ “loại bỏ các quy định và thông lệ cản trở sự phát triển của thị trường thống nhất và cạnh tranh bình đẳng, hỗ trợ sự phát triển của các doanh nghiệp tư nhân và kích thích sức sống của các thực thể thị trường khác nhau”.
Đây là một cam kết khác dường như chưa được đáp ứng. Các gã khổng lồ công nghệ của Trung Quốc cũng đang công bố mức tăng trưởng chậm nhất trong lịch sử, một phần do các quy định chặt chẽ hơn. Các nhà phân tích cho rằng một phần của câu chuyện là về việc ông Tập kiểm soát nhiều hơn các doanh nghiệp công nghệ hùng mạnh vốn bị coi là mối đe dọa đối với chính phủ Trung Quốc.
T.P