Trong năm 2018, vấn đề Biển Đông tiếp tục là một trong những vấn đề chính được các nước ASEAN đặc biệt quan tâm. Đáng chú ý, trong năm nay, lần đầu tiên Trung Quốc đưa ra cam kết sẽ hoàn thiện COC trong 3 năm tới và tổ chức tập trận hải quân chung với ASEAN.
Vấn đề Biển Đông tiếp tục “nóng” tại các hội nghị cấp cao của ASEAN
Ngày 06/02, tại Hội nghị hẹp Ngoại trưởng các nước ASEAN, các Ngoại trưởng đã lên tiếng trước hành động bồi đắp đang tiếp diễn của Trung Quốc trên Biển Đông đã gây xói mòn lòng tin và làm leo thang căng thẳng khu vực.
Ngày 26/4, tại Hội nghị Thượng đỉnh ASEAN lần thứ 32 ở Singapore, các nước ASEAN cam kết sẽ thúc đẩy thượng tôn pháp luật, bảo vệ trật tự khu vực dựa trên luật lệ, gắn với việc tuân thủ luật pháp và thông lệ quốc tế; thúc đẩy hợp tác trên biển phù hợp với các nguyên tắc và điều ước được cộng đồng quốc tế chấp nhận, bao gồm Công ước của Liên Hợp Quốc về Luật Biển năm 1982 (UNCLOS); khẳng định ASEAN sẽ tích cực triển khai việc ký kết COC hiệu quả.
Từ ngày 25-26/6, đã diễn ra phiên họp lần thứ 24 Nhóm công tác chung (JWG) ASEAN-Trung Quốc về thực hiện Tuyên bố về cách ứng xử của các bên ở Biển Đông (DOC). Cuộc họp lần này tập trung lần vào trao đổi các nội dung cụ thể của văn kiện Bộ Quy tắc ứng xử ở Biển Đông (COC), xác định các nguyên tắc và bước triển khai sắp tới của JWG-DOC.
Ngày 27/6, ASEAN và Trung Quốc đã tổ chức Cuộc họp các quan chức cấp cao (SOM) ASEAN-Trung Quốc phiên họp lần thứ 15 về thực hiện DOC. Tại cuộc họp, các bên liên quan đã trao đổi về tình hình thực hiện DOC, tiếp tục khẳng định tầm quan trọng của việc tuân thủ đầy đủ và hiệu quả văn kiện này đối với việc duy trì đối thoại hợp tác vì hòa bình và ổn định ở Biển Đông; đồng thời các bên cũng tiến hành kiểm điểm quá trình thực hiện DOC, đàm phán văn kiện COC và xác định các hoạt động tiếp theo liên quan đến vấn đề này. Các quan chức tham dự cuộc họp nhấn mạnh việc cần thiết phải tiếp tục thúc đẩy và mở rộng các biện pháp xây dựng lòng tin trong khuôn khổ thực hiện DOC, tạo môi trường thuận lợi cho đàm phán COC. Phát biểu tại SOM-DOC, Thứ trưởng Nguyễn Quốc Dũng khẳng định tầm quan trọng của thực hiện đầy đủ và hiệu quả DOC đối với việc duy trì hòa bình, ổn định và an ninh khu vực, hoan nghênh một số kết quả trong việc thực hiện DOC; đồng thời bày tỏ lo ngại trước các hoạt động tái tạo đảo, lắp đặt và thử nghiệm các thiết bị quân sự tại các cấu trúc có tranh chấp ở Biển Đông, đi ngược lại nguyên tắc của DOC, ảnh hưởng bất lợi tới tiến trình đàm phán COC. Ông Nguyễn Quốc Dũng cũng kêu gọi các bên kiềm chế, không có các hoạt động làm phức tạp tình hình trên thực địa, tạo môi trường thuận lợi cho đàm phán COC. Ngoài ra, ông Nguyễn Quốc Dũng cũng nhấn mạnh Việt Nam ủng hộ một COC có hiệu lực thực thi, có tính ràng buộc về pháp lý và là công cụ điều chỉnh hành vi của các bên trên Biển Đông, có các nội dung phù hợp với luật pháp quốc tế, đặc biệt là Công ước Liên hợp quốc về Luật Biển (UNCLOS) 1982, đóng góp thực chất cho việc xây dựng khu vực hòa bình, ổn định, hoạt động dựa trên luật lệ.
