Mặc dù quan chức Nga phủ nhận nhưng các chuyên gia phân tích cho rằng, Moscow có thể trả Nhật 2 đảo ở Kuril, đổi lấy những ưu đãi kinh tế.
Truyền thông Nga-Nhật đang bàn về cái gọi là “cách tiếp cận mới” về vấn đề Kuril
Truyền thông Nga-Nhật đề cập đến “cách tiếp cận mới”
Về lý thuyết, Nhật Bản và Nga vẫn trong tình trạng chiến tranh vì hai nước chưa ký kết hiệp ước hòa bình chấm dứt Thế chiến thứ 2, hơn nữa, 2 bên cũng có những bất đồng về tuyên bố chủ quyền lãnh thổ đối với quần đảo Nga gọi là Kuril, còn Nhật gọi là Chishima.
Tuy nhiên, bất chấp những vướng mắc về việc lệnh trừng phạt Nga về vấn đề Ukraine và vấn đề Nga quan ngại về vai trò của Nhật Bản trong chương trình phòng thủ tên lửa của Mỹ, hai nước đang xích lại gần nhau thời gian gần đây, nhằm tăng cường quan hệ.
Gần đây, truyền thông và một số chuyên gia phân tích của Nga cho rằng, sau thành công trong cuộc đàm phán giữa Tổng thống Nga Putin với Thủ tướng Nhật Bản Shinzo Abe ở Sochi vào ngày 6-5 vừa qua, trong quan hệ giữa hai nước đã xuất hiện những thay đổi tích cực.
Chứng tỏ về điều đó là rất nhiều bài bình luận của các chuyên gia và nhà ngoại giao của cả Nga và Nhật Bản. Trong đó, họ đề cập khá nhiều đến cái gọi là “cách tiếp cận mới” trong giải quyết tranh chấp chủ quyền lãnh thổ giữa 2 nước về vấn đề quần đảo Kuril.
Tuy nhiên, “cách tiếp cận mới” về việc giải quyết vấn đề lãnh thổ do Thủ tướng Nhật Bản đề xuất, được các quan chức cao cấp của Nga đánh giá là “có tính chất xây dựng”, vẫn là một bí ẩn đối với công chúng và các chuyên gia của hai nước, dẫn đến những luồng ý kiến khác nhau.
Cựu Đại sứ Nga tại Nhật Bản Alexander Panov nhận xét rằng, rất có thể ông Abe đã đề xuất một “kịch bản cũ nhưng được xử lý theo cách mới”. Đó là một “phương án phân chia ngang bằng”, Nga trả lại Nhật Bản 2 đảo và quản lý 2 đảo còn lại theo những điều kiện nhất định.
“… có thể phía Nhật Bản đã đề xuất một phương án, theo đó các đảo Habomai và Shikotan được bàn giao cho Nhật Bản sau khi ký kết hiệp ước hòa bình, còn hai đảo Iturup và Kunashir sẽ dưới sự quản lý hành chính của Nga trong thời gian 30-50 năm” – ông Panov nói.
Chuyên viên Viktor Pavlyatenko từ Trung tâm nghiên cứu Nhật Bản của Viện Viễn Đông-Nga nhận xét rằng, Tokyo sẽ không bao giờ từ bỏ yêu cầu của mình. Theo ông, trong vấn đề này khó có thể xuất hiện những giải pháp mang tính đột phá từ cả 2 phía.
Theo quan điểm của Nhật, trong bất cứ trường hợp nào việc ký kết hiệp ước hòa bình phải kèm theo một giải pháp thỏa đáng cho họ. Nhưng rõ ràng là ông Abe đã đề xuất một giải pháp nào đó “chấp nhận được” với ông Putin, và sáng kiến này chưa được công bố để không khơi dậy dư luận của cả hai nước.
Ông Pavlyatenko cho biết, từ trước đến nay hai bên đã dựa vào một số tài liệu như: Tuyên bố Xô-Nhật năm 1956, Tuyên bố Tokyo năm 1993 và Tuyên bố Moscow năm 1998, cũng như Tuyên bố Irkutsk năm 2001 để làm cơ sở trong các cuộc đàm phán song phương.
Hai phương án có thể được Nga-Nhật lựa chọn
Nếu dựa vào các văn kiện này, có thể giả định hai phương án lựa chọn.
Thứ nhất là ông Abe đã giới thiệu với ông Putin một công thức truyền thống của Nhật Bản: “Hiệp ước hòa bình + bốn hòn đảo Shikotan, Habomai, Kunashir và Iturup” (trả cho Nhật), đổi lấy gói lớn các sáng kiến về hợp tác kinh tế cùng có lợi (chủ yếu cho Nga).
