Những năm qua, Trung Quốc đã tiến hành bồi đắp và quân sự hóa quy mô lớn tại 7 bãi đá thuộc quần đảo Trường Sa của Việt Nam mà nước này đang chiếm đóng phi pháp, bất chấp luật pháp và phản ứng của dư luận. Thực trạng này đã và đang gây ra những hệ lụy tiêu cực đến nền hòa bình, ổn định của cả khu vực.
Hoạt động cải tạo, mở rộng và quân sự hóa của TQ. Nguồn: CSIS/AMTI
Các bãi đá thuộc quần đảo Trường Sa của Việt Nam do Trung Quốc chiếm đóng phi pháp gồm đá Chữ Thập, đá Tư Nghĩa, đá Gạc Ma, đá Châu Viên, đá Su Bi và đá Gaven.
Tại đá Chữ Thập, Trung Quốc chiếm đóng, kiểm soát trái phép đá Chữ Thập thuộc quần đảo Trường Sa của Việt Namtừ năm 1988, sau đó không ngừng mở rộng, cải tạo để biến đá này trở thành căn cứ tiền đồn quân sự quan trọng bậc nhất, phục vụ các yêu sách đòi chủ quyền ở Biển Đông của nước này.Trung Quốc đã xây dựng một toà nhà bê tông dài hơn 60m, 10 ăngten, radar thu phát sóng cao tần Yagi, phủ sóng mạng điện thoại, 9 cầu tàu, 2 bãi đáp trực thăng, 10 ăng ten liên lạc qua vệ tinh và một trạm radar. Đường băng dài 3.125m và rộng 60m, đây là đường băng duy nhất đủ lớn cho máy bay ném bom chiến lược tại Trường Sa, cho phép quân đội Trung Quốc bao quát không phận rộng lớn từ Tây Thái Bình Dương gồm cả Guam (nơi có các căn cứ Mỹ) đến Ấn Độ Dương. Tháng 10/2018, Trung Quốc tiếp tục đưa vào vận hành các trạm quan sát thời tiết, gồm các thiết bị cho mặt đất và quan sát khí quyển và radar thời tiết trên 3 đảo, đá nhân tạo do nước này chiếm đóng, bồi đắp trái phép ở Biển Đông, trong đó có đá Chữ Thập. Nhiều khả năng những thiết bị này có thể sử dụng các trạm quan sát này vào mục đích quân sự. Tháng 4/2018, Trung Quốc đã khánh thành Tượng đài trên đá Chữ Thập để kỷ niệm các công trình xây dựng của họ trong Biển Đông, kể cả các công trình bồi đắp đất và xây đảo nhân tạo. Ngoài ra, trên đá Chữ Thập hiện đã có một bệnh viện với hơn 50 bác sỹ, các tàu thuyền cơ động cao tốc. Tháng 5/2018, Trung Quốc đã lắp đặt các tên lửa hành trình chống hạm YJ-12B và tên lửa đất đối không HQ-9B trên ba thực thể đá Chữ Thập, Su Bi, Vành Khăn. Theo đánh giá dựa trên hình ảnh chụp từ vệ tinh, các chuyên gia của chương trình Sáng kiến Minh bạch Hàng hải (AMTI) thuộc CSIS cho biết Trung Quốc đang xây dựng tại đá Chữ Thập trung tâm liên lạc lớn nhất trong vùng với phần góc Đông Bắc của đá này được trang bị các thiết bị liên lạc và ăng ten cảm biến lớn hơn so với các đảo nhân tạo khác ở Trường Sa. Đá Chữ Thập có thể sẽ được dùng như một cơ sở tình báo hoặc trung tâm liên lạc cho các lực lượng của Trung Quốc ở khu vực này, theo CSIS.
Tại đá Tư Nghĩa, Trung Quốccũng cưỡng chiếm trái phép bãi đá này từ Việt Nam năm 