Trung Quốc đứng trước lựa chọn khó khăn trong việc tìm cách bày tỏ lập trường cứng rắn nhưng tránh gây căng thẳng nguy hiểm khi tàu chiến Mỹ tuần tra ở Biển Đông.
Khu trục hạm tên lửa USS William P. Lawrence của hải quân Mỹ.
Tuần trước, Lầu Năm Góc đã thông báo với các đồng minh châu Á và quốc gia trong khu vực rằng, hải quân Mỹ sẽ sớm tuần tra tự do hàng hải ở Biển Đông.
Hoạt động tuần tra dự kiến diễn ra trong vài ngày tới. Tàu chiến Mỹ sẽ tiếp cận khu vực 12 hải lý tại ít nhất một khu vực mà Trung Quốc xây đảo nhân tạo trái phép ở Biển Đông.
Trung Quốc đã ngang nhiên phản ứng trên các phương tiện truyền thôngbằng tuyên bố rằng, Bắc Kinh sẽ “không chấp nhận bất kỳ quốc gia nào xâm phạm vùng nước chủ quyền và không phận ở Trường Sa (thuộc chủ quyền của Việt Nam – PV) vì lý do bảo vệ tự do hàng hải và hàng không”.
Ngày 13/10, Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Ashton Carter tái khẳng định quan điểm rằng Mỹ sẽ thể hiện lập trường cứng rắn hơn trong khu vực. “Tàu chiến và máy bay Mỹ sẽ hoạt động trong khu vực mà luật pháp quốc tế cho phép. Biển Đông sẽ không phải là trường hợp ngoại lệ”.
Trên thực tế, hoạt động tuần tra hàng hải ở Biển Đông trong khu vực vùng biển quốc tế là phù hợp với Công ước Liên Hiệp Quốc về Luật biển (UNCLOS). Đây được coi là hành động của Mỹ nhằm gửi thông điệp cứng rắn hơn đến Trung Quốc, rằng Washington sẽ không chấp nhận những tuyên bố chủ quyền phi lý của Bắc Kinh cũng như việc quân sự hóa các đảo nhân tạo.
Lựa chọn tuần tra tự do hàng hải ở Biển Đông một cách cứng rắn của Mỹ sẽ đẩy Bắc Kinh vào tình thế khó khăn. Trung Quốc sẽ buộc phải lựa chọn các biện pháp đáp trả nhưng vẫn phải đảm bảo rằng căng thẳng sẽ không leo thang giữa hai cường quốc trên thế giới. Về phần minh, Bắc Kinh không hề muốn tỏ ra yếu đuối trong con mắt của người dân trong nước.
Ảnh hưởng của chủ nghĩa dân tộc Trung Quốc có thể khiến Mỹ phải cân nhắc đến những hệ quả nếu bày tỏ lập trường cứng rắn ở Biển Đông. Bắc Kinh từ lâu dựa vào sự phát triển của nền kinh tế và chủ nghĩa dân tộc để duy trì sự ổn định trong nước.
Mọi hành động “cứng rắn” của Mỹ trong khu vực nhiều khả năng sẽ có những tác động rõ rệt bên trong Trung Quốc. Trong bối cảnh nền kinh tế phát triển chậm lại, Trung Quốc không hề mong muốn diễn biến mới nhất ở Biển Đông sẽ tạo nên những hiệu ứng tiêu cực.
Như vậy, Bắc Kinh có thể sẽ phải áp đặt những phản ứng mạnh mẽ trước sức ép từ dư luân trong nước. Đây không phải lần đầu tiên các nhà lãnh đạo Trung Quốc phải tìm cách thay đổi chiến lược. Sự kiện va chạm máy bay Mỹ-Trung năm 2001 hay việc khai thác khoáng sản ở Senkaku/Điếu Ngư năm 2010 đã thổi bùng lên căng thẳng trên biển Hoa Đông.
Việc Mỹ tuyên bố tuần tra trong khu vực 12 hải lý xung quanh đảo nhân tạo rõ ràng không nằm trong lợi ích chiến lược của Trung Quốc, dù điều này có thể xoa dịu dư luận trong nước.
Bên cạnh đó, nhiều chuyên gia nhận định hành động của Mỹ sẽ không thể giải quyết những thách thức ở Biển Đông. Washington thậm chí sẽ chỉ làm trầm trọng thêm căng thẳng với Bắc Kinh.
Tuy vậy, Mỹ vẫn có thể tuần tra dự do hàng hải ở Biển Đông nhưng cần phải đảm bảo rằng, hành động này phù hợp với luật pháp quốc tế và chỉ giới hạn ở các hoạt động tuần tra “thông thường”.
Washington cũng nên tập trung vào những khu vực mà Bắc Kinh xây đảo nhân tạo trái phép như Đá Vành khăn (thuộc quần đảo Trường Sa của Việt Nam – PV), để tránh cho căng thẳng leo thang trong vấn đề chủ quyền lãnh thổ.
Tác giả Mercedes Page kết luận, Mỹ và Trung Quốc sẽ cần thời gian để điều chỉnh chiến lược cho phù hợp. Bởi suy cho cùng, căng thẳng leo thang ở Biển Đông cũng như việc đẩy Trung Quốc vào tình thế khó khăn sẽ không đem lại lợi ích cho cả Bắc Kinh và Washington.