Trả lời phỏng vấn tờ Bưu điện Hoa Nam buổi sáng, Bộ trưởng Bộ Hàng hải và Nghề cá Indonesia Susi Pudjiastuti (18/10) cho biết, Trung Quốc là quốc gia có đội tàu cá lớn nhất thế giới, song số tàu này đang không đánh cá trên đại dương, mà đang thực hiện “hành vi tội phạm có tổ chức xuyên quốc gia”. Bà Susi Pudjiastuti giải thích rằng Indonesia có một số bất đồng với Trung Quốc về các vấn đề liên quan tới hành vi đánh bắt cá không báo cáo, không tuân theo nguyên tắc và phạm pháp, nhưng Trung Quốc dường như vẫn không để tâm. Vì vậy, chúng tôi cho rằng hành động của họ là tội phạm xuyên quốc gia. Không có sự hỗ trợ từ quốc tế, Indonesia sẽ không thể chống lại được điều này.
Hải quân Indonesia đánh chìm tàu cá nước ngoài đánh bắt cá trái phép. Nguồn: CCTV
Trong những năm gần đây, Indonesia đã có nhiều hành động cụ thể (bắt giữ, xử tù, đánh đắm tàu cá vi phạm vùng biển của mình) khẳng định quyết tâm bảo vệ chủ quyền, tài nguyên biển và ngành công nghiệp đánh bắt cá trong nước. Những chính sách cứng rắn của Indonesia đã góp phần không nhỏ trong việc răn đe, ngăn chặn tàu cá các nước vào đánh bắt trộm hải sản của nước này ở Biển Đông. Theo số liệu thống kê không chính thức, trong 4 năm qua, Indonesia đã cấm 10.000 tàu cá nước ngoài đánh bắt thủy hải sản ở vùng biển Indonesia.
Indonesia có hơn 17.000 hòn đảo với tuyên bố vùng đặc quyền kinh tế rất lớn, thường xuyên bị các tàu cá nước ngoài xâm phạm. Bộ trưởng Hàng hải và Nghề cá Indonesia Susi Pudjiastuti (3/8) cho biết, “Indonesia sẽ rất cứng rắn và không thỏa hiệp với các hoạt động đánh bắt cá trái phép trong vùng biển Indonesia”. Indonesia (21/8) thông báo đã phá hủy và đánh đắm tổng cộng 125 tàu thuyền chủ yếu thuộc sở hữu nước ngoài do khai thác thủy sản trái phép trong vùng lãnh hải của nước này. Việc đánh đắm 125 con tàu diễn ra tại 11 địa điểm ở Indonesia, trong đó bao gồm 86 tàu có treo cờ Việt Nam, 20 tàu Malaysia và 14 tàu từ Philippines. Bộ trưởng Susi Pudjiastuti cho biết, hoạt động này nhằm mục đích răn đe những tàu thuyền có ý định đánh bắt cá và khai thác trái phép các nguồn tài nguyên khác trên vùng biển của Indonesia; nhấn mạnh Indonesia sẽ tăng cường bảo vệ các vùng biển của mình trước các hoạt động xâm phạm và khai thác trái phép của các tàu nước ngoài. Trong khi đó, Người phát ngôn Bộ Hàng hải và Thủy sản Indonesia Lily Pregiwati (22/8) cho rằng biện pháp đánh chìm tàu cá nước ngoài vi phạm không được công bố trước để tránh căng thẳng với các nước láng giềng. Chính phủ Indonesia cũng tuyên bố các tàu thuyền bất hợp pháp là một mối đe dọa cho ngành đánh cá địa phương của Indonesia. Các chủ tàu vi phạm đó thường là thủ phạm nạn nô lệ hiện đại, sử dụng nhân công bị buôn bán từ các quốc gia Đông Nam Á.
