Thời gian gần đây, truyền thông Trung Quốc liên tục đưa tin, hình ảnh và phòng sự về quá trình hiện đại hóa Hải quân của Bắc Kinh. Tuy nhiên, sức mạnh và khả năng chiến đấu của Hải quân Trung Quốc như thế nào còn là một ẩn số đối với cộng đồng quốc tế, đặc biệt là những nước tồn tại tranh chấp chủ quyền và lợi ích trên biển với Trung Quốc.
Bản đồ phân bố tàu chiến của Hải quân Trung Quốc
Về cơ cấu tổ chức: Hải quân Trung Quốc được chia thành 03 Hạm đội: Hạm đội Bắc Hải phụ trách khu vực Hoàng Hải và vịnh Bột Hải; Hạm đội Đông Hải phụ trách khu vực biển phía Đông Trung Quốc, bao gồm eo biển Đài Loan; Hạm đội Nam Hải phụ trách khu vực Biển Đông.
Hải quân Trung Quốc có khoảng 230.000 quân, được chia thành 05 lực lượng khác nhau: Lực lượng tàu ngầm, lực lượng tàu mặt nước, không quân hải quân, lực lượng bảo vệ bờ biển, thủy quân lục chiến.
Về tàu chiến: Hiện nay Hải quân Trung Quốc đang đứng đầu thế giới về số lượng tàu ngầm chạy diesel, tàu khu trục, tàu tên lửa và tuần tra, tàu đổ bộ (nhưng kém hơn so với Mỹ về trọng tải và công suất tàu đổ bộ); đứng thứ ba thế giới về số lượng các tàu ngầm hạt nhân và tàu khu trục(tàu ngầm hạt nhân trang bị tên lửa đạn đạo đứng sauMỹ và Nga, trong khi tàu khu trục xếp sau Mỹ và Nhật Bản); đứng đầu thế giới về số lượng tàu chiến cỡ nhỏ.
Trung Quốc hiện có khoảng 700 tàu chiến các loại nhưng hầu hết đều đã lỗi thời, trong đó có 02 tàu sân bay, 29 tàu tuần dương, 49 tàu khu trục, 34 tàu hộ vệ, 68 tàu ngầm tấn công và hơn 100 tàu tên lửa; đáng chú ý các tàu mặt nước lớn của Trung Quốc đều có khả năng triển khai tên lửa tấn công và một số chiếc có còn khả năng chiến khai cả vũ khí hạt nhân chiến thuật; một số tàu chiến của Trung Quốc được đánh giá là có tính năng ưu việt so với mặt bằng chung của các nước, như: Tàu khu trục lớn nhất châu Á Type 055; tàu đổ bộ Type 071 (dài 210 m và độ choán nước 25.000 tấn); 4 tàu ngầm hạt nhân Type 094 lớp Tấn (lượng giãn nước 11.000 tấn) là khả năng tấn công hạt nhân, mỗi tàu được trang bị 12 tên lửa đạn đạo JL-2 và tên lửa chống tàu.
Về Không quân Hải quân: Không quân của Hải quân Trung Quốc có 346 máy bay (đứng thứ hai trên thế giới về số lượng, đứng sau Mỹ). Tuy nhiên, Hải quân Trung Quốc đang đẩy nhanh quá trình hiện đại hóa và tăng cường đầu tư, nghiên cứu, chế tạo trang thiết bị mới cho Không quân Hải quân Trung Quốc. Hiện lực lượng này có khoảng 30 máy bay ném bom chiến lược Tây An H-6, có khả năng mang được tên lửa hành trình chống tàu mặt nước tốc độ cận âm; 8 máy bay cảnh báo sớm KJ-200, 5 máy bayY-8 ELINT được trang bị các khí tài trinh sát điện tử, 3 máy bay bay tuần tra chống ngầm tầm xa Y-8MPA trang bị các hệ thống radar trinh sát mặt nước, hệ thống định vị thủy âm tìm kiếm tàu ngầm, 32 máy bay vận tải hạng trung Y-8 (có thể chở 96 lính thường hoặc 82 lính dù hoặc 20 tấn hàng hóa); 20 máy bay J-15, 20 máy bay chiến đấu J-10, 24 máy bay chiến đấu Su-30MK2, 24 máy bay chiến đấuJ-11BH,120 máy bay chiến đấu JH-7 và JH-7A; 48 máy bay J-8II, 35 máy bay J-7D/E (loại cũ, tính năng hạn chế, sản xuất từ những năm 1970); 26 trực thăng vận tải kiêm nhiệm vụ tuần tra biển Z-8…
Về lực lượng thủy quân lục chiến: Hải quân Trung Quốc có 02 lữ đoàn, mỗi lữ đoàn được trang bị 73 xe tăng hạng nhẹ ZTD-05 và 152 xe tăngBMP ZBD-05. Ngoài ra, thủy quân lục chiến Trung Quốc còn được trang bị pháo tự hành, pháo cối, pháo phản lực, tên lửa chống tăng HJ-73.
