Trung Quốc cũng đã tiến hành các cuộc tập trận quân sự để phô trương sức mạnh ở Biển Đông. Tháng 7/2015, Bắc Kinh tổ chức một cuộc tập trận kéo dài một tuần trong khu vực, sử dụng hơn 100 tàu hải quân và một số máy bay trong cuộc tập trận bắn đạn thật.
Hơn 100 tàu chiến Trung Quốc tập trận bắn đạn thật ở Biển Đông
Chạy đua vũ trang trong khu vực
Điều đáng buồn là, yêu sách và hoạt động quân sự hoá Biển Đông và các tranh chấp lãnh thổ khác với Nhật Bản và Ấn Độ của Trung Quốc đã góp phần dẫn đến cuộc đua vũ trang mới tại một khu vực đang khao khát phát triển kinh tế – xã hội. Các nước trong khu vực không ngừng gia tăng ngân sách quốc phòng và mua sắm những thiết bị tinh vi cho kho vũ khí của mình.
Chi tiêu quốc phòng của Trung Quốc năm 2015 tăng nhanh hơn tốc độ tăng trưởng GDP và tăng 10,1% so với năm trước, lên đến 145 tỷ USD. Theo Báo cáo thường niên năm 2015 của Bộ Quốc phòng Mỹ, Trung Quốc hiện sở hữu hơn 300 tàu hải quân, nhiều hơn bất kỳ quốc gia châu Á nào khác. Trong số các thiết bị mới mua sắm có 5 tàu ngầm hạt nhân tấn công, 4 tàu ngầm tên lửa đạn đạo hạt nhân, 53 tàu ngầm tấn công diesel, 13 tàu ngầm lớp SONG, 13 tàu ngầm lớp YUAN, và 12 tàu ngầm Kilo mua từ Nga.
Trung Quốc dự định tiếp tục tăng cường thêm cho đội tàu này trong thập kỷ tiếp theo, bao gồm 16-25 tàu ngầm diesel tấn công, 7 tàu ngầm lớp YUAN, 4 tàu ngầm tấn công hạt nhân SHANG mới, và có thể cả 1 tàu ngầm tấn công hạt nhân mới với tên lửa dẫn đường. Hải quân Giải phóng Nhân dân (PLAN) cũng tích cực củng cố khả năng chiến đấu trên mặt nước, trong đó có đóng thêm 6 tàu khu trục mới. Đã sở hữu 17 tàu khu trục tên lửa Jiangkai II FFG và 31 tàu hộ tống lớp JIANGDAO, Trung Quốc có kế hoạch đóng thêm 5 tàu Jiangkai II và tới 60 tàu hộ tống nữa.
Trung Quốc cũng đã xây dựng 3 bến neo đậu mới cho tàu vận tải đổ bộ lớp YUZHAU, và đang làm đóng tiếp các tàu đổ bộ YUTING II. Cuối cùng, Trung Quốc đã cho hạ thuỷ tàu sân bay đầu tiên, Liêu Ninh, trong năm 2012. Hai công ty Trung Quốc cũng công bố kế hoạch xây dựng một tổ hợp có diện tích lên đến 3.2km, bao gồm bến cảng, đường băng, sân đỗ trực thăng, doanh trại và những gì họ gọi là “các căn cứ an ninh toàn diện”. Những “pháo đài nổi” hay “đảo nổi” hiện vẫn còn trong giai đoạn mô hình, nhưng nếu hình thành có thể tăng cường đáng kể sức mạnh của Hải quân PLA và khả năng chiếm giữ Biển Đông của Trung Quốc.
Trung Quốc cũng đã tiến hành các cuộc tập trận quân sự để phô trương sức mạnh ở Biển Đông. Tháng 7/2015, Bắc Kinh tổ chức một cuộc tập trận kéo dài một tuần trong khu vực, sử dụng hơn 100 tàu hải quân và một số máy bay trong cuộc tập trận bắn đạn thật.
Trung Quốc cũng nhanh chóng phát triển các khả năng không gian, bao gồm cả các chương trình sản xuất vũ khí tiêu diệt vệ tinh có khả năng vô hiệu hoá vệ tinh thương mại và quân sự của Mỹ sử dụng để chỉ đạo và kiểm soát các liên lạc ngoại giao và quân sự từ xa. Đến thời điểm nào đó, Mỹ có thể sẽ rơi vào tình thế lưỡng nan an ninh – nếu không sử dụng lực lượng quân đội sẽ đánh mất luôn các tài sản đó – đặc biệt, mất khả năng kiểm soát các lực lượng đó do thiếu thông tin liên lạc sau khi Trung Quốc tấn công vào các vệ tinh của Mỹ.
