Theo nhận xét của chuyên gia National Interest, nếu có từ nào có thể miêu tả được chính sách của Tổng thống đắc cử Donald Trump với Đài Loan và Trung Quốc trong tuần qua, thì đó chính là không chắc chắn.
J. Michael Cole, chuyên gia của Viện Chính sách Trung Quốc ở Đài Loan, giáo sư ĐH Nottingham, Vương quốc Anh, cho rằng sự hoảng loạn, niềm tin, nỗi sợ hãi và sự tức giận vẫn không là gì nếu so với chính sách của ông Trump đối với Đài Loan và Trung Quốc. Từ một cuộc điện đàm phá bỏ truyền thống với lãnh đạo Đài Loan Thái Anh Văn hồi đầu tháng cho tới tuyên bố Hoa Kỳ không cần phải dựa vào chính sách “một Trung Quốc” lâu đời với Bắc Kinh và cả đề nghị coi Đài Loan là một “tấm thẻ giao dịch” thương mại với Trung Quốc của ông Trump đều khiến cho cả thế giới bàng hoàng, còn Bắc Kinh thì tức giận.
Những tuyên bố đầy mâu thuẫn của Tổng thống đắc cử đã làm dấy lên những đồn đoán rằng một kỷ nguyên cơ hội mới sẽ mở ra cho Đài Loan, nhưng cũng không ít người nghi ngại rằng sự mạo hiểm và thiếu kinh nghiệm của ông Trump chỉ có hại thêm cho Đài Loan một khi Bắc Kinh không hài lòng.
Đáp lại bài phỏng vấn của ông Trump trên kênh Fox News hôm 11/12 khi nói về “chính sách một Trung Quốc”, tờ Thời báo Hoàn cầu đã nhanh chóng cảnh báo: “Nếu ông Trump từ bỏ chính sách một Trung Quốc, công khai ủng hộ Đài Loan và bán vũ khí bừa bãi cho Đài Loan thì Bắc Kinh sẽ không còn là đối tác của Washington trên các sự kiện quốc tế đồng thời sẽ duy trì tình trạng thù địch với Hoa Kỳ. Để đáp lại những lời lẽ khiêu khích của ông Trump, Bắc Kinh có thể đề nghị hỗ trợ, thậm chí là cung cấp vũ khí cho những thế lực thù địch với Mỹ”.
Không chỉ có truyền thông, Bộ Ngoại giao Trung Quốc cũng bày tỏ “mối lo ngại đặc biệt”. Tuy nhiên, có một điều mà mọi người dường như đã quên mất, đó là ông Trump vẫn là một công dân có quyền riêng tư cho đến ngày 20/1/2017 và những lời ông nói khó có thể phản ánh thực chất những gì Tổng thống Trump sẽ làm và có thể làm được một khi ông bước chân vào Nhà Trắng. Có chăng, ông Trump chỉ đang ném những quả bóng thử nghiệm hay cố gắng tạo một chút vị thế để có thể đàm phán khi ông trở thành Tổng thống.
Bất chấp sự thật là ông Trump là một làn gió mới, khá hoang dại trên chính trường Mỹ, các chuyên gia cũng có thể dự đoán được rằng không khác những người tiền nhiệm, ông Trump chắc chắn mong muốn trở thành một Tổng thống thành công và sẽ không thực hiện những hành động gây nguy cơ cho các lợi ích của Mỹ. Thêm vào đó, mặc dù nhóm chuyển giao quyền lực của ông bị chỉ trích là thiếu kinh nghiệm thì một khi đã trở thành Tổng thống, vây quanh ông sẽ là một lực lượng các quan chức, cố vấn hùng hậu cùng sự hợp tác của cộng đồng quốc tế để không tạo ra bất kỳ một sự thay đổi đột ngột nào trong cách chính sách của Hoa Kỳ.
Các chuyên gia Walter Isaacson và Evan Thomas từng nhận định trong cuốn sách “The Wise Men”, rằng “những người thi hành một chính sách thường có tác động nhiều hơn là những người chỉ suy nghĩ và tưởng tượng ra nó ở trong đầu”. Dù cho trong đầu của ông Trump là gì thì ông cũng sẽ không thể thực hiện một mình, vì vậy cơ hội để Washington chính thức công nhận sự độc lập của Đài Loan hay bán vũ khí ồ ạt cho hòn đảo này như Thời báo Hoàn Cầu nói là điều không thể và không có nghĩa gì cả.
