Phát biểu tại hội thảo nghiên cứu tình hình thế giới năm 2018 và ngoại giao Trung Quốc, Ngoại trưởng Trung Quốc Vương Nghị (11/12) đã đưa ra một số nhận định, đánh giá về tình hình thế giới và triển vọng ngoại giao Trung Quốc năm 2019. Trong đó có một số điểm nhấn sau:
Điểm nổi bật của tình hình thế giới năm 2018 là yếu tố bất ổn không ngừng gia tăng, chủ nghĩa bảo hộ đơn phương tiếp tục lan rộng, hệ thống quốc tế hiện tại đã bị ảnh hưởng nghiêm trọng, sự cạnh tranh giữa các nước lớn ngày càng gay gắt, tranh chấp tại các điểm nóng truyền thống kéo dài, các vấn đề an ninh phi truyền thống như thay đổi khí hậu, người tị nạn tiếp tục có nhiều diễn biến phức tạp. Trong cục diện thay đổi như hiện nay, Trung Quốc cũng gặp phải những thách thức mới, rủi ro mới. Tuy nhiên, ngoại giao Trung Quốc vẫn ổn định và kiên định đi theo phương hướng đã định sẵn. Sức mạnh và sự tự tin của Trung Quốc đến từ sự lãnh đạo mãnh mẽ và đúng đắn của đảng.
Trong năm qua, dưới sự lãnh đạo của Ban chấp hành Trung ương Đảng lấy đồng chí Tập Cận Bình là hạt nhân, dưới sự định hướng đúng đắn của tư tưởng ngoại giao Tập Cận Bình, ngoại giao Trung Quốc đã quán triệt thực hiện toàn diện tinh thần và bố trí chiến lược của Đại hội 19, duy trì sức mạnh, bình tĩnh ứng phó, chủ động lập kế hoạch, dám nghĩ dám làm, thể hiện bầu không khí mới, động thái mới, đạt được kết quả mởi. Thể hiện ở các điểm: Mở cửa, hợp tác, ổn định, lãnh đạo, trách nhiệm và kiên trì.
Về vấn đề Mở cửa: Mở cửa hơn nữa là giai điệu nhất quán của ngoại giao Trung Quốc trong năm 2018. Trên cơ sở cải cách sâu rộng, mở cửa hơn nữa là một ngọn cờ được Trung Quốc giương cao trong năm nay. Đối diện với sự trỗi dậy của chủ nghĩa bảo hộ, sự ngược dòng đe dọa của chủ nghĩa đơn phương, Trung Quốc ủng hộ tiến trình toàn cầu hóa, tuân thủ thể chế thương mại tự do, bảo vệ các quy tắc của chủ nghĩa đa phương. Từ đầu năm đến cuối năm, từ ngoại giao sân nhà đến hội nghị quốc tế, từ tuyên bố chính sách đến biện pháp thực tế, Trung Quốc không ngừng phát đi thông điệp rõ ràng về mở cửa hơn nữa đối với bên ngoài, kiên định đứng về phía đúng hướng của tiến trình lịch sử.
Vào đầu năm nay, tại Diễn đàn Bắc Ngao, Chủ tịch Tập Cận Bình đã có bài phát biểu quan trọng, tuyên bố long trọng rằng “cánh cửa lớn mở cửa của Trung Quốc sẽ không đóng lại, mà chỉ càng mở rộng hơn”, đồng thời đưa ra một loạt các biện pháp quan trọng để mở cửa hơn nữa như nới lỏng đáng kế tiêu chuẩn tiếp cận thị trường, tạo ra môi trường đầu tư có sức hấp dẫn hơn, tằng cường bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ, chủ đông mở rộng nhập khẩu… Trong tháng 11, Trung Quốc lần đầu tổ chức thành công Hội chợ triển lãm nhập khẩu quốc tế Trung Quốc. Đây là hội chợ cấp quốc gia đầu tiên trên thế giới với chủ đề nhập khẩu và là một sự đổi mới lớn trong lịch sử thương mại quốc tế. Tại hội chợ triển lãm, Chủ tịch Tập Cận Bình đã công bố các sáng kiến lớn nhằm kích thích tiềm năng nhập khẩu, tạo môi trường kinh doanh đẳng cấp thế giới. Trung Quốc một lần nữa chứng minh sự ủng hộ vững chắc của mình trong việc xây dựng nền kinh tế thế giới mở cửa bằng những hành động thiết thực, thể hiện sự sẵn sàng chân thành của mình để mở cửa thị trường ra thế giới và để tất cả các bên chia sẻ cơ hội phát triển.