Chính phủ Indonesia quyết tâm xử lý cứng rắn đối với tàu cá nước ngoài đánh bắt cá trái phép trong vùng biển của Indonesia
Trong bối cảnh tình hình đánh bắt cá trái phép trong vùng biển của Indonesia đang ngày càng gia tăng, gây thiệt hại lớn đến nền kinh tế và hoạt động đánh bắt cá của ngư dân Indonesia. Bộ Hàng hải và Ngư nghiệp Indonesia cho biết, hằng năm Indonesia bị thất thoát khoảng 300.000 tỉ rupiah (23 tỉ USD) do thủy sản bị đánh bắt trộm bởi tàu cá nước ngoài và hằng ngày có khoảng 5.400 tàu cá hoạt động trái phép trong vùng biển của Indonesia. Từ cuối năm 2014 đến nay, các cơ quan chức năng của Indonesia đã thực hiện chính sách đánh chìm tất cả các tàu cá vi phạm vùng biển của nước này. Tính đến nay, Indonesia đã đánh chìm gần 488 tàu cá nước ngoài, chủ yếu là các tàu cá của Thái Lan, Việt Nam, Malaysia, Trung Quốc, Papua New Guinea. Việc đánh chìm các tàu cá nói trên chủ yếu được tiến hành tại các căn cứ hải quân: Tarempa (tỉnh Batam), Rinai (tỉnh Riau Islands), Bitung (Bắc Sulawesi), Pontianak và Tarakan (tỉnh Kalimantan). Chính sách “đánh chìm tàu cá” là một phản ứng nhanh do Bộ Hàng hải và Ngư nghiệp Indonesia Susi Pudjiastuti đưa ra, dựa trên cơ sở pháp lý của Điều 60 và Điều 69, khoản 4 Luật số 45/2009 về ngư trường và thủy sản, cho phép lực lượng bảo vệ bờ biển có thể đánh đắm tàu cá nước ngoài hoạt động trái phép trong vùng biển của Indonesia.
Hiện các cơ quan, Bộ, ban, ngành của Indonesia tiến hành bắt giữ, xử lý tàu cá phi pháp một cách đồng bộ, nhất quán. Lực lượng chấp pháp (hải quân, kiểm ngư, Lực lượng Chuyên trách về Đánh bắt Trái phép Indonesia) tiến hành tuần tra, giám sát, bắt giữ và lai dắt các tàu cá vi phạm vào bờ. Tòa án các cấp có nhiệm vụ xét xử và đưa ra phán quyết cuối cùng về việc có đánh chìm tàu vi phạm hay không. Bộ Ngoại giao Indonesia đưa ra các công hàm ngoại giao phản đối nước có tàu cá vi phạm, yêu cầu nước sở tại tuân thủ và trao các tàu vi phạm để xét xử theo luật pháp của Indonesia.
Hành động cứng rắn của Indonesia đối với tàu cá phi pháp nhằm:
Thứ nhất, bảo vệ chủ quyền, toàn vẹn lãnh hải và đảm bảo an ninh trong vùng biển; khẳng định quần đảo Natuna và các vùng biển xung quanh là thuộc chủ quyền của Indonesia, không tồn tại tranh chấp chủ quyền giữa Indonesia và Trung Quốc ở khu vực này. Việc bắt giữ, đánh đắm tàu cá vi phạm pháp luật và xử tù đối với ngư dân các nước vi phạm luật pháp và xâm phạm vùng biển của Indonesia đã góp phần không nhỏ trong việc khẳng định chủ quyền của Indonesia đối với khu vực quần đảo Natuna. Thông qua hành động trên, Indonesia muốn khẳng định nước này đang thực thi luật pháp và có chủ quyền không thể tranh cãi đối với khu vực này.
Thứ hai, tiếp tục ngăn chặn nạn đánh bắt cá bất hợp pháp, quản lý và bảo vệ nguồn lợi hải sản. Việc sử dụng các biện pháp cứng rắn đối với tệ nạn đánh bắt trộm hải sản ở Biển Đông là hành động thiết thực thể hiện quyết tâm của Indonesia trong việc bảo vệ tài nguyên trong vùng biển của mình.