Phần lớn để đáp lại sự gia tăng chi tiêu quốc phòng của Trung Quốc, chi tiêu quốc phòng hàng năm của Đông Nam Á sẽ tăng lên tương đối (2 tỷ USD mỗi năm), từ mức 42 tỷ USD trong năm 2015 lên 52 tỷ USD trong năm 2020. Sự gia tăng này hướng đến xây dựng hoặc mua thiết bị hải quân và vũ khí mới.
Malaysia đã đặt mua 6 tàu hộ tống từ tập đoàn DCNS. Thái Lan đặt mua 1 tàu đổ bộ lớp Endurance của Singapore. Việt Nam đã mua 3 tàu ngầm tấn công lớp Kilo của Nga và cũng đặt thêm 3 tàu nữa, đồng thời sẽ mua tàu tuần tra hải quân của Nhật Bản, và đang xem xét mua các máy bay chiến đấu phản lực từ Mỹ. Philippines có kế hoạch mua 10 tàu bảo vệ bờ biển mới của Nhật Bản.
Gần đây nhất, Indonesia vừa đặt hàng 3 tàu ngầm mới từ một nhà thầu Hàn Quốc. Tháng 9/2015, Indonesia đã công bố kế hoạch tăng cường sự hiện diện vũ trang của mình xung quanh quần đảo Natuna, triển khai ít nhất 2.000 quân và nhiều phương tiện bay không người lái (UAV). Bộ trưởng Quốc phòng Ryamizard Ryacudu cũng dự tính kế hoạch nâng cấp quân đội, bao gồm bổ sung hệ thống radar phòng không tại đảo Rian và mở rộng đường băng và căn cứ không quân tại Ranai để có thể tiếp nhận máy bay chiến đấu và máy bay trực thăng tấn công của lực lượng không quân.
Những đơn đặt hàng vũ khí như vậy của các cường quốc kinh tế nhỏ là tương đối không đáng kể khi so sánh với lực lượng quân đội ấn tượng và ngày càng phát triển của Trung Quốc. Các quốc gia yêu sách nhỏ hơn sẽ dành nhiều hơn nguồn lực hạn chế của mình để phản đối ngoại giao với Trung Quốc và phối hợp quốc phòng, kinh tế, chính trị chặt chẽ hơn với Mỹ và các đồng minh.
Lợi ích cốt lõi của Trung Quốc và an ninh không gian của Mỹ
Trong suốt nhiều năm, Trung Quốc nhiều lần nhấn mạnh “lợi ích cốt lõi” – thuật ngữ chỉ các vấn đề “không nhượng bộ” – là thống nhất Đài Loan với Trung Quốc đại lục. Nhưng kể từ năm 2004, Trung Quốc đã dần dần mở rộng ra các vấn đề liệt kê trong danh sách lợi ích cốt lõi, bao gồm cả Tây Tạng. Từ năm 2010, một số quan chức chính sách đối ngoại của Trung Quốc thậm chí bắt đầu gọi Biển Đông là lợi ích cốt lõi của Trung Quốc. Gần đây nhất, trong bối cảnh cuộc thảo luận về Biển Đông và các vấn đề chủ quyền nhạy cảm khác, Đô đốc Jun Jianguo của Trung Quốc đã nói với Đô đốc Harry Harris, Tư lệnh Mỹ chỉ huy Thái Bình Dương (USPACOM) rằng: “Chúng tôi hy vọng phía Mỹ có thể quan tâm đúng mực đến lợi ích cốt lõi của Trung Quốc, nghiêm chỉnh tôn trọng lợi ích cốt lõi của chúng tôi, tránh lời nói và hành động làm tổn hại quan hệ song phương, và hạn chế các hoạt động gây hiểu lầm hoặc đánh giá sai”.
Trung Quốc vẫn chưa chính thức tuyên bố Biển Đông là lợi ích cốt lõi nhưng rõ ràng họ đang xem xét khái niệm này. Làm như vậy tiềm ẩn một rủi ro là nếu xung đột phát sinh ở đó, Chủ tịch Tập Cận Bình sẽ có khả năng phải rút lại một tuyên bố lợi ích cốt lõi và bị mất mặt. Đây là bản chất của “lợi ích cốt lõi”. Chúng có vai trò như lời cảnh báo đối với kẻ thù, nhưng cũng tạo ra nghĩa vụ chiến đấu để bảo vệ lợi ích. Không bảo vệ được lợi ích đó sẽ khiến nước tuyên bố lợi ích bị mất mặt.