Từ 1-4/8, đã diễn ra một số Hội nghị cấp cao ASEAN tại Singapore như: Hội nghị Ngoại trưởng ASEAN lần thứ 51 (AMM 51), Hội nghị Cấp cao Đông Á lần thứ 8 (EAS), Diễn đàn An ninh khu vực ASEAN (ARF), Hội nghị Bộ trưởng Quốc phòng ASEAN mở rộng lần thứ 5 (ADMM+)… Tại các Hội nghị trên, vấn đề Biển Đông tiếp tục là một trong những chủ đề nóng, được các bên liên quan đặc biệt quan tâm, thảo luận:
(1) Thông cáo chung Hội nghị Ngoại trưởng các nước ASEAN lần thứ 51 (2/8) nhấn mạnh, các Bộ trưởng tái khẳng định cam kết duy trì và thúc đẩy hòa bình, an ninh và ổn định ở khu vực, cũng như việc giải quyết hòa bình các tranh chấp, trong đó có việc tuân thủ đầy đủ tiến trình ngoại giao và pháp lý, không sử dụng hoặc đe dọa sử dụng vũ lực, phù hợp với các nguyên tắc của luật pháp quốc tế được ghi nhận rộng rãi, bao gồm UNCLOS. Các Bộ trưởng cũng ghi nhận tầm quan trọng của việc triển khai đầy đủ và hiệu quả DOC; đồng thời hoan nghênh những nỗ lực hợp tác ngày càng tích cực giữa ASEAN và Trung Quốc, bày tỏ hài lòng trước những tiến triển đàm phán thực chất nhằm sớm đạt được một COC hiệu quả theo một lịch trình thống nhất. Các Bộ trưởng cũng lưu ý rằng các nước thành viên ASEAN và Trung Quốc đã nhất trí thông qua Dự thảo duy nhất về văn kiện đàm phán COC tại Hội nghị Các quan chức cấp cao ASEAN – Trung Quốc lần thứ 15 về việc triển khai DOC tại Changsha (Trường Sa), Trung Quốc ngày 27/6/2018; hoan nghênh các biện pháp thiết thực giúp hạ nhiệt căng thẳng và hạn chế rủi ro xảy ra các sự cố, hiểu lầm và tính toán sai lầm, chẳng hạn như việc thử nghiệm thành công đường dây nóng theo kênh ngoại giao giữa các nước ASEAN và Trung Quốc nhằm giải quyết các trường hợp khẩn cấp trên biển ở Biển Đông và việc triển khai Tuyên bố chung về việc Áp dụng Bộ Quy tắc về tránh va chạm bất ngờ trên biển (CUES) ở Biển Đông được thông qua ngày 7/9/2016.
Trước đó, phát biểu tại Hội nghị AMM 51, Ngoại trưởng Trung Quốc Vương Nghị (4/8) ngang nhiên lớn tiếng cho rằng hoạt động quân sự hoá (phi pháp) của Trung Quốc ở Biển Đông là cách để nước này “tự vệ trước sức ép an ninh từ Mỹ và các nước khác ngoài khu vực”; chỉ trích một số nước ngoài khu vực, chủ yếu là Mỹ đã gửi một lượng lớn vũ khí chiến lược tới khu vực, đặc biệt là Biển Đông để “phô trương sức mạnh quân sự và gây sức ép lên các nước trong khu vực, bao gồm Trung Quốc”; đồng thời khẳng định “Trung Quốc cũng như các nước khác trong khu vực phải tự bảo vệ mình và thiết lập các cơ sở phòng thủ để tự vệ khi đối mặt với các mối đe dọa và sức ép quân sự từ các hạm đội tàu sân bay, máy bay ném bom hạng nặng chiến lược và nhiều khí tài tiên tiến khác”; cáo buộc một số nước ngoài khu vực cố gắng “gây rối”và làm gia tăng căng thẳng ở Biển Đông.