Thứ ba, tăng cường nhận thức của người dân về tình hình và tương lai của đất nước nếu nạn đánh bắt cá trái phép tiếp tục tái diễn; đồng thời, Indonesia cũng muốn thông qua việc đánh chìm tàu cá nước ngoài để động viên tinh thần dân tộc và “quảng bá” quyết tâm của Chính quyền Tổng thống Joko Widodo trong việc bảo vệ chủ quyền của Indonesia trên Biển Đông.
Thứ tư, cảnh cáo, răn đe và ngăn chặn tàu cá các nước đánh bắt cá trái phép trong vùng biển của Indonesia. Chính sách cứng rắn của Indonesia đã có hiệu quả răn đe không nhỏ trong việc hạn chế, ngăn chặn tàu cá các nước đến đánh bắt trộm hải sản trong vùng biển của Indonesia. Tính đến thời điểm hiện nay, số lượng tàu các phi pháp hoạt động trong vùng biển của Indonesia đã giảm đáng kế. Hầu hết các tàu cá chẳng dại gì đến vùng biển này đánh bắt trộm hải sản.
Xu hướng chính sách của Indonesia trong thời gian tới:
Indonesia sẽ tiếp tục thực thi chính sách cứng rắn trên nhằm bảo vệ tối đa chủ quyền và lợi ích của mình ở Biển Đông, vì: (1) Chính sách cứng rắn của Chính quyền Tổng thống Joko Widodo đã nhận được sự ủng hộ của đa số người dân và nghị sỹ Quốc hội. (2) Tình trạng đánh bắt cá trái phép trong vùng biển của Indonesia đã giảm nhanh chóng, các nước thường có tàu cá bị bắt giữ đều cảnh báo ngư dân không nên xâm phạm vùng biển của Indonesia. Bộ trưởng Hàng hải và Ngư nghiệp Indonesia Susi Pudjiastuti tuyên bố chiến dịch đánh chìm tàu cá bất hợp pháp đã khiến số tàu cá hoạt động bất hợp pháp trên vùng biển Indonesia giảm tới 90%. (3) Indonesia sẽ điều thêm các tàu tuần tra cỡ lớn tới vùng biển xung quanh quần đảo Natuna để đề phòng các tàu hải cảnh Trung Quốc có hành vi chống đối, hỗ trợ tàu cá phi pháp của Bắc Kinh.
Tuy nhiên,về lâu dài Indonesia sẽ gặp khó khăn trong việc thực thi chính sách cứng rắn trên. Vì Indonesia sẽ không có đủ nguồn lực để bắt, đưa ra tòa xử lý rồi bắn hủy hết các tàu vi phạm, đặc biệt là các tàu lớn. Chính sách đánh chìm tàu cá nước ngoài cũng có một số điểm không phù hợp với luật pháp của Indonesia cũng như Luật quốc tế, đặc biệt là Công ước Liên hợp quốc về Luật Biển 1982 (UNCLOS). Theo điều 69, khoản 4, Luật số 45 năm 2009 về thủy sản của Indonesia cũng không quy định rõ khu vực quản lý đánh cá. Trong khi đó, điều 73, điều 292 của UNCLOS cũng có những quy định liên quan đến việc phóng thích ngay lập tức tàu và thủy thủ nước khác. Không những vậy, các nước có tàu cá bị Indonesia bắt giữ và đánh đắm đều có những biện pháp phản đối, gây sức ép buộc Indonesia cần đối xử nhân đạo hơn với ngư dân vi phạm luật pháp Indonesia. Việt Nam, Thái Lan, Malaysia đều có tuyên bố thể hiện quan ngại trước việc Indonesia đánh chìm một số tàu cá của nước mình; yêu cầu Indonesia khi xử lý các ngư dân vi phạm phải phù hợp với quan hệ giữa song phương và trên tinh thần đối xử nhân đạo với các ngư dân. Trong khi đó, Trung Quốc thường dùng lực lượng Hải Cảnh, Hải Giám tấn công các tàu chấp pháp của Indonesia để giải cứu cho các tàu cá vi phạm; một số quan chức ngoại giao gửi thư, tin nhắn mang tính cảnh cáo Indonesia sẽ phải chịu hậu quả nếu đánh chìm tàu cá của Trung Quốc.
Dư luận cho rằng hành động của Indonesia sẽ khiến căng thẳng leo thang một cách không cần thiết
Nhìn chung, chính giới, chuyên gia, học giả khu vực và quốc tế đều có quan điểm cho rằng chính sách cứng rắn của Indonesia trong việc ngăn chặn tàu cá phi pháp ở Biển Đông sẽ ảnh hưởng đến quan hệ giữa Indonesia với các nước; cho rằng đây là động thái chủ nghĩa dân tộc cực đoan hẹp hòi được theo đuổi để tìm kiếm ủng hộ của cử tri Indonesia và hành động của Indonesia là một kiểu phô trương thanh thế, vượt qua giới hạn, đi ngược lại tinh thần đối thoại của ASEAN, gây mất ổn định và phá vỡ tình đoàn kết trong nội bộ khối ASEAN. Phó Tổng thống Indonesia Jusuf Kalla (10/1) cũng thừa nhận chính sách trên của Indonesia sẽ làm ảnh hưởng tới mối quan hệ của Indonesia với các nước khác. Trong lúc đó, Bộ trưởng Tài chính Sri Mulyani đề nghị sẽ hỗ trợ bà Susi Pudjiastuti trong việc quản lý các tàu cá bị bắt giữ nếu như có cách biến những tàu này thành tài sản nhà nước thay vì đem tiêu hủy.
Không những vậy, việc Indonesia trừng phạt nặng các tàu cá nước ngoài cho thấy sự bất lực của Indonesia trong việc bảo vệ các nguồn tài nguyên của mình. Nhiều nước cũng kêu gọi Indonesia cần dừng chính sách trên và thảo luận vấn đề này thông qua con đường ngoại giao.
Indonesia đang bắt giữ trái phép nhiều tàu cá Việt Nam hoạt động trong ngư trường truyền thống của mình
Luật sư Hà Hải, Đoàn Luật sư TP Hồ Chí Minh, người từng tham gia đại diện quyền lợi cho một số thuyền trưởng người Việt Nam bị Indonesia bắt giữ cho biết, có nhiều tàu cá Việt Nam đang hoạt động trong vùng biển thuộc chủ quyền của Việt Nam ở Biển Đông thì bị lực lượng chấp pháp Indonesia bắt giữ trái phép. Ông Hà Hải cho biết “Indonesia là nhà nước pháp quyền, không ai có thể bị tuyên phạt, bị xử lý về nhân thân hoặc tài sản mà không qua tòa án. Ngay cả trong trường hợp ngư dân Việt Nam đánh bắt trong vùng biển Indonedia thì Indonesia cũng không được quyền cho phép lực lượng hải quân bắt giữ và đánh chìm tàu mà không qua xét xử. Có nhiều bằng chứng cho thấy lực lượng chấp pháp Indonesia tìm cách ép cung ngư dân Việt Nam”. Ông Hà Hải cho rằng UNCLOS và hiệp định ký giữa chính phủ Việt Nam và Indonesia về phân định ranh giới trên biển có phân định rõ tọa độ nơi Indonesia thường bắt ngư dân Việt Nam là “nằm trong vùng chồng lấn, chưa xác định của nước nào”. Vì vậy, Indonesia chỉ được quyền xua đuổi tàu thuyền vào khu vực này chứ không được quyền chấp pháp trên vùng biển đó.