Tập Cận Bình biết rằng tuyên bố lợi ích cốt lõi ở Biển Đông sẽ không còn đường lùi nào khác ngoài việc phải chiến đấu. Đường chữ U bao gồm các tuyên bố chống lại đồng minh thân cận của Mỹ và sẽ củng cố cho Trung Quốc sức mạnh trên biển nhưng lại ảnh hưởng nguy hại đến Mỹ và các đồng minh. Với những yêu sách có tổng bằng không như thế này, chắc chắn nếu làm quá căng sẽ có xung đột.
Để ngăn cản Mỹ có hành động quyết liệt đối với các yêu sách của mình, Trung Quốc cần cả củ cà rốt và cây gậy. Củ cà rốt thì nhiều người đã biết, trong đó có thể kể đến khoản nợ 1,2 nghìn tỷ USD của Mỹ mà Trung Quốc đang nắm trong tay và 590 tỷ USD kim ngạch thương mại Mỹ – Trung hàng năm.
Cây gậy khó phỏng đoán hơn.
Kho vũ khí thông thường và hạt nhân của Trung Quốc nhỏ hơn so với Mỹ, và việc sử dụng chúng có thể dẫn đến trả đũa mạnh tay. Ít đáng kể hơn là các vấn đề liên quan đến an ninh mạng có thể gây ra cho Mỹ thông qua cái gọi là giao dịch ảo xâm nhập chiếm quyền quản lý máy tính.
Tin tặc Trung Quốc đã đánh cắp lượng lớn dữ liệu thương mại, công nghệ, và quân sự của Mỹ, trong đó, tính riêng năm 2015, có dữ liệu các nhân của 22,1 triệu ứng viên an ninh mạng. Mỹ tiếp tục đe dọa trừng phạt kinh tế đối với các dữ liệu thương mại và công nghệ bị đánh cắp, nhưng cho đến nay chỉ phản ứng một cách yếu ớt trước các hoạt động do thám phi thương mại của Trung Quốc. Trung Quốc có thể dùng lời hứa giảm hoạt động không gian mạng nhằm vào Mỹ để đổi lại lập trường mềm mỏng của Mỹ về lợi ích cốt lõi ở cấp thấp hơn của Trung Quốc như Biển Đông.
Mối quan tâm chính của Tổng thống Obama tại Vườn Hồng ngày 25/9, bất chấp các hành động khiêu khích quân sự của Trung Quốc, tập trung vào hoạt động đánh cắp dữ liệu thương mại trong không gian mạng mà hai nhà lãnh đạo trước đó có thỏa thuận. Tổng thống Obama nói: “Tôi một lần nữa nêu ra mối quan tâm sâu sắc của chúng tôi về các mối đe dọa an ninh mạng ngày một lớn đối với các công ty Mỹ và công dân Mỹ. Tôi thấy rằng cần phải chặn đứng hành động đó. Chính phủ Mỹ không tham gia vào các hoạt động gián điệp kinh tế trên mạng cho lợi ích thương mại”. Mặc dù Tổng thống Obama cho biết đã đạt được thỏa thuận với Chủ tịch Tập Cận Bình nhằm loại bỏ đánh cắm dữ liệu thương mại, ông cũng chỉ ra rằng có rất nhiều điều vẫn cần được giải quyết, trong đó chắc chắn phải bao gồm những nỗ lực gây áp lực yêu cầu Trung Quốc ngừng hành động khiêu khích trên mạng đối với các tài sản an ninh quốc gia của Mỹ, bao gồm cả công nghệ quân sự.
Chủ nghĩa dân tộc
Một trong những nguyên nhân cơ bản đằng sau hành vi ngày càng quyết đoán của Trung Quốc là một chủ nghĩa dân tộc đang hồi sinh nhờ sự kích động của chính phủ, ít nhất là phần nào đó nhằm để duy trì sự ổn định trong nước. Trong câu chuyện thường phổ biến hiện nay ở Trung Quốc, họ là nạn nhân bị bóc lột và đầy đọa bởi các đế quốc thực dân và Nhật Bản trong các thế kỷ 19 và 20. Nữ hoàng Victoria trong thế kỷ 19 được tô vẽ như một bà trùm ma túy trong thời gian chiến tranh nha phiến, và người Nhật thì tàn bạo không tả xiết khi xâm chiếm lãnh thổ Trung Quốc từ năm 1937-1945. Tuy nhiên, các nhà sử học Trung Quốc đồng thời làm trong sạch về những tội lỗi của Trung Quốc, trong đó có tới 45 triệu người bị giết và bỏ đói trong công cuộc “Đại nhảy vọt” của Mao Trạch Đông về tập thể hóa công nghệ và nông nghiệp từ năm 1958-1962.