Trong khi đó, các nước tiếp tục thể hiện sự quan tâm đối với vấn đề Biển Đông: Quốc vụ khanh Bộ Ngoại giao Ấn Độ Vijay Kumar Singh khẳng định Ấn Độ ủng hộ việc duy trì hòa bình, ổn định, an ninh, an toàn và tự do hàng hải và hàng không ở Biển Đông, giải quyết tranh chấp bằng các biện pháp hòa bình, trên cơ sở Luật pháp quốc tế. Ngoại trưởng Nhật Bản, Nga và New Zealand chia sẻ quan ngại về diễn biến tình hình Biển Đông, với các hoạt động quân sự hóa làm xói mòn lòng tin và gây nguy hại nghiêm trọng đến hòa bình, ổn định ở khu vực; khẳng định tầm quan trọng của duy trì hòa bình, ổn định, an ninh an toàn, tự do hàng hải và hàng không ở Biển Đông; nhấn mạnh mọi tranh chấp cần được giải quyết bằng các biện pháp hòa bình trên cơ sở luật pháp quốc tế. Ngoại trưởng Malaysia Saifuddin Abdullahcho rằng việc Bắc Kinh xây dựng trái phép và triển khai vũ khí trên các đảo nhân tạo ở Biển Đông khiến các nước ASEAN lo ngại; nhấn mạnh tất cả các bên cần tránh những bước đi khiêu khích, có thể gây căng thẳng trong lúc tự kiềm chế và tránh các hành động quân sự; đồng thời nhận định COC hiệu quả hơn DOC trong việc bảo đảm hòa bình tại vùng biển quan trọng với hoạt động thương mại toàn cầu này. Ngoại trưởng Singapore Vivian Balakrishnan tuyên bố việc ASEAN và Trung Quốc thống nhất Văn bản dự thảo thương lượng duy nhất làm cơ sở đàm phán COC là cột mốc quan trọng; cho rằng đây sẽ là văn bản cơ sở cho các cuộc đàm phán COC trong tương lai và hai bên cũng đã thống nhất các phương thức chính cho các cuộc đàm phán COC trong thời gian tới.
(2) Tại Hội nghị EAS, các Bộ trưởng đã nhất trí tăng cường hợp tác hơn nữa trong lĩnh vực hàng hải, bao gồm cả vấn đề xử lý rác thải trên biển; nhất trí tiếp tục đẩy mạnh hợp tác trên các lĩnh vực ưu tiên trong Kế hoạch Hành động Manila, đồng thời đưa ra các đề xuất hợp tác cụ thể trên các lĩnh vực như biển, y tế, giáo dục, môi trường, ứng phó thiên tai, sáng tạo, năng lượng, thương mại điện tử.
(3) Tại Diễn đàn Khu vực ASEAN (ARF) lần thứ 25, các bộ trưởng tái khẳng định tầm quan trọng của việc duy trì và thúc đẩy hoà bình, an ninh, ổn định, tự do hàng hải và hàng không ở Biển Đông; nhấn mạnh sự cần thiết của việc kiềm chế và không có các hành động làm phức tạp tình hình hay gia tăng căng thẳng; giải quyết hoà bình các tranh chấp trên cơ sở luật pháp quốc tế và UNCLOS 1982, tôn trọng các tiến trình ngoại giao và pháp lý; không sử dụng hoặc đe dọa sử dụng vũ lực và không quân sự hoá; thực hiện đầy đủ và hiệu quả DOC và sớm đạt được COC.
Ngày 28/9, sau phiên họp cấp Bộ trưởng ASEAN – Mỹ bên lề cuộc họp Đại hội đồng Liên hợp quốc, Thứ trưởng Ngoại giao Mỹ John Sullivan cho biết Mỹ cam kết toàn diện với quan hệ đối tác chiến lược Mỹ-ASEAN và thảo luận về cam kết của Mỹ về một khu vực Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương tự do và mở cửa với ASEAN là trung tâm, trong đó các quốc gia độc lập với nền văn hóa đa dạng và những khát vọng có thể cùng nhau phát triển trong tự do và hòa bình. Ông Sullivan cũng nhấn mạnh cam kết của Mỹ trong việc đề cao luật pháp quốc tế bao gồm quyền tự do hàng hải, hàng không ở Biển Đông.