Và cũng giống như Tổng thống Truman, người lên nắm quyền với nhiều tranh cãi, giữa thời kỳ căng thẳng leo thang giữa Hoa Kỳ và Liên Xô, ông Trump cũng có “những thiên hướng tốt và sẽ lựa chọn được những trợ thủ đúng đắn”, theo nhận xét của Walter Isaacson và Evan Thomas.
Những lời nhận xét hôm 11/12 của ông Trump một lần nữa khiến cho nhiều chuyên gia phải đặt câu hỏi về chính sách lâu đời của Hoa Kỳ, cũng như phân tích ngôn ngữ mà Washington sử dụng để miêu tả nó. Mỗi khi cụm từ “một Trung Quốc” được truyền thông đưa lên thì cũng có khả năng nhiều người sẽ hiểu sai về ý nghĩa thực sự của chính sách đó.
Tổng thống đắc cử đã đúng khi cho rằng Trung Quốc không nên ra lệnh cho Mỹ phải dịch từ “một Trung Quốc” hay Washington nên tuân thủ nó như thế nào. Nói cho cùng, chính sách “một Trung Quốc” là chính sách của Washington, không phải của Bắc Kinh, vì vậy việc Mỹ định nghĩa và áp dụng trong thực tế ra sao là quyết định của Mỹ chứ không phải của Trung Quốc.
Mặc dù Thời báo Hoàn cầu cho rằng “một Trung Quốc” là viên đá nền tảng cho sự ổn định và thịnh vượng của Trung Quốc song vẫn tồn tại sự không rõ ràng ở đây. Dù cho ông Trump có ý hủy bỏ hoàn toàn chính sách “một Trung Quốc” hay đây chỉ là một lời nhắc nhở thì Hoa Kỳ cũng nên quyết định lại rõ ràng chính sách này của mình, nhất là vào thời điểm ông Trump bước vào Nhà trắng.
Tuy nhiên, có một điều mà các chuyên gia đều chắc chắn, đó là việc Hoa Kỳ bãi bỏ chính sách “một Trung Quốc” là gần như bằng không bởi đây không phải là lần đầu tiên một chức sắc ở Mỹ tranh cãi về vấn đề này trong nhiều năm qua.
Một vấn đề nữa là việc ông Trump đề xuất coi Đài Loan là “thẻ bài giao dịch” để mặc cả với Trung Quốc, về nhiều vấn đề, trong đó có thương mại. Điều này cũng dấy lên một hồi chuông cảnh báo đối với Đài Loan. Đài Bắc cần phải quan sát chặt chẽ những vị trí trong nội các của ông Trump và chờ xem các chính sách thực sự của chính quyền Trump là gì, đồng thời phải tái khẳng định rằng Đài Loan vẫn luôn là một đối tác của Mỹ ở khu vực châu Á – Thái Bình Dương.
Trong khi đó, phía Trung Quốc cũng sẽ dùng mọi cách để thuyết phục chính quyền Tổng thống Mỹ sắp tới. Bằng cách này, ông Trump có thể sẽ buộc cả hai bên đưa ra thẻ bài của họ trước khi ông nhậm chức, và như vậy ông sẽ có một vị thế có lợi để đàm phán.
Tóm lại, trong những sự việc vừa qua, hầu hết các quan chức Đài Bắc và Bắc Kinh đều phản ứng một cách khá điềm tĩnh và lấp lửng đối với những phát ngôn gây sốc của ông Trump. Họ nên tiếp tục duy trì theo hướng này. Và nếu như bánh xe lịch sử tiếp tục quay, thái độ của ông Trump và cộng sự sẽ không có gì thay đổi kể từ ngày 20/1, khi Tổng thống đời thứ 45 của Hoa Kỳ rời tòa Tháp Trump và cuối cùng phải đối mặt với thực tế của việc lãnh đạo một đất nước.