Về vấn đề hợp tác: Hợp tác cùng thắng là điểm sáng nổi bật nhất của ngoại giao Trung Quốc trong năm 2018. Năm nay, sự hợp tác quốc tế trong cùng xây dựng Sáng kiến “Vành đai và Con đường” bước vào hành trình mới, Trung ương đảng đã tổ chức hội thảo chuyên đề đánh giá tròn 5 năm thúc đẩy công tác xây dựng Sáng kiến “Vành đai và Con đường”, Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình đã có bài phát biểu quan trọng, nhấn mạnh sau 5 năm củng cố và xây dựng, Sáng kiến trên đã chuyển sang giai đoạn phát triển chất lượng cao; đồng thời đưa ra yêu cầu cao hơn đối với giai đoạn tiếp theo của Sáng kiến “Vành đai và Con đường”. Tính đến thời điểm hiện tại, Sáng kiến “Vành đai và Con đường” đã thu được nhiều kết quả khả quan, đã có hơn 50 nước và tổ chức quốc tế đã ký văn kiện hợp tác “Vành đai và Con đường” với Trun Quốc; có hơn 140 văn kiện đã được ký kết. Tinh thần của văn kiện “Vành đai và Con đường” cũng đã được viết vào các cơ chế quốc tế quan trọng như Liên hợp quốc, Diễn đàn hợp tác Trung Quốc – châu Phi, Tổ chức Hợp tác Thượng Hải, Hội nghị thượng đỉnh Á – Âu…
Hiện nay, Sáng kiến “Vành đai và Con đường” do Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình đưa ra đã trở thành sản phẩm công được hoan nghênh nhất và là diễn đàn hợp tác có quy mô lớn nhất trên thế giới. Đến nay, tổng kim ngạch thương mại giữa Trung Quốc với các nước dọc tuyến đường đã đạt 6.000 tỷ USD, tổng đầu tư của Trung Quốc vào các nước dọc tuyến đường đạt 80 tỷ USD, tạo ra 240.000 việc làm cho người dân địa phương. Sáng kiến “Vành đai và Con đường” được hoan nghênh là do Trung Quốc luôn kiên trì bàn bạc, cùng xây dựng và cùng chia sẽ, luôn kiên trì mở cửa, minh bạch và bao dung, không lôi kéo phe cánh, lợi dụng nhau để tư lợi, luôn kiên trì bảo vệ môi trường xanh bền vững, theo đuổi chất lượng cao, luôn tuân thủ luật pháp quốc tế và luật pháp các nước.
Hợp tác Nam – Nam cũng bước lên tầm cao mới. Năm 2018 là năm hợp tác Nam – Nam của ngoại giao Trung Quốc, từ diễn đàn hợp tác Trung Quốc – Mỹ Latinh, Trung Quốc – Arập và Trung Quốc – châu Phi, Trung Quốc đã thực hiện sự báo quát toàn diện, đối thoại tập thể với các nước đang phát triển. Trung Quốc và châu Phi đã đưa ra hàng trăm sáng kiến hợp tác với trọng tâm là “8 hành động lớn”, phát đi tín hiệu mạnh mẽ về sự hợp tác đoàn kết với các nước châu Phi. Việc Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình đưa ra nguyên tác “5 không” – không can thiệp vào công việc nội bộ các nước châu Phi, không can thiệp vào việc các nước châu Phi tìm kiếm con đường phát triển phù hợp với nước mình, không áp đặt ý chí của mình lên người khác, không gắn bất kỳ điều kiện chính trị nào trong quá trình viện trợ châu Phi – đã xây dựng chuẩn mực kỷ luật trong sự hợp tác của Trung Quốc với châu Phi.