Ở đây có một yếu tố thúc đẩy quan trọng, đó là các biện pháp trừng phạt quốc tế đang cản trở sự phát triển kinh tế của Nga. Trong trường hợp này, Nhật Bản sẽ đơn phương xóa bỏ lệnh cấm vận, và Nga sẽ nhanh chóng tận dụng các cơ hội về kinh tế mà Tokyo trao cho.
Tuy nhiên, phương án này không có gì mới mẻ, bởi đề xuất tương tự đã được thảo luận vào năm 1997 giữa Tổng thống Nga Boris Yeltsin và Thủ tướng Nhật Bản Ryutaro Hashimoto, tại cuộc hội đàm ở Krasnoyarsk.
Khi đó, hai bên đã thảo luận về gói văn kiện gồm 6 sáng kiến kinh tế và thậm chí đã đồng ý ký kết hiệp ước hòa bình vào năm 2000. Tuy nhiên, phương án này cuối cùng vẫn chưa đạt được sự đồng thuận và triển khai trên thực tế.
Phương án thứ hai là hai bên nên quay trở lại Tuyên bố năm 1956, trong đó xác định, sau khi ký kết hiệp ước hòa bình, Nhật Bản sẽ tiếp nhận chuyển giao hai đảo Shikotan và Habomai, còn Nga sẽ quản lý 2 đảo là Kunashir và Iturup.
Giả thuyết này có vẻ là hợp lý hơn cả, bởi hiện nay Tuyên bố năm 1956 là tài liệu duy nhất có tính chất pháp lý về quy chế của quần đảo Kuril mà cả hai bên (Nhật-Xô, trong đó Nga là “người thừa kế”) đã ký kết và phê chuẩn, đồng thời, Ban lãnh đạo Nga không chỉ một lần tuyên bố tính chất pháp lý của nó.
Có lẽ, một chi tiết mới trong phương án này là cam kết của hai bên “tiếp tục đàm phán về quy chế tương lai của Kunashir và Iturup”, ví dụ, phi quân sự hóa các hòn đảo này, hoặc tạo lập ở đó một đặc khu kinh tế để các nhà đầu tư Nhật Bản được hưởng các ưu đãi đặc biệt.
Ngày 13-5, một quan chức ngoại giao cao cấp của Nga khẳng định rằng, không có chuyện Nga chuyển giao các đảo nước này quản lý (hiện Tokyo cũng tuyên bố chủ quyền) ở quần đảo Kuril để đổi lấy viện trợ kinh tế và sự gỡ bỏ lệnh trừng phạt của Nhật Bản.
Theo đó, hãng thông tấn TASS ngày 13/5 dẫn lời một quan chức cấp cao Bộ Ngoại giao Nga nêu rõ là những vấn đề được truyền thông Nga-Nhật bình luận trong vài ngày qua là chuyện hoàn toàn nhảm nhí. Không có thỏa thuận hay nhượng bộ nào đã được Nga chấp thuận.
 |
|
Quan chức Nga khẳng định không hề có cái gọi là “cách tiếp cận mới” |
Việc cho rằng trong cuộc đối thoại với Nhật Bản, chủ đề “bán” hoặc “bàn giao lại” các đảo thuộc quần đảo Kuril, ở phía Bắc Nhật Bản để đổi lấy viện trợ kinh tế, cũng như cách gọi đây là “cách tiếp cận mới” của Thủ tướng Nhật Bản Shinzo Abe là điều không đúng sự thực.
“Cách tiếp cận mới” hoàn toàn có thể là sự thật
Tuy nhiên, có những cơ sở nhất định để cho rằng, phương án 2-2 (Nhật 2 đảo, Nga 2 đảo) có thể là phương án mà cả Moscow và Tokyo ưng ý nhất. Nguyên nhân xuất phát từ những cái lợi về cả chính trị, ngoại giao, kinh tế mà cả 2 bên cùng đạt được.
Thứ nhất: 2-2 là “phép chia công bằng”
Với phương án này, hình thức phân chia được coi là phù hợp với Tuyên bố năm 1956, Nhật và Nga mỗi bên nhận 1 nửa trong số 4 đảo tranh chấp. Về hình thức, đây được coi là một thắng lợi đối với Nhật Bản, mà Moscow cũng không mất mặt, mà còn được tiếng là tôn trọng luật lệ quốc tế.
Nhật và Nga hiện nay đều tiếp nhận những vấn đề chủ quyền mang yếu tố lịch sử, Nga là từ Liên Xô, Nhật là từ nước Nhật phát xít bại trận trong Thế chiến thứ 2. Về lí, về tình 2 bên đều có những lí lẽ riêng rất khó phân giải nên một giải pháp trung hòa là điều 2 bên có thể chấp nhận.