Ngày 21/10, tại Hội nghị Bộ trưởng Quốc phòng ASEAN (ADMM) và Hội nghị Bộ trưởng Quốc phòng ASEAN mở rộng (ADMM+), lãnh đạo các nước ASEAN và các đối tác nhấn mạnh tầm quan trọng của việc tiến tới một giải pháp hòa bình cho các tranh chấp và tôn trọng luật pháp quốc tế, trong đó có Công ước Liên hợp quốc về Luật Biển 1982; đồng thời lãnh đạo quân đội các nước ASEAN đã đề nghị Trung Quốc và Mỹ giải thích về những hoạt động của mình ở Biển Đông.
Từ 25 – 26/10, tại Manila, Philippines, các quan chức cấp cao (SOM) ASEAN – Trung Quốc đã tổ chức cuộc họp lần thứ 16 về thực hiện Tuyên bố DOC. Tại cuộc họp, các bên liên quan đã bày tỏ quan ngại về tình hình căng thẳng ở Biển Đông có nguy cơ dẫn đến xung đột trên biển. Tại cuộc họp, quan chức các nước bày tỏ quan ngại về tình trạng gia tăng quân sự hóa, các hoạt động đơn phương và nhất là nguy cơ xảy ra va chạm giữa lực lượng vũ trang trên biển của các nước. Trong bối cảnh đó, hội nghị nhấn mạnh tầm quan trọng của việc bảo đảm hòa bình, ổn định, an ninh và an toàn hàng hải và hàng không ở Biển Đông thông qua đối thoại và hợp tác, đẩy mạnh thực hiện đầy đủ DOC và nỗ lực hơn nữa trong xây dựng một COC thực chất, hiệu quả, có hiệu lực và phù hợp với luật pháp quốc tế, nhất là UNCLOS 1982. Nhân dịp này, SOM ASEAN-Trung Quốc nhất trí gia hạn Kế hoạch hành động thực hiện DOC (giai đoạn 2016-2021). Về xây dựng COC, các nước ghi nhận những nỗ lực của Nhóm công tác chung ASEAN-Trung Quốc trong đàm phán văn kiện này, nhất trí Nhóm công tác chung ASEAN-Trung Quốc cần duy trì đà trao đổi, tích cực thảo luận, tạo cơ sở tiếp tục đàm phán hiệu quả thời gian tới.
Ngày 13-15/11, tại Hội nghị Thượng đỉnh ASEAN lần thứ 33 ở Singapore, các nhà Lãnh đạo cũng tập trung thảo luận những vấn đề liên quan đến môi trường phát triển và an ninh của khối gồm: Sự gia tăng của chủ nghĩa bảo hộ, sự căng thẳng thương mại giữa một số nước tác động đến khu vực; những thách thức và cơ hội đặt ra bới cách mạng công nghiệp 4.0; một số điểm nóng ở khu vực như: Biển Đông, Bán đảo Triều tiên, tình hình bang Rakhai của Myanmar; các vấn đề về chống khủng bố, chống thiên tai, an ninh mạng… Các nhà Lãnh đạo khẳng định trong bối cảnh tình hình thế giới đang có những chuyển động phức tạp, ASEAN càng cần thống nhất tiếng nói chung, tăng cường gắn kết, thúc đẩy hệ thống thương mại đa phương; giữ vững vai trò trung tâm của ASEAN và các tôn chỉ mục đích về bảo vệ hòa bình, ổn định, thượng tôn pháp luật ở khu vực và trên thế giới.
Tại các Hội nghị cấp cao với đối tác Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc, Mỹ, Nga, Australia, Ấn độ, ASEAN+3 (Trung Quốc, Nhật, Hàn Quốc), Cấp cao Đông Á (EAS); Hội nghị cấp cao các nước đàm phán Hiệp định Đối tác kinh tế toàn diện khu vực (RCEP), vấn đề Biển Đông tiếp tục được lãnh đạo các nước quan tâm và đưa ra thảo luận, nhằm thúc đẩy ASEAN tiếp tục xây dựng một khu vực hòa bình, an ninh, dựa trên luật lệ và hướng tới người dân; đề cao đoàn kết ASEAN và xây dựng quan hệ láng giềng của ASEAN với các đối tác bằng lòng tin, giảm thiểu các nguy cơ xung đột, bất đồng. Đa số các nước đối tác ASEAN đều khẳng định cùng chung tay nỗ lực tạo dựng môi trường thuận lợi cho đối thoại, hợp tác và xây dựng lòng tin, để Biển Đông trở thành vùng biển của hòa bình, hợp tác và phát triển, trong đó có việc đàm phán COC phải đạt hiệu quả và thực chất dựa trên luật pháp quốc tế, UNCLOS 1982.