Hội nghị cấp Bộ trưởng Diễn đàn Trung Quốc – Mỹ Latinh đã đưa ra tuyên bố đặc biệt về việc ủng hộ và tham gia “Vành đai và Con đường”, vạch ra các kế hoạch cùng hợp tác trên các lĩnh vực ưu tiến đến năm 2021.
Về vấn đề ổn định: Phát triển trong ổn định là mục tiêu mà ngoại giao Trung Quốc phải nỗ lực thực hiện trong nam 2018. Đứng trước tình hình thế giới và khu vực có nhiều diễn biến phức tạp, Trung Quốc đã bình tĩnh đối phó, tích cực làm nên thành tựu lớn, không những đã duy trì sự ổn định tổng thể trong quan hệ với các nước lớn quan trọng mà còn cải thiện và phát triển toàn diện trong quan hệ với các nước láng giềng.
Về quan hệ với nước lớn, quan hệ Trung – Mỹ nhận được sự quan tâm của thế giới, liên quan đến lợi ích của các nước. Đứng trước các xu hướng tiêu cực như Mỹ khơi mào về cuộc chiến thương mại, Trung Quốc kiên định bảo vệ lợi ích quốc gia, tôn nghiêm dân tộc và quyền lợi phát triển, kiên định bảo vệ thể chế thương mại đa phương, kiên định theo đuổi phương thúc giải quyết tranh chấp thông qua đối thoại, tôn trọng và bình đẳng. Các cuộc thảo luận về vấn đề thương mại giữa hai nước đều mang tính xây dựng, đã ngăn chặn hiệu quả mâu thuẫn kinh tế thươn mại, thúc đẩy các bên quay lại bàn đàm phán và hiệp thương để giải quyết vấn đề, xác lập mục tiêu chung tìm kiếm hợp tác cùng thắng, thể hiện mong muốn tích cực với bên ngoài. Quan hệ Trung – Nga duy trì ở mức hoạt động cao trong năm nay. Lãnh đạo hai nước nhiều lần gặp gỡ và thực hiện các chuyến thăm lẫn nhau. Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình đã đến thăm Nga và tham dự Diễn đàn kinh tế phương Đông, Tổng thống Nga V.Putin cũng đã đến thăm Trung Quốc. Lòng tin cao và định hướng chiến lược của lãnh đạo hai nước đã làm cho quan hệ song phương luôn vững chác, tạo thành động lực thúc đẩy quan hệ giữa hai nước đi vào chiều sâu. Sự gắn bó lợi ích giữa Trung Quốc với châu Âu càng chặt chẽ hơn. Quan hệ ngoại giao láng giềng của Trung Quốc năm 2018 thực hiện rất tốt, môi trường xung quanh đã cho thấy một xu hướng tích cực toàn diện.
Ở hướng Nam Á, Trung Quốc và Ấn Độ là láng giềng quan trọng của nhau, do vấn đề lịch sử để lại, hai nước còn tồn tại tranh chấp khu vực biên giới. Sau các cuộc tiếp xúc cấp cao, quan hệ giữa hai nước đã được cải thiện và thúc đẩy lên tầm cao mới.
Ở hướng Đông Bắc Á, năm nay cũng vừa đúng thời điểm kỷ niệm 40 năm ký Hiệp ước Hòa bình hữu nghị Trung – Nhật. Trung Quốc hy vọng Nhật Bản sẽ thực hiện một cách thiết thực nhận thức chung rằng Trung Quốc và Nhật Bản sẽ là đối tác hợp tác, không đe dọa lẫn nhau, khiến quan hệ hai nước chuyển từ cạnh tranh sang phới hợp. Trung Quốc cũng tích cực thúc đẩy quan hệ với Triều Tiên, Hàn Quốc.
