Theo Wall Street Journal, năm 2016, Trung Quốc đã đề nghị giúp bảo lãnh quỹ 1MDB của chính phủ Malaysia trong tâm điểm bê bối tham nhũng hàng tỷ USD để đổi lại một số điều kiện.
Cựu Thủ tướng Malaysia Najib Razak, đang xem mô hình tuyến đường sắt do Trung Quốc xây dựng năm 2017. Dự án này hiện nay đã bị Thủ tướng Mahathir hoãn lại. Ảnh: AP.
Tranh thủ quan hệ Mỹ – Malaysia rạn nứt
Malaysia, quốc gia giàu tài nguyên thiên nhiên và nằm trên tuyến đường biển trọng yếu, là một đồng minh được đánh giá cao trong cuộc đua giành hưởng ở châu Á của Mỹ và Trung Quốc.
Vào tháng 7/2015, tờ Wall Street Journal (WSJ) đưa tin, 681 triệu USD có nguồn gốc từ 1MDB đã chảy vào tài khoản cá nhân của thủ tướng Malaysia khi đó, ông Najib Razak. Văn phòng của ông Najib sau đó giải thích, số tiền này là một món quà từ một người Ả Rập Saudi mà họ không nhận ra và phần lớn số tiền này đã được trả lại.
Bộ Tư pháp Mỹ bắt đầu điều tra. Theo các quan chức của cả hai nước, cuộc điều tra đã làm hỏng mối quan hệ của Washington với ông Najib.
Năm 2016, các quan chức Trung Quốc nói với phía Malaysia rằng Trung Quốc sẽ sử dụng ảnh hưởng của mình để khiến Mỹ và các quốc gia khác bỏ qua các cáo buộc rằng các đồng minh của ông Najib Razak đã chiếm đoạt quỹ 1MDB.
Phía Trung Quốc cũng đề nghị theo dõi nhà và văn phòng của các phóng viên WSJ ở Hồng Kông, những người đang theo sát vụ việc, để tìm hiểu ai đã cung cấp thông tin, theo biên bản các cuộc họp mật giữa qua chức 2 nước.
Sun Lijun, khi đó là người đứng đầu lực lượng an ninh nội địa của Trung Quốc, phát biểu rằng chính phủ Trung Quốc đang giám sát các phóng viên tại Hồng Kông theo yêu cầu của Malaysia, bao gồm việc khai thác toàn bộ văn thiết bị máy tính, điện thoại, web phục hồi dữ liệu và giám sát hoạt động đầy đủ, theo một bản tóm tắt của Malaysia về cuộc họp. Ông Sun hiện vẫn không phản hồi yêu cầu bình luận từ WSJ.
Đổi lại, Malaysia dành các dự án đường sắt và đường ống cho chương trình xây dựng cơ sở hạ tầng ở nước ngoài Vành đai, Con đường của Trung Quốc.
Trong vài tháng, ông Najib, người bác bỏ mọi hành vi sai trái liên quan đến quỹ 1MDB, đã ký dự án đường sắt, đường ống dẫn dầu và các thỏa thuận khác với các công ty nhà nước Trung Quốc, đưa Malaysia trở thành quốc gia nhận tiền tài trợ từ sáng kiến Vành đai, Con đường nhiều thứ 2 sau Pakistan.
Giữa năm 2017, Ngân hàng Xuất nhập khẩu Trung Quốc đưa ra các khoản vay đầu tiên. Vào mùa thu, ngân hàng này đã cung cấp đến 80% trong số 2,5 tỷ USD cam kết để xây dựng đường ống, mặc dù tiến độ thực hiện dự án chưa đáp ứng, theo các quan chức Malaysia.
“Cài” vấn đề Biển Đông trong thỏa thuận ngầm
Ông Najib cũng bắt đầu đàm phán bí mật với lãnh đạo Trung Quốc để cho các tàu hải quân Trung Quốc cập cảng tại 2 cảng của Malaysia, theo 2 nguồn tin. Đây sẽ là một sự nhượng bộ đáng kể đối với Bắc Kinh, tạo ra ảnh hưởng lớn hơn ở Biển Đông, nhưng thỏa thuận này đã không được thông qua.
Ghi chép từ cuộc họp cũng cho biết, Malaysia đang nỗ lực tăng cường quan hệ song phương, dẫn việc ông Najib lên tiếng ủng hộ quan điểm của Trung Quốc về vấn đề Biển Đông tại hội nghị thượng đỉnh khu vực tại Lào.
Một quan chức an ninh quốc gia Mỹ coi các nỗ lực của Trung Quốc tại Malaysia là nỗ lực đầy tham vọng nhất của Bắc Kinh để thúc đẩy chương trình này nhằm giành được lợi thế địa chiến lược. Tuy nhiên, Trung Quốc phủ nhận rằng tiền trong chương trình đã được sử dụng để giúp bảo lãnh cho quỹ 1MDB.
Ông Najib đã biết về các cuộc họp giữa Malaysia – Trung Quốc hồi năm 2016, theo nguồn tin của WSJ. Khi được hỏi, cựu thủ tướng đã đưa ra một tuyên bố rằng dự án đường sắt sẽ mang lại hàng chục ngàn việc làm cho Malaysia và nói rằng dưới sự lãnh đạo của ông, đất nước này đã trải qua 9 năm tăng trưởng kinh tế liên tục.
Thủ tướng đương nhiệm của Malaysia Mahathir Mohamad, người đã đánh bại ông Najib trong cuộc bầu cử hồi tháng 5/2018 đang hoãn lại các dự án của Trung Quốc. Ông Najib cũng bị cáo buộc tội danh rửa tiền.
Chính phủ mới Malaysia đã phát hiện ra các tài liệu, bao gồm biên bản các cuộc họp giữa Trung Quốc – Malaysia trong nhiều tháng, sau khi lục soát văn phòng của ông Najib.
Các tài liệu mô tả một kế hoạch được các quan chức Malaysia đề xuất để các công ty nhà nước Trung Quốc xây dựng 2 dự án lớn với sự tài trợ từ các ngân hàng Trung Quốc. Một là tuyến đường sắt East Coast trị giá 16 tỷ USD, sẽ là tuyến đường sắt xuyên Malaysia, nối hai cảng biển. Dự án còn lại là Đường ống Trans Sabah trị giá 2,5 tỷ USD, sẽ được xây dựng một phần trên phần đảo Borneo của Malaysia.
Theo một ước tính trước đó của một tư vấn Malaysia, xây dựng dự án đường sắt chỉ tốn 7,25 tỷ USD.