ĐBQH Hoàng Văn Cường cho rằng, người dân không bức xúc với những dự án giao thông BOT mà họ bức xúc với những dự án lấy danh nghĩa BOT để thu tiền bất hợp lý.
Lợi dụng danh nghĩa BOT thu phí bất hợp lý
Liên quan đến những dự án giao thông BOT gây xôn xao dư luận gần đây, ĐBQH, Phó hiệu trưởng trường ĐH Kinh tế Quốc dân, PGS. TS Hoàng Văn Cường cho rằng, người dân không bức xúc với những dự án giao thông BOT mà họ bức xúc với những dự án lấy danh nghĩa BOT để thu tiền bất hợp lý.
“Nếu như trong bối cảnh đường giao thông không có, doanh nghiệp bỏ tiền đầu tư xây dựng nên cầu, đường và người dân có đường mới, cầu mới để đi thì chắc chắn họ sẵn sàng chấp nhận bỏ tiền ra để mua vé. Trên thực tế rất nhiều dự án giao thông xây dựng mới hoàn toàn nhưng người dân vẫn đồng tình, người ta đi chẳng ai phản đối. Do đó, nói một cách chính xác về sự việc là người dân phản đối những dự án lợi dụng danh nghĩa BOT để thu tiền bất hợp lý”- ông Cường nói.
Theo ông Cường, các dự án BOT là hình thức nhà đầu tư bỏ tiền xây dựng vận hành hết thời gian thu hồi vốn thì chuyển giao cho nhà nước quản lý. Tuy nhiên, điều mà người dân phản đối là những tuyến đường giao thông từ trước đến nay người ta đang đi lại bình thường do ngân sách nhà nước bỏ ra làm, sau đó đưa một dự án BOT vào để cải tạo thêm một chút kiểu như trải nhựa lên, mở rộng thêm một tý… nhằm tạo danh nghĩa cho việc dựng trạm BOT để thu tiền.
“Như vậy, rõ ràng một đằng người dân đang đi không mất tiền bây giờ đem chặn đường lại thu phí là điều bất hợp lý. Chưa kể những vị trí đặt trạm thu phí “độc đạo” đã tạo cho người dân vào thế không có sự lựa chọn nào khác, bắt buộc phải đi vào đường thu tiền. Còn nếu xây dựng BOT là con đường không phải con đường hàng ngày vẫn đi, hoặc có một lựa chọn khác (hệ thống trục đường không phải đóng tiền – có thể đi lại khó khăn hơn nhưng người ta không phải bỏ tiền) thì chắc chắn người dân không ý kiến”- ông Cường phân tích.
Cơ chế chỉ định thầu có kẽ hở
Trả lời vấn đề chỉ định thầu với nhà đầu tư BOT, ông Cường cho biết, có vấn đề lợi dụng chính sách về BOT, lợi dụng BOT để một nhóm lợi ích kiếm lời. Theo đó, các dự án BOT đang được Thanh tra Chính phủ “chỉ mặt” không phải đầu tư hoàn toàn, đầu tư để tạo ra hệ thống giao thông mới mà người ta dựa trên cơ sở những cơ sở hạ tầng đã có để một nhóm người dựng chỗ thu tiền.
Ông Cường cho biết, chỉ định thầu được thực hiện trong những trường hợp khẩn cấp thực sự về mặt thời gian, không thể thực hiện đấu thầu thì sẽ thực hiện chỉ định thầu hoặc trong trường hợp một người tham gia thì người ta cũng phải thực hiện cơ chế chỉ định thầu.
“Phần lớn những dự án BOT người dân phản đối trong thời gian qua, Thanh tra Chính phủ chỉ ra rằng thực hiện cơ chế chỉ định thầu thực ra về bản chất người ta tìm mọi cách để hợp pháp hóa – từ chỗ đáng ra phải đấu thầu thành chỉ định thầu. Chẳng hạn như có những dự án cho rằng tính chất cấp bách của nó cần phải đầu tư sớm để trình Chính phủ cho chỉ định thầu.
Hoặc có những dự án bằng những biện pháp thủ thuật, khi thông tin ra bên ngoài “khó nhằn” khiến không có nhiều nhà đầu tư tham gia vào thậm chí chỉ có một nhà đầu tư tham gia… nên sẽ thực hiện cơ chế chỉ định thầu. Điều này lý giải vì sao rất ít nhà đầu tư nước ngoài tham gia vào những công trình BOT ở nước ta. Và đương nhiên khi chỉ định thầu thì không thể lựa chọn được nhà thầu có năng lực”- ông Cường nhấn mạnh.
Trên thực tế hầu hết những dự án Thanh tra Chính phủ đang nói đến và người dân phản đối đều là những chủ đầu tư không có năng lực. Về bản chất người ta mong muốn đầu tư BOT là để kêu gọi những nhà đầu tư có tiền, có tài chính bỏ tiền ra để đầu tư cùng với nhà nước, sau khi bỏ tiền ra họ sẽ vận hành để thu hồi.
Ông Cường nhấn mạnh, với cơ chế chọn nhà thầu để cố tình chỉ định thầu như thời gian vừa qua thì không chọn được nhà đầu tư có năng lực, nguồn vốn phụ thuộc hoàn toàn ngân hàng. Khi lựa chọn nhà đầu tư theo hình thức “ấn định” như vậy thì có những vấn đề khuất tất, chính vì có chuyện khuất tất nên những yếu tố liên quan đến khảo sát quá trình đầu tư, lập dự án, quá trình đầu tư sẽ không được minh bạch, không chính xác. Điều này đẩy giá thành, thời gian thu phí cao lên.