Đền Nen còn gọi là đền Tam tòa Đại vương hay đền Cả, được xây dựng vào thế kỷ 15, trên khu đất rộng 5 ha ở xã Việt Tiến (huyện Thạch Hà, tỉnh Hà Tĩnh). Đây là một trong những đền cổ đẹp và linh thiêng với kiến trúc nghệ thuật được bố trí hài hòa qua bàn tay khéo léo của những người thợ xưa.
Trải qua hơn 600 năm xây dựng và tu tạo, đền Nen đã trở thành di tích lịch sử văn hoá cấp quốc gia năm 2009. Đây cũng là công trình có kiến trúc nghệ thuật mang giá trị đặc sắc, là địa chỉ văn hóa, tâm linh để người dân khắp bốn phương đến chiêm bái.
Đền Nen thờ Lý Nhật Quang, con trai thứ 8 của vua Lý Thái Tổ, người có nhiều công lớn trong việc phát triển vùng đất Nghệ Tĩnh xưa.
Theo tương truyền, Lý Nhật Quang là người thông minh, hiếu học, tài cao. Năm 1039, ông được vua cha Lý Thái Tổ cử vào trông coi việc tô thuế tại vùng Hoan Châu, tức Nghệ An, Hà Tĩnh ngày nay. Ông liên tục thăng tiến, năm 1044 giữ chức Uy Minh Vương, đứng đầu trấn Nghệ An, thay nhà vua định đoạt mọi chuyện chính sự tại vùng đất xứ Nghệ.
Kiến trúc đền rất độc đáo được bố cục hình chữ nhật, gồm ba tòa thượng điện, trung điện và hạ điện.
Quần thể kiến trúc ngoài đền còn có nhà bái đường, nhà chuông, nhà bia, nhà tiền tế, miếu cộng đồng, tắc môn, cột nanh, hồ sen và sân vườn…
Tại đền, kiến trúc khắc nổi được sử dụng nhiều, tương ứng với hình tượng các vị tướng quân, tứ linh, hoa văn họa tiết cách điệu…
Nhà bái đường được ôm trọn bởi những cây si, rễ cây bám lại trên một số hạng mục của đền, tạo nên vẻ cổ kính hiếm có.
Cổng tam quan dẫn vào đền có kiến trúc hai tầng tám mái, hai bên đều khắc câu đối chữ Hán.
Tòa thượng điện là nơi đặt tượng thờ Lý Nhật Quang cùng một số nhân vật lịch sử và tín ngưỡng dân gian. Ngoài hệ thống câu đối đa dạng, đền có một số lượng ban thờ lớn với hơn 25 chiếc.
Trên mái của các tòa điện và các ngôi miếu nhỏ, hình tượng con rồng luôn được đề cao. Rồng được chạm khắc tinh xảo, biểu tượng cho sự quyền uy.
Hồ sen, sân vườn phía ngoài đền được bố trí hài hòa qua bàn tay khéo léo của những người thợ xưa.
Ngày nay, đền Nen được nhiều người dân đến thắp hương trong những ngày mùng 1 âm lịch, ngày rằm. Chính quyền địa phương tổ chức lễ khai hạ – cầu an tại đền Nen vào ngày mồng 7 tháng Giêng hằng năm.
Trao đổi với phóng viên, ông Phan Thế Thí (67 tuổi, trú xã Việt Tiến), người nhận nhiệm vụ trông coi tại ngôi đền cho biết, với những giá trị về lịch sử, văn hóa, tâm linh cũng như kiến trúc độc đáo, đền Nen được xếp hạng Di tích lịch sử văn hoá cấp tỉnh vào năm 2005 và xếp hạng Di tích lịch sử văn hoá cấp quốc gia vào năm 2009.
