Hãng tin CNBC của Mỹ (02/5) dẫn các nguồn tin giấu tên cho rằng theo đánh giá của tình báo Mỹ, Trung Quốc đã triển khai tên lửa hành trình chống hạm YJ-12B có tầm bắn 546km và tên lửa tầm xa đất đối không HQ-9B có tầm bắn 300km tại Đá Chữ Thập, Đá Xubi và Đá Vành Khăn (thuộc quần đảo Trường Sa của Việt Nam). Hành động trên của Trung Quốc không những vi phạm nghiêm trọng luật quốc tế mà còn đi ngược lại các tuyên bố, cam kết của Chính phủ Trung Quốc về việc không quân sự hóa ở Biển Đông, đe dọa nghiêm trọng hòa bình, ổn định và hoạt động tự do hàng hải hàng không trong khu vực.
Tên lửa HQ-9B Trung Quốc triển khai trái phép ở Trường Sa
Về khía cạnh pháp luật quốc tế:
Hành vi triển khai tên lửa hành trình chống hạm YJ-12B và tên lửa tầm xa đất đối không HQ-9B tại Đá Chữ Thập, Đá Xubi và Đá Vành Khăn là hoàn toàn trái với Công ước Liên hợp quốc về Luật Biển năm 1982 (UNCLOS), trái với các cam kết chính trị giữa Việt Nam với Trung Quốc và ASEAN với Trung Quốc, đặc biệt là Tuyên bố về cách ứng xử của các bên ở Biển Đông (DOC) năm 2002; xâm phạm nghiêm trọng chủ quyền của Việt Nam đối với quần đảo Trường Sa; đe dọa hòa bình, an ninh, kinh tế, thương mại, tự do hàng hải, hàng không và môi trường biển trong khu vực. Đồng thời, hành động trên của Trung Quốc cũng vi phạm Điều 37 khoản 1, Luật Biển Việt Nam 2012, quy định “các hành vi đe dọa chủ quyền, quốc phòng, an ninh của Việt Nam là những hành vi bị nghiêm cấm”.
Vi phạm Hiến chương LHQ:
Là một thành viên tham gia ký kết Hiến chương LHQ và là Ủy viên Thường trực Hội đồng Bảo an LHQ, Trung Quốc cần phải thực hiện nghiêm túc các quy định của Hiến chương LHQ. Việt Nam có đầy đủ chứng cứ lịch sử và căn cứ pháp lý khẳng định quần đảo Hoàng Sa, quần đảo Trường Sa là một phần lãnh thổ không thể tách rời của Việt Nam. Việc Trung Quốc sử dụng vũ lực chiếm đóng phi pháp (vào năm 1988 và năm 1995, Trung Quốc đã sử dụng vũ lực tấn công, chiếm đóng 7 bãi đá thuộc quần đảo Trường Sa của Việt Nam), tiến hành xây dựng, cải tạo và triển khai tên lửa HQ-9B, YJ-12B tại một số thực thể thuộc quần đảo Hoàng Sa, Trường Sa của Việt Nam đã vi phạm nghiêm trọng Hiến chương LHQ, xâm phạm nghiêm trọng chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ của Việt Nam, cụ thể:
Vi phạm nguyên tắc bình đẳng chủ quyền giữa các quốc gia quy định tại Khoản 1 Điều 2 Hiến chương LHQ khi Trung Quốc dựa vào vị thế nước lớn nên tự cho mình có nhiều quyền và lợi ích trên biển hơn quốc gia khác, để tiến hành hoạt động quân sự nhằm bảo vệ cho những quyền và lợi ích đó bất chấp việc xâm phạm chủ quyền, quyền chủ quyền và các quyền, lợi ích hợp pháp của các nước khác.
Vi phạm nguyên tắc các quốc gia giải quyết tranh chấp quốc tế bằng biện pháp hòa bình quy định tại Khoản 3 Điều 2 Hiến chương LHQ.
Vi phạm Khoản 4, Điều 2 Hiến chương LHQ, cụ thể quy định “các quốc gia thành viên hạn chế việc đe dọa sử dụng hay sử dụng vũ lực (Vũ lực thông thường được hiểu là vũ lực quân sự, vũ lực do vũ khí, khí tài) trong quan hệ quốc tế chống lại sự toàn vẹn lãnh thổ và độc lập chính trị của các quốc gia khác hoặc trái với các mục đích của LHQ.” Về mặt câu chữ, Điều 2(4) chỉ yêu cầu các quốc gia “hạn chế” và việc sử dụng vũ lực chỉ bị hạn chế nếu mục đích của nó là nhằm xâm phạm chống lại “sự toàn vẹn lãnh thổ”, “độc lập chính trị” hoặc “trái với mục đích của LHQ”. Qua thực tiễn của LHQ, nghĩa vụ hạn chế đã được chuyển hóa thành nghĩa vụ cấm và việc cấm sử dụng vũ lực cũng không bị hạn chế vào những mục đích theo câu chữ của Điều 2(4) dù giải thích theo nghĩa rộng hay hẹp. Tóm lại, hiện trạng pháp luật quốc tế hiện nay cấm việc đe dọa sử dụng hay sử dụng vũ lực trong quan hệ quốc tế giữa các quốc gia với nhau.