Ở hướng Đông Nam Á, quan hệ đối tác chiến lược toàn diện Trung Quốc – ASEAN tiến vào thời kỳ chín muồi, các cuộc tham vấn về COC có nhiều tiến triển. Trong quá trình cùng bảo vẹ sự ổn định ở Biển Đông và triển khai hợp tác triên biển, lòng tin giữa Trung Quốc và ASEAN tăng rõ rệt, sự kỳ vọng về nhau cũng tích cực hơn. Nếu cho rằng cục diện Biển Đông còn có mối lo ngại tiềm ẩn và rủi ro nào đó thì đó chính là một số nước bên ngoài khu vực sử dụng chiêu bài của cái gọi là tự do hàng hải đế đến Biển Đông phô trương sức mạnh, gây rắc rối. Nhưng hành động này không thể làm lung lay sự ổn định ở Biển Đông và không thể phá hoại lòng tin giữa các nước trong khu vực.
Về vấn đề dẫn dắt: Dẫn dắt trào lưu là tình cảm, nhiệt huyết của ngoại giao Trung Quốc năm 2018. Hiện nay việc cải cách hệ thống quốc tế đang đứng trước thời khắc then chốt, kinh tế thế giới đang đứng ngã ba đường, trước những bất đồng, mơ hồ của các nước, Trung Quốc thuận theo trào lưu phát triển của thời đại, tích cực thúc đẩy xây dựng quan hệ quốc tế kiểu mới và xây dựng cộng đồng chung vận mệnh nhân loại, thúc đẩy hệ thống quản trị toàn cầu phát triển theo hướng công bằng, hợp lý hơn, trở thành trụ cột trong thế giới hỗn loạn.
Trong năm qua, ngoại giao Trung Quốc đã tự thân nỗ lực, phát triển và tăng cường trao đổi hữu nghị với các nước khác trơ cơ sở tôn trọng lẫn nhau, công bằng, hợp tác cùng thắng, tích cực tìm kiếm phương thức quan hệ mới giữa các nước dựa trên đối thoại chứng không đối đầu, kết bạn chứ không liên minh, dẫn dắt quan hẹ nước lớn đi theo quỹ đạo phát triển không xung đột, không đối kháng, tôn trọng lẫn nhau, hợp tác cùng thắng. SCO là một mô hình để Trung Quốc xây dựng quan hệ quốc tế kiểm mới. “Tinh thần Thượng Hải” đã tạo ra mô hình quan hệ quốc tế kết bạn chứ không liên minh. Trong cục diện phước tạp nhiều thay đổi, Trung Quốc chủ động dẫn dắt phương hướng cải cách quản trị toàn cầu. Tại các hội nghị đa phương, Chủ tịch Tập Cận Bình đã phản đối chủ nghĩa bảo hộ và chủ nghĩa đơn phương, kiên định bảo vệ trật tự thế giới và hệ thống quốc tế dựa trên Hiến chương LHQ, kiên định bảo vệ thể chế thương mại tự do đa phương, Trung Quốc cũng ủng hộ việc hoàn thiện và cải cách WTO, đồng thời đảm bảo quyền lợi phát triển và không gian chính sách của các nước đang phát triển.
Về vấn đề trách nhiệm: Dũng cảm gánh vác trách nhiệm là nỗ lực không ngừng nghỉ của ngoại giao Trung Quốc năm 2018. Tình hình bán đảo Triều Yieen năm nay đã có sự thay đổi theo hướng tích cực hơn. Trung Quốc đã khuyến khích hai miền Triều Tiên nắm bắt cơ hội cải thiện quan hệ, ungrh ộ Mỹ và Triều Tiên trực tiếp khởi động đàm phán tiến trình giải quyết vấn đề phi hạt nhân hóa trên bán đảo Triều Tiên. Về vấn đề hạt nhân Iran, Trung Quốc kiên định đứng về phía luật pháp quốc tế, cho rằng các bên liên quan cần tuân thủ các thỏa thuận đa phương từng được Hội đồng Bảo an LHQ thông qua, đồng thời mong muốn các bên duy trì hiệu lực của thỏa thuận này, cùng đưa ra thông điệp rõ ràng để bảo vệ các thỏa thuận toàn diện và phản đối các biện pháp trừng phạt đơn phương. Vấn đề Myanmar không chỉ liên quan đến lợi ích sống còn của Trung Quốc, mà còn ảnh hưởng đến hòa bình và ổn định khu vực. Trung Quốc đã đề xuất cách tiếp cận ba giai đoạn để giải quyết vấn đề bang Rakhine, Trung Quốc cũng hy vọng cả Myanmar và Bangladesh sẽ sớm bắt đầu đợt hồi hương đầu tiên. Trung Quốc cũng tích cực thúc đẩy tiến trình giải quyết vấn đề chính trị ở Syria, Afghanistan, Palestin.