Để gây dựng tình cảm dân tộc, các quan chức Trung Quốc yêu cầu giới sử gia trong nước phải làm sạch lịch sử nước mình, phỉ báng nước ngoài, và do đó tưởng tượng ra một quá trình trong sạch xây dựng nhà nước Cộng sản Trung Quốc. Chủ nghĩa xét lại theo tinh thần dân tộc cực đoan của Trung Quốc được quy định bởi luật, được tài trợ bởi chính phủ, kiểm soát bởi các nhà kiểm duyệt, và rõ ràng thông qua tất cả các tầng bậc của xã hội Trung Quốc, từ phát biểu chính thức của chính phủ đến các blogger.
Tăng cường chủ nghĩa dân tộc, mà thực tế nhằm củng cố sự ổn định trong nước, cũng có mặt trái là khiến cho Trung Quốc trở nên hung hăn hơn trong việc bành trướng lãnh thổ của mình. Sự cần thiết phải duy trì ổn định trong nước chi phối các câu chuyện tuyên truyền về kẻ thù bên ngoài, khiến các nhà tuyên giáo phải tìm kiếm hoặc thậm chí sáng tạo ra những câu chuyện lãnh thổ bị đánh cắp từ các chi tiết vụn vặt của lịch sử, bao gồm cả việc truyền cảm xúc cho bản đồ đường chữ U vô nghĩa, và yêu sách đối với quần đảo Điếu Ngư/Senkaku. Bình luận của Tập Cận Bình về quần đảo Trường Sa và Hoàng Sa tại Nhà Trắng ngày 25/9 rằng “quần đảo ở Biển Đông từ thời xa xưa và lãnh thổ của Trung Quốc”, là ví dụ mới nhất của chủ nghĩa xét lại dân tộc và tô vẽ lịch sử.
Chủ nghĩa dị biệt
Trung Quốc sử dụng câu chuyện lịch sử có chọn lọc và định kiến để củng cố quyền lực không chỉ ở trong nước, mà còn cả với các đối tượng quốc tế như nhóm “G77+ Trung Quốc”. Cái tên mới này, đúng như tưởng tượng, là theo nguyện vọng của Trung Quốc. Bản gốc G77 thực sự đã bao gồm Trung Quốc là một trong số 77 thành viên đó, nhưng Trung Quốc muốn đứng riêng ra ngoài.
Trung Quốc tự coi mình là đặc biệt và ngoại lệ. Là một cường quốc kinh tế đang lên, Trung Quốc muốn phần còn lại của thế giới chấp nhận và các cường quốc phương Tây cũng như các tổ chức quốc tế nhường lại sự hiện diện và ảnh hưởng của mình ở châu Á, dọn đường cho Trung Quốc mở rộng vùng ảnh hưởng.
Trung Quốc đang tìm cách biển đổi hệ thống quốc tế, như thể hiện trong bài phát biểu của Chủ tịch Tập Cận Bình “Trung Quốc là người tạo dựng, đóng góp, phát triển, thành viên tham gia và cũng người hưởng lợi của hệ thống quốc tế hiện nay. Chúng tôi sẵn sàng với tất cả các nước khác bảo vệ vững chắc thành quả chiến thắng của cuộc Chiến tranh thế giới thứ hai, và hệ thống quốc tế hiện tại đồng thời thúc đẩy một hướng đi công bằng và bình đẳng hơn”.
Trung Quốc đang tìm cách thay thế hệ thống quốc tế bằng một thỏa thuận không chính thức và không ràng buộc pháp lý giữa các cường quốc trên thế giới. Ông muốn thay thế Ngân hàng Thế giới bằng Ngân hàng Đầu tư cơ sở hạ tầng châu Á (AIIB) do Trung Quốc kiểm soát, và Công ước của Liên Hợp Quốc về Luật Biển bằng các cuộc đàm phán song phương giữa Trung Quốc và các quốc gia yêu sách.
( Còn tiếp )