Đáng chú ý, Điều 2(2) cũng quy định rất rõ ràng rằng “Tất cả các quốc gia thành viên LHQ đều phải làm tròn những nghĩa vụ mà họ phải đảm nhận theo Hiến chương này để được đảm bảo hưởng toàn bộ các quyền và ưu đãi do tư cách thành viên mà có”, song hành động thực tế của Trung Quốc đang đi ngược lại hoàn toàn những gì họ cam kết.
Vi phạm Điều 33 Hiến chương LHQ, trong đó quy định: “Các bên tham gia tranh chấp trước tiên phải cố gắng tìm cách giải quyết tranh chấp bằng con đường đàm phán, điều tra, trung gian, hòa giải, trọng tài, tòa án, sử dụng các tổ chức hoặc các hiệp định khu vực, hoặc bằng các biện pháp hòa bình khác tùy theo sự lựa chọn của mình”, tuy nhiên việc quân sự hóa trên các thực thể ở Biển Đông của Trung Quốc hoàn toàn đi ngược lại quy định này.
Ngoài ra, việc Trung Quốc cố tình khẳng định có “chủ quyền” ở Biển Đông theo đường 9 đoạn (bao gồm cả quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa) và việc triển khai tên lửa trên các thực thể nhân tạo là “phòng thủ lãnh thổ cần thiết” là vi phạm Điều 94(1) của Hiến chương LHQ khi không tuân thủ phán quyết của Toà Trọng tài thành lập theo Phụ lục VII, Công ước của LHQ về Luật Biển trong vụ kiện giữa Philippines và Trung Quốc.
Vi phạm UNCLOS:
Toà Trọng tài thành lập theo Phụ lục VII, Công ước của LHQ về Luật Biển trong vụ kiện giữa Philippines và Trung Quốc ra Phán quyết rằng Trung Quốc không có cơ sở pháp lý nào để nêu yêu sách đối với vùng nước trong “Đường 9 đoạn” và Trung Quốc không có đảo nào ở khu vực này, 7 đảo nhân tạo mà Trung Quốc bồi đắp trái phép không được công nhận là đảo và vì thế Trung Quốc không có quyền thiết lập khu vực 200 hải lý đặc quyền kinh tế tại đây. Chính vì vậy, việc triển khai vũ khí trên các đảo nhân tạo hoàn toàn đi ngược lại UNCLOS.
Trung Quốc đã phớt lờ Điều 123 UNCLOS về trách nhiệm của các quốc gia ven biển hợp tác với nhau trong việc sử dụng các quyền và thực hiện nghĩa vụ của họ; vi phạm Điều 129, Điều 193, Điều 196 UNCLOS về nghĩa vụ chung cho tất cả các quốc gia trong việc bảo vệ và giữ gìn môi trường biển.
Vi phạm quyền tự do hàng hải, quyền tự do hàng không. Cùng với việc Trung Quốc thúc đẩy các hoạt động quân sự hóa ở Biển Đông, an ninh hàng hải và hàng không bị ảnh hưởng rất lớn, quyền tự do hàng hải và quyền đi qua không gây hại của các quốc gia khác cũng như quyền tự do hàng không bị thu hẹp và phải đối mặt với nhiều nguy cơ, thách thức.
Ngoài ra, năm 1988 và năm 1995, Trung Quốc đã sử dụng vũ lực tấn công, chiếm đóng 7 bãi đá thuộc quần đảo Trường Sa của Việt Nam. Luật pháp quốc tế không bao giờ thừa nhận chủ quyền của một quốc gia đối với lãnh thổ có được bằng hành động sử dụng vũ lực để xâm lược. Do vậy, hành vi cải tạo các đảo nhân tạo và triển khai vũ khí trên quần đảo Trường Sa là hoàn toàn trái với luật pháp quốc tế, đặc biệt là UNCLOS 1982.