Về vấn đề kiên trì: Kiên trì thực hiện lợi ích quốc gia là tâm nguyện ban đầu trước sau không thay đổi của ngoại giao Trung Quốc năm 2018. Trung Quốc kiên trì thực hiện giới hạn đỏ trong bảo vệ an ninh, chủ quyền quốc gia, Trung Quốc đã thiết lập và khôi phục quan hệ với các nước Dominica, Burkina Faso, EL Salvador trên cơ sở bình đẳng tự nguyện, nâng tổng số quốc gia có quan hệ ngoại giao với Trung Quốc lên 178 nước, củng cố hơn nữa cục diện “Một Trung Quốc” mà cộng đồng quốc tế kiên trì ủng hộ. Trung Quốc kiên trì phản đối thế lực bên ngoài can dự vào công việc nội bộ của Hồng Công, Ma Cao, triển khai vững cắc ngoại giao liên quan Tây Tạng, Tân Cương; tăng cường hợp tác chống khủng bố và an ninh thực thi pháp luật quốc tế; ứng phó hiệu quả với vụ tấn công khủng bố vào lãnh sự quán Trung Quốc tại Karachi.
Trung Quốc luôn quan tâm đến sự an nguy của mọi đồng bào Trung Quốc ở nước ngoài. Trung Quốc sẽ không bao giờ bỏ qua bất kỳ hành vi bắt nạt, xâm phạm các quyền lợi chính đáng của công dân nước mình.
Xu hướng chính sách ngoại giao Trung Quốc trong năm 2019
Trung Quốc sẽ tiếp tục giương cao ngọn cờ xây dựng cộng đồng chung vận mệnh nhân loại, kiên trì ủng hộ trật tự quốc tế hiện hành, tham gia mang tính xây dựng vào việc giải quyết hòa bình các điểm nóng, đưa quan hệ đối ngoại đi vào chiều sâu toàn diện, mở ra tiến trình ngoại giao nước lớn đặc sắc Trung Quốc.
Một là, tập trung toàn lực tổ chức Diễn đàn cấp cao hợp tác quốc tê về “Vành đai và Con đường” lần thứ hai; tổ chức tốt Hội chợ nhập khẩu quốc tế Trung Quốc lần thứ 2.
Hai là, thúc đẩy toàn diện hợp tác hữu nghị với các nước trên thế giới. Trung Quốc sẽ tổ chức kỷ niệm 70 năm thiết lập quan hệ ngoại giao Trung – Nga, tăng cường trao đổi cấp cao giữa hai nước, kiên trì dẫn dắt chiến lược của nguyên thủ hai nước. Trung Quốc muốn thông qua hiệp thương bình đẳng và chân thành, chuyển các nhận thức chung quan trpngj đạt được giữa nguyên thủ Trung Quốc và Mỹ thành thành quả thực chất; thúc đẩy quan hệ hai nước theo hướng phối hợp, hợp tác, ổn đinh, thực hiện không xung đột, không đối kháng, tôn trọng lẫn nhau, hợp tác cùng thắng. Trung Quốc sẽ duy trì quan hệ với các nước châu ÂU, kiên trì chủ nghĩa đa phương, chung tay hoàn thiện quản trị toàn cầu, duy trì quy tắc và trật tự quốc tế. Trung Quốc sẽ tăng cường lòng tin chính trị với các nước xung quanh, mở rộng hợp tác thiết thực, tăng cường đan xen lợi ích. Trung Quốc sẽ giữ quan điểm.