Nhìn chung, Hải quân Trung Quốc là một trong những lực lượng mạnh nhất trên thế giới (về quy mô quân số, số lượng trang thiết bị vũ khí). Tuy nhiên, chất lượng trang thiết bị và kinh nghiệm thực chiến của Hải quân Trung Quốc còn kém xa so với nhiều nước trên thế giới.
Về năng lực tác chiến tàu sân bay của Trung Quốc: Trung Quốc hiện chỉ có tàu sân bay Liêu Ninh mới được đưa vào sử dụng từ năm 2012 và mới hạ thủy tàu sân bay nội địa đầu tiên. Hiện nhóm tàu sân bay Liêu Ninh đang sử dụng một tàu khu trục Type-052D, 2 tàu khu trục Type-052C, 2 tàu hộ vệ tên lửa Type-054, 2 tàu ngầm hạt nhân chiến lược, một tàu hộ tống Type-056 và tàu cung cấp Type-903. Tàu Liêu Ninh hiện mới được trang bị phi đội 24 máy bay chiến đấu J-15.Theo đánh giá của giới chuyên gia hải quân, để vận hành tốt 02 nhóm tàu sân bay trên, Trung Quốc cần khoảng 10.000 thủy thủ, bao gồm cả phi công lái máy bay chiến đấu, nhân viên điều hành hàng không, kỹ sư cũng như thủy thủ trên các tàu hộ tống. Song hiện số quân nhân đáp ứng được các yêu cầu còn quá ít, đa phần họ vẫn chưa làm quen được với môi trường hoạt động trên các tàu sân bay. Ngoài ra, để vận hành nhóm tàu sân bay tác chiến hoạt động thường xuyên, Trung Quốc cần phải có ít nhất 04 tàu sân bay để luôn phiên bảo dưỡng.
Vì vậy, năng lực tác chiến và khả năng vận hành nhóm tàu sân bay của Trung Quốc còn hạn chế ở mức thấp nhất. Tính đến thời điểm hiện tại, năng lực tác chiến tàu sân bay của Trung Quốc còn kém xa so với Mỹ, Nga, Anh, Pháp và thậm chí là kém cả Nhật Bản.
Về năng lực tác chiến tàu mặt nước của Trung Quốc: Hải quân Trung Quốc có số lượng tàu chiến mặt nước lớn nhất thế giới, song đa phần là tàu chiến thế hệ cũ, chỉ có số ít tàu mới đưa vào sử dụng thời gian gần đây là đáp ứng được các tiêu chuẩn kỹ thuật và khả năng tác chiến. Nhìn tổng thể, tàu chiến của Trung Quốc sẽ hoạt động có hiệu quả trong khu vực cách đất liền khoảng 500 km, vì: Thứ nhất, khả năng phối hợp, tác chiến của lực lượng mặt đất Trung Quốc còn hạn chế, chỉ đủ khả năng tác chiến trong khu vực cách bờ khoản 500 km. Thứ hai, tầm hoạt động tác chiến của Không quân Hải quân Trung Quốc thường là 800km và khả năng hoạt động của radar trang bị trên tàu khu trục hiện đại nhất hiện nay của Trung Quốc khoảng 300km, khiến các tàu chiến của Trung Quốc bị co hẹp khoảng cách, phải độc lập tác chiến khi vượt ra khỏi phạm vi hoạt động của máy bay chiến đấu.
Tóm lại, tuy Trung Quốc có số lượng tàu chiến lớn nhất thế giới, nhưng đa phần các tàu thuộc thế hệ cũ; khả năng tác chiến độc lập còn thấp. Hạm đội tàu sân bay của Trung Quốc hiện chỉ có vỏ bề ngoài, chưa tạo được sức uy hiếp và năng lực tác chiến gần như không có. Trung Quốc cần ít nhất 10 năm nữa mới có thể làm chủ khả năng tác chiến của nhóm tàu sân bay. Lực lượng tàu ngầm của Trung Quốc tuy nhiều, nhưng chất lượng kém, đa phần là tàu chạy bằng diezel nên rất ồn, dễ bị phát hiện, chỉ có số ít tàu ngầm hạt nhân là đảm bảo khả năng tấn công bất ngờ.