Vi phạm các nguyên tắc trong tập quán quốc tế:
Trong phán quyết vụ Nicaragua và Mỹ năm 1986, Tòa án Công lý Quốc tế (ICJ) đã lần đầu tiên công nhận nguyên tắc “cấm sử dụng vũ lực và đe dọa sử dụng vũ lực” là một quy phạm tập quán quốc tế, ràng buộc tất cả các quốc gia trên thế giới. Hơn nữa, có thể do tầm quan trọng không thể chối cãi của nguyên tắc mà nguyên tắc trên còn được công nhận là một quy phạm mệnh lệnh bắt buộc chung (quy phạm jus cogens), có giá trị pháp lý cao nhất, không chấp nhận bất kỳ sự vi phạm nào từ các quy phạm khác trong luật pháp quốc tế (có thể ví quy phạm jus cogens như quy phạm hiến pháp trong hệ thống pháp luật quốc gia).
Vi phạm Tuyên bố về những nguyên tắc của Luật quốc tế điều chỉnh quan hệ hữu nghị và hợp tác giữa các quốc gia (Tuyên bố 1970) phù hợp với Hiến chương LHQ được thể hiện trong Nghị quyết 2625 (XXV) của Đại hội đồng LHQ (24/10/1970), trong đó quy định rõ: “Lãnh thổ quốc gia không thể bị chiếm đóng quân sự do việc sử dụng vũ lực trái với những điều khoản của Hiến chương LHQ. Lãnh thổ quốc gia không thể bị một quốc gia khác chiếm đoạt là kết quả của việc sử dụng hoặc đe dọa dùng vũ lực. Không một sự chiếm đóng lãnh thổ do việc sử dụng hoặc đe dọa dùng vũ lực nào được công nhận là hợp pháp”.
Vi phạm các Thỏa thuận, tuyên bố chung giữa Trung Quốc với các nước:
Vi phạm DOC giữa Trung Quốc và ASEAN:
Việc Trung Quốc triển khai tên lửa trên các đảo nhân tạo thuộc quần đảo Trường Sa của Việt Nam vi phạm DOC, cản trở tiến trình xây dựng Bộ quy tắc về ứng xử của các bên ở Biển Đông (COC), cụ thể: Vi phạm Điều 2 (Trung Quốc đã phá vỡ lòng tin và tín nhiệm với các nước ASEAN), Điều 4 (Việc triển khai tên lửa trên các đảo nhân tạo phi pháp ở Trường Sa hoàn toàn đồng nghĩa với việc Trung Quốc đe dọa sử dụng vũ lực để răn đe, cảnh cáo các nước liên quan khi tìm cách giải quyết tranh chấp), Điều 5 (Hành động triển khai tên lửa của Trung Quốc gây phức tạp, leo thang tranh chấp, ảnh hưởng tới hòa bình và sự ổn định trong khu vực).
Trung Quốc – Việt Nam: “Thỏa thuận về những nguyên tắc cơ bản chỉ đạo giải quyết các vấn đề trên biển Việt Nam – Trung Quốc” ký tháng 10/2011 và mới nhất là Thông cáo chung giữa hai nước Việt Nam – Trung Quốc đưa ra nhân dịp Chủ tịch nước Trần Đại Quang có chuyến thăm cấp nhà nước đến Trung Quốc tháng 5/2017, trong đó nêu rõ hai nước tiếp tục thực hiện toàn diện, hiệu quả DOC, sớm xây dựng COC, kiểm soát tốt bất đồng trên biển, không có hành động làm phức tạp, mở rộng tranh chấp, giữ gìn hòa bình, ổn định ở Biển Đông. Trong bối cảnh đó, bất kỳ hành vi đơn phương nào của phía Trung Quốc đều không chỉ xâm phạm đến các quyền chủ quyền, quyền tài phán của Việt Nam như đã nói ở trên mà còn gây ra căng thẳng, nguy cơ bất ổn và xung đột và ngăn cản việc thực thi các quyền tự do hàng hải, hàng không của các quốc gia trong khu vực và trên thế giới.
Trung Quốc – Philippines: Thỏa thuận song phương Trung Quốc – Philippines với nội dung không cho phép sử dụng sức mạnh quân sự trong giải quyết tranh chấp và kêu gọi đưa ra các biện pháp hòa bình theo các quy định trong UNCLOS 1982
Tuyên bố của Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình: Phát biểu sau hội đàm với cựu Tổng thống Mỹ Barrack Obama, Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình (25/9/2015) tuyên bố rằng Trung Quốc không thực hiện hành động quân sự hóa Biển Đông. Tuy nhiên, việc Trung Quốc triển khai tên lửa tại quần đảo Trường Sa của Việt Nam cho thấy Trung Quốc đang đi ngược lại cam kết của chính họ.