ASEAN và Trung Quốc đã đạt nhiều tiến triển về COC
Phát biểu tại Singapore trước lễ khai mạc Hội nghị thượng đỉnh ASEAN lần thứ 33, Thủ tướng Trung Quốc Lý Khắc Cường (13/11) cho biết Trung Quốc muốn hoàn tất Bộ quy tắc ứng xử (COC) tại Biển Đông trong vòng 3 năm nữa, nhằm góp phần bảo đảm hòa bình và ổn định ở Biển Đông; cho rằng COC cũng sẽ có lợi cho tự do thương mại và phục vụ lợi ích của các bên khác liên quan, đồng thời cam đoan nước này không tìm kiếm “quyền bá chủ hoặc bành trướng”.
Trước đó, Vụ trưởng Vụ các vấn đề ASEAN của Thái Lan Suriya Chindawongse cho biết, Trung Quốc và ASEAN đã nhất trí xây dựng “một văn kiện duy nhất” để đàm phán COC, đồng thời lưu ý rằng trước đó tất cả các bên tham gia đều đã đưa vào văn bản các ý kiến của mình về vấn đề đàm phán. Tuy nhiên, theo ông Suriya Chindawongse tiến trình đàm phán sẽ mất nhiều thời gian để đi đến kết quả cuối cùng và COC không phải là phương thức để giải quyết tranh chấp lãnh thổ mà vấn đề này sẽ được giải quyết trên cơ sở song phương.
Đại sứ Trung Quốc tại ASEAN Hoàng Khê Liên cũng cho biết, do vẫn chưa có COC, Trung Quốc và các nước ASEAN sẽ tiếp tục thực hiện đầy đủ và hiệu quả Tuyên bố ứng xử của các bên ở Biển Đông (DOC) nhằm đạt được COC trong thời gian sớm nhất; nhấn mạnh Trung Quốc cũng mong muốn rằng các nước ngoài khu vực có thể đóng vai trò xây dựng trong tiến trình này và đóng góp vào hòa bình và ổn định của khu vực. Ông Hoàng Khê Liên cho rằng việc thực hiện DOC trong khi đàm phán COC tạo ra nền tảng hiệu quả để duy trì hòa bình và ổn định ở Biển Đông thông qua tăng cường đối thoại và hợp tác, “là minh chứng cho thấy Trung Quốc và ASEAN có sự sáng suốt và khả năng xây dựng các quy định và quản lý đúng đắn các tranh chấp vì hòa bình và ổn định ở Biển Đông”.
Các nước kêu gọi ASEAN và Trung Quốc cần nhanh chóng ký kết COC:
Bộ trưởng Quốc phòng Singapore Ng Eng Hen (6/8) đã kêu gọi các nước ASEAN và Trung Quốc cần thúc đẩy và nhanh chóng thông qua COC ở Biển Đông nhằm duy trì ổn định trên biển và duy trì vai trò trung tâm của ASEAN, cụ thể là duy trì “tính trung lập, toàn diện và cởi mở”. Trong khi đó, Ngoại trưởng Singapore Vivian Balakrishnan cũng khẳng định Dự thảo duy nhất về nội dung đàm phán COC được đạt được nhất trí bởi Ngoại trưởng các nước ASEAN và Trung Quốc “sẽ là một văn kiện sống và tạo cơ sở cho các cuộc đàm phán COC”. Xác nhận rằng các bên cũng đã nhất trí về “các phương thức then chốt” cho các cuộc đàm phán trong tương lai, ông cho rằng việc các bên nhất trí về Dự thảo duy nhất này không có nghĩa rằng các cuộc đàm phán đã kết thúc, hay các yêu sách lãnh thổ tranh chấp ở Biển Đông đã được giải quyết vì COC “không nhằm giải quyết tranh chấp lãnh thổ”. Ông Balakrishnan cũng lưu ý rằng, sẽ là quá sớm để đặt ra thời hạn cho các cuộc đàm phán về COC bởi còn liên quan tới tình hình đang diễn biến nhanh chóng; và sẽ là tốt hơn nếu các bên “đảm bảo tính linh hoạt để các cuộc đàm phán không đi vào bế tắc”.