Thứ 2: Nhật hài lòng để rảnh tay đối phó Trung Quốc
Xét điều kiện thực tế, Tokyo rất khó thu hồi được đủ 4 đảo từ tay Moscow, hơn nữa, Nhật Bản cũng đang có mâu thuẫn chủ quyền với cả Trung Quốc (Senkaku/Điếu Ngư) và với Hàn Quốc (đảo Takeshima/Dokdo), giải pháp 2-2 với Nga là điều mà cũng ít người hy vọng đạt được.
Việc bỏ ra một phần lợi ích kinh tế đổi lấy chủ quyền 2 đảo là điều rất đáng xem xét, giải quyết xong mâu thuẫn với cường quốc láng giềng lớn nhất, Tokyo mới yên tâm phát triển và đối phó với tham vọng bành trướng của Bắc Kinh. Hơn nữa, bắt tay Nga cũng có lợi nhiều cho kinh tế của Nhật.
Thứ 3: Nga vừa được lợi vừa nhận 2 đảo có vị trí chiến lược quan trọng
Hiện nay, Nga đang trong giai đoạn khó khăn bởi sự bao vây, cô lập và lệnh trừng phạt của Mỹ và châu Âu. Nếu đạt được giải pháp hòa bình với Nhật, Nga sẽ giải quyết được mâu thuẫn giai giẳng, phá được thế cô lập, mà còn thu lợi rất nhiều về kinh tế.
Nếu theo phương án 2-2, Nga sẽ nhận 2 đảo Iturup và Kunashir, còn Nhật quản lý 2 đảo Shikotan và Habomai của Nhật. Đây thực chất là cái lợi lớn nhất của Moscow, bởi chúng lớn hơn và có vị trí chiến lược quan trọng hơn so với 2 đảo mà Tokyo được chuyển giao.
Thứ 4: Dấu hiệu Nga sẽ giữ Iturup và Kunashir, chuyển giao Shikotan và Habomai cho Nhật Bản
Một thực tế mà ít người chú ý là trong vài năm qua, Nga đã tập trung quân sự hóa quần đảo Kuril nhưng trong đó, Moscow chỉ chú ý tới các đảo khác trong quần đảo này, ngay cả trong cụm 4 đảo trên cũng chỉ tăng cường thực lực phòng thủ cho 2 đảo Iturup và Kunashir.
Tháng 12-2015, Moscow bắt tay xây dựng và đổi mới cơ sở hạ tầng của các công trình quân sự trên các đảo Iturup và Kunashir. Trong tháng 4-2016, quân đội Nga cũng đã triển khai cuộc tập trận-huấn luyện kéo dài 3 tháng của Hạm đội Thái Bình Dương tại 2 đảo này.
 |
|
Nga-Nhật hoàn toàn có thể thỏa hiệp theo kiểu 2-2 về vấn đề chủ quyền? |
Đồng thời, Moscow đang tích cực triển khai hoạt động xây dựng cơ sở hạ tầng chiến đấu cho Lực lượng vũ trang Nga tại 2 đảo này.
Tổng diện tích của những chủ thể đang được thiết kế, xây dựng sẽ là hơn 390.000 m2, gồm 466 tòa nhà và các cấu trúc công trình có chức năng chiến đấu như hầm ngầm, lô cốt, thao trường huấn luyện, khu vực bảo quản đạn dược và trang thiết bị.
Trên đảo Iturup, Cơ quan xây dựng đặc biệt Nga (Spetsstroy) cũng xây dựng quẩn thể hải cảng với bến tàu, kho tàng, sàn kè, thiết bị để bốc dỡ hàng từ tàu biển và trạm khí tượng, cho phép đảm bảo liên hệ ổn định của những hòn đảo này với đất liền và tiếp nhận tàu biển trong mọi điều kiện.
Việc Nga chỉ tập trung đầu tư phát triển thực lực quân sự ở Iturup và Kunashir mà không hề gia cố các công trình phòng thủ ở 2 đảo Shikotan và Habomai cho thấy rằng, Moscow đã xác định sẽ giữ lại và không nhân nhượng về 2 đảo Iturup và Kunashir.
Trong khi đó, đầu tư kinh tế ở Shikotan và Habomai đã chỉ ra rằng, Moscow có thể thỏa hiệp việc chuyển giao lại 2 đảo này cho Nhật Bản nếu 2 bên ký Hiệp định hòa bình, và Nhật sẽ phải có quy chế ưu đãi cho những cơ sở kinh tế Nga đã xây dựng ở đây trong khoảng thời gian vài chục năm nữa.
Xét tổng thể, Nhật Bản sẽ chịu thiệt thòi một chút nhưng nếu xét về đại cục thì việc được chuyển giao lại 2 đảo là điều Tokyo có thể chấp nhận được. Những cơ sở trên cho thấy, rất có thể là trong tương lai Nga và Nhật sẽ đạt được một thỏa thuận cân bằng giữa hai bên.