Cộng đồng quốc tế đặc biệt quan ngại và lên tiếng phản đối, chỉ trích hành động phi pháp của Trung Quốc.
Nhiều nước (Mỹ, Autralia, Philippines…) đã lên tiếng phản đối hành động triển khai tên lửa của Trung Quốc ở Đá Chữ Thập, Đá Xubi và Đá Vành Khăn (thuộc quần đảo Trường Sa). Ông Joseph Felter, Phó trợ lý Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ phụ trách Nam Á và Đông Nam Á, cho biết, việc Trung Quốc triển khai tên ửa hoàn toàn giống âm mưu quân sự hóa những thực thể tranh chấp và Mỹ không ủng hộ điều đó; đồng thời nhắc lại lập trường phản đối của Mỹ đối với hành động bồi đắp và quân sự hóa các thực thể, gồm đảo san hô và đảo nhỏ, tại các khu vực tranh chấp; nhấn mạnh Mỹ sẽ tiếp tục điều máy bay, tàu và hoạt động bất kỳ nơi đâu mà luật pháp quốc tế cho phép. Phó Tổng thống Philippines Leni Robredo lên án hành động của Trung Quốc, hối thúc chính quyền Tổng thống Philippines Rodrigo Duterte gửi công hàm ngoại giao phản đối Trung Quốc để khẳng định các quyền của Philippines. Tuy nhiên, Người phát ngôn của Tổng thống Philippines Harry Roque (5/5) lại cho biết, Philippines sẽ sử dụng con đường ngoại giao và mọi biện pháp hòa bình để giải quyết vấn đề Trung Quốc triển khai các hệ thống tên lửa ở Biển Đông.
Giới chuyên gia, học giả quốc tế cho rằng hành động này nhằm thực hiện âm mưu kiểm soát toàn bộ Biển Đông của Trung Quốc. Ông Greg Poling, chuyên gia về biển Đông tại Trung tâm Nghiên cứu chiến lược và quốc tế (CSIS) ở Washington (Mỹ) nhận định, các hệ thống tên lửa này là mối đe dọa tấn công đối với các bên còn lại liên quan đến tranh chấp. Việc triển khai tên lửa sẽ đưa Trung Quốc đến gần hơn với mục tiêu kiểm soát hoàn toàn vùng biển và vùng trời tại Biển Đông và hiện bất cứ tàu thuyền hay máy bay nào hoạt động gần khu vực Trường Sa đều nằm trong tầm bắn của tên lửa Trung Quốc. Ông Collin Koh, nhà nghiên cứu của Chương trình An ninh hàng hải, thuộc Trường Nghiên cứu quốc tế S. Rajaratnam, Singapore, chỉ trích rằng Bắc Kinh luôn mạnh miệng coi những hoạt động nói trên không phải là quân sự hóa, mà chỉ là những biện pháp mang tính phòng thủ, tự vệ, trong khi họ xem những hoạt động tương tự của các nước khác là quân sự hóa. Đáng chú ý, có những nhận định cho rằng hành động tiếp theo của Trung Quốc sẽ là triển khai máy bay chiến đấu và thiết lập Vùng nhận diện phòng không ở Biển Đông.
Nhìn chung, việc Trung Quốc triển khai tên lửa hành trình chống hạm YJ-12B và tên lửa tầm xa đất đối không HQ-9B tại Đá Chữ Thập, Đá Xubi và Đá Vành Khăn (thuộc quần đảo Trường Sa của Việt Nam) không chỉ là hành động vi phạm nghiêm trọng luật quốc tế, bao gồm Hiến chương LHQ, UNCLOS, Vi phạm các nguyên tắc trong tập quán quốc tế, Tuyên bố 1970 của LHQ, mà còn đi ngược lại các thỏa thuận song phương, đa phương và cam kết của chính Trung Quốc như DOC, Thỏa thuận song phương Trung Quốc – Philippines, Trung Quốc – Việt Nam… Những hành động trên của Trung Quốc không chỉ phá hoại trật tự quốc tế dựa trên luật pháp ở châu Á-Thái Bình Dương, mà còn đe dọa nghiêm trọng hòa bình, ổn định và hoạt động tự do hàng hải, hàng không trong khu vực, gây ảnh hưởng xấu đến chính hình tượng nước lớn có trách nhiệm mà Trung Quốc đang tự xây dựng, gây mất lòng tin chính trị giữa Trung Quốc với các nước và tạo tiền lệ xấu cho cộng đồng quốc tế khi chỉ muốn dựa vào sức mạnh (quân sự, kinh tế) để áp đặt, xâm chiếm chủ quyền của nước khác.