Thời gian qua, ngoài việc lên tiếng phản đối, Mỹ cũng đã thực hiện các hoạt động tuần tra tự do hàng hải gần các đảo nhân tạo do Trung Quốc xây lấp, trợ giúp các nước Đông Nam Á trong khả năng phòng vệ tuần tra biển. Tuy nhiên, dường như những gì Mỹ đang làm vẫn không đủ để đối phó với Trung Quốc.
Bà Lindsey Ford, Giám đốc phụ trách các vấn đề chính trị và an ninh thuộc Viện Chính sách của Asia Society (Mỹ) nhận định vào trong một hội thảo về Biển Đông tại Trung tâm Penn-Biden ở Washington DC hồi tháng 5: “Vào khoảng năm 2014 và 2015 thì rõ ràng những gì Mỹ đang làm đã không có hiệu quả hay thậm chí làm chậm bất cứ cái gì ở Biển Đông. Việc cải tạo đất của Trung Quốc được thực hiện, và đó là dấu hiệu của quân sự hóa, gia tăng quân sự hóa khu vực Biển Đông. Trung Quốc đã thành công trong việc áp dụng chiến thuật chia rẽ ASEAN và thay vì dung tàu hải quân họ dung tàu chấp pháp tại đây và điều này gây khó khăn cho các nước khác khi tìm cách đối phó”.
Cựu sĩ quan tình báo Hải Quân Mỹ James Fanell trong một bản tường trình gửi Ủy ban tình báo Thượng viện Mỹ hồi tháng đầu tháng 5 cho biết từ tháng 10/2015 trở lại đây, Trung Quốc đã cho tàu theo sát hầu như mọi hoạt động của tàu Hải quân Mỹ ở khu vực Biển Đông: “Tàu chiến hải quân Trung Quốc vào và hoạt động trong khu vực Biển Đông, chuyển chiến lược bao phủ khu vực sang chiến lược đối đầu trực tiếp. Sự thay đổi này cho thấy bằng chứng về ý định Trung Quốc sẽ sử dụng lực lượng quân sự để đặt được những mục tiêu chiến lược qua đe dọa và bắt nạt, bất chấp việc họ vẫn khẳng định về sự phát triển hòa bình”
Theo thống kê, từ tháng 10/2015 trở lại đây, Mỹ đã thực hiện tổng cộng 14 cuộc tuần tra trên Biển Đông trong chương trình Tự do Hàng Hải (Fonops) được Tổng thống Barack Obama đưa ra từ năm 2015.
Chương trình tự do hàng hải ở Biển Đông trong những chiến thuật mà Mỹ áp dụng nhằm tìm một chiến lược đối phó hiệu quả với sự lấn lướt của Trung Quốc ở Biển Đông.
Dưới thời Tổng thống Obama, Mỹ có chiến lược “xoay trục về châu Á-Thái Bình Dương” để đối phó với sự lớn mạnh của Trung Quốc. Tuy nhiên, theo đánh giá của một số chuyên gia quốc tế, chiến lược này đã không thực sự hiệu quả.
Dưới thời của Tổng thống Donald Trump, Mỹ có chiến lược “Ấn Độ – Thái Bình Dương mở” thay cho chiến lược chuyển trục. Tuy nhiên, theo chuyên gia Lindsey Ford, cho đến lúc này, Mỹ vẫn chưa thực sự có chiến lược hiệu quả đối phó với Trung Quốc ở Biển Đông mà vẫn tiếp tục thực hiện một số những chiến thuật từ thời của Tổng thống Obama, cụ thể là hoạt động tuần tra tự do hàng hải vốn không có mấy tác dụng.
Mỹ đã nhiều lần lên tiếng cảnh báo Trung Quốc về việc quân sự hóa khu vực Biển Đông. Tuy nhiên, Trung QUốc nói rằng nước này có toàn quyền đối với các vùng thuộc chủ quyền của mình và việc xây dựng trên các đảo là nhằm phục vụ mục đính phi quân sự và quốc phòng, không nhằm hướng tới một nước nào cụ thể.
Cho đến lúc này, hoạt động nhiều nhất của Mỹ tại Biển Đông vẫn là chương trình tự do hàng hải.
Nhiều chuyên gia cho rằng đây là chương trình tốt, nhưng tự nó không thể giải quyết được câu hỏi về mặt chiến lược, và đã đến lúc Mỹ cần phải vẽ “một lằn ranh đỏ”.
Tuy nhiên, nếu lằn ranh đỏ có nghĩa bao gồm cả các hoạt động quân sự cụ thể, có lẽ cả Mỹ và Trung Quốc đều không muốn vào lúc này, nhất là khi Mỹ lại đang cần có sự hợp tác của Trung Quốc trong vấn đề hạt nhân của Triều Tiên.