Ngoại trưởng Malaysia Saifuddin Abdullah cho rằng việc Bắc Kinh xây dựng trái phép và triển khai vũ khí trên các đảo nhân tạo ở Biển Đông khiến các nước ASEAN lo ngại; nhấn mạnh tất cả các bên cần tránh những bước đi khiêu khích, có thể gây căng thẳng trong lúc tự kiềm chế và tránh các hành động quân sự; đồng thời nhận định COC hiệu quả hơn DOC trong việc bảo đảm hòa bình tại vùng biển quan trọng với hoạt động thương mại toàn cầu này. Trước đó, Ngoại trưởng Philippines Alan Peter Cayetano (30/7) cho rằng các cuộc đàm phán về COC có thể được kết thúc trong năm nay hoặc năm tới. Trước đó, ông Saifuddin Abdullah cho biết Malaysia hy vọng COC phải thật sắc bén để giải quyết các tranh chấp ở khu vực này.
Trong khi đó,Australia, Mỹ, Nga, Ấn Độ,New Zealand và Nhật Bản đã bày tỏ ủng hộ việc duy trì hòa bình, ổn định, an ninh, an toàn và tự do hàng hải và hàng không ở Biển Đông, giải quyết tranh chấp bằng các biện pháp hòa bình, trên cơ sở Luật pháp quốc tế; quan ngại về những diễn biến trên Biển Đông, phản đối mạnh mẽ các hành động đơn phương áp đặt, làm biến đổi nguyên trạng và gây gia tăng căng thẳng trong khu vực; cho rằng ASEAN và Trung Quốc cần thực hiện đầy đủ và nghiêm túc DOC, và sớm đạt được COC hiệu quả, thực chất và ràng buộc.
Dư luận cho rằng Trung Quốc và ASEAN có thể đạt được tiến triển thông qua đàm phán COC, song sẽ phải mất một thời gian dài để ký kết COC.
Chuyên gia Koh Swee Lean Collin, Nghiên cứu viên tại Đại học Nghiên cứu quốc tế S. Rajaratnam, Đại học Công nghệ Nanyang, Singapore nhận định Trung Quốc và ASEAN đều có những lợi ích nhất định trong việc đạt được Dự thảo duy nhất về văn kiện đàm phán COC. Đối với Trung Quốc, vào thời điểm này Bắc Kinh cần khuyến khích những tiến triển trong đàm phán COC để tiếp tục củng cố hơn nữa những hoạt động xây dựng đảo cũng như những lợi ích của họ ở Biển Đông, nâng cao lập trường, xoa dịu những chỉ trích của báo chí, dư luận nhằm vào mình từ trước tới nay. Trong khi đó, ASEAN cũng được xem là có một số động cơ thúc đẩy để đạt được nhất trí với Trung Quốc về bản dự thảo, nhất là việc phải đối mặt với nguy cơ leo thang căng thẳng khu vực do Trung Quốc vẫn không ngừng quân sự hoá các vùng biển tranh chấp, đồng thời ASEAN cũng cần đảm bảo sự tham gia của mình vào tiến trình này và tạo thuận lợi cho các cuộc đàm phán tiếp theo mà vẫn có thể bảo toàn lập trường của mình. Tuy nhiên, vẫn chưa thể nói trước được điều gì về khả năng có thể đạt được văn kiện cuối cùng của COC bởi vẫn có nhiều thách thức đằng sau những ngôn từ và tinh thần của một văn bản cuối cùng mà tất cả các bên có thể cho là phù hợp và cùng nhất trí.
Giáo sư Aileen S P Baviera, Đại học Philippines cho rằng: (1) Tuy vẫn chưa có sự rõ ràng về việc liệu văn kiện COC có thể mang tính “ràng buộc về mặt pháp lý” như ban đầu dự kiến hay không do khó khăn trong việc thiết lập các cơ chế xác minh và thực thi giữa các bên trong khi có sự bất đối xứng cao về năng lực của mỗi bên; (2) COC chỉ giới hạn với các bên đàm phán là Trung Quốc và ASEAN trong khi vấn đề Biển Đông đã nổi lên từ đầu những năm 1990 trong một cuộc cạnh tranh chiến lược địa lý lớn hơn giữa Trung Quốc và Mỹ, với ASEAN bị kẹt ở giữa,
Giáo sư Baladas Ghoshal (Ấn Độ) nhận định để giảm căng thẳng và quản lý xung đột, ASEAN và Trung Quốc đã tổ chức các cuộc đàm phán về COC để giảm bớt căng thẳng phát sinh từ các yêu sách xung đột ở Biển Đông hơn 10 năm qua. Tuy nhiên, sự khác biệt giữa DOC và COC chưa bao giờ được làm rõ, mặc dù một số thành viên ASEAN, đặc biệt là các nước Đông Nam Á, dự kiến rằng COC sẽ là một thỏa thuận ràng buộc về mặt pháp lý sẽ toàn diện hơn và hiệu quả hơn DOC.
Tuy nhiên, có nhiều ý kiến cho rằng những tiến triển về COC cũng có thể có lợi cho Trung Quốc, giúp nước này khẳng định mong muốn duy trì hòa bình và ổn định của mình nhưng đồng thời cũng nhằm loại bỏ sự can thiệp của các nước ngoài khu vực vào Biển Đông. Ông Greg Poling, Trưởng Nhóm Sáng kiến Minh bạch Hàng hải châu Á (AMTI), Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và quốc tế (CSIS) cho biết việc dự thảo COC tại Hội nghị Thượng đỉnh ASEAN sẽ mang tính chất chính trị nhiều hơn là về nội dung thực chất vào thời điểm này và Trung Quốc vẫn sẽ tiếp tục thúc đẩy các hoạt động nhằm củng cố các yêu sách lãnh thổ phi lý mà nước này áp đặt lên gần như toàn bộ Biển Đông. Giáo sư Aileen Baviera, Đại học Philippines cho biết việc giải quyết tranh chấp Biển Đông thông qua đàm phán giữa Trung Quốc và các nước ASEAN không còn mang ý nghĩa thực chất.
ASEAN lần đầu tổ chức tập trận hải quân với Trung Quốc
Ngày 2/8, Hải quân Trung Quốc và các nước thành viên ASEAN tiến hành các cuộc tập trận trên biển tại căn cứ hải quân Changi, Singapore. Nội dung cuộc tập trận tập trung vào việc phối hợp ứng phó với các trường hợp xảy ra sự cố trên biển. Đại tá Lim Yu Chuan, Hải quân Singapore khẳng định “Cuộc diễn tập này đem lại những cơ hội rất tốt để hải quân ASEAN và Trung Quốc làm việc cùng nhau dựa trên Bộ Quy tắc Tránh va chạm bất ngờ trên biển (CUES)”. Trong khi đó, Đại úy Liang Zhijia của Hải quân Trung Quốc cho biết hoạt động này là một “biện pháp thực tế nhằm thực hiện chỉ đạo của Chủ tịch Tập Cận Bình về các nguyên tắc chân thành, cùng có lợi trong ngoại giao láng giềng cũng như xây dựng với ASEAN một cộng đồng cùng chung lợi ích”, nhấn mạnh cuộc diễn tập này có lợi cho việc thúc đẩy giao lưu quân sự và hợp tác giữa Trung Quốc và các nước thành viên ASEAN, nghiên cứu và tìm kiếm các cơ chế ứng phó cũng như thúc đẩy hoạt động tìm kiếm và cứu nạn chung của Trung Quốc và hải quân ASEAN.
Từ 29/10, ASEAN – Trung Quốc tổ chức tập trận hải quân chung tại Trạm Giang. Bộ trưởng Quốc phòng Trung Quốc Ngụy Phượng Hòa đã ca ngợi cuộc tập trận hải quân chung đầu tiên này là dấu mốc thể hiện quyết tâm chung của ASEAN và Trung Quốc nhằm bảo vệ hòa bình khu vực. Theo Nhân dân Nhật báo, đây là lần đầu tiên ASEAN triển khai tập trận chung với một nước ngoài khối; các nước tham gia sẽ chia sẻ kinh nghiệm về các kỹ thuật cứu nạn, quân y, xây dựng kế hoạch và chiến lược cho các tình huống giả định. Một trong những nội dung trọng tâm của cuộc tập trận sắp tới là an toàn hàng hải cũng như các hoạt động tìm kiếm cứu nạn theo Bộ quy tắc phòng tránh va chạm bất ngờ trên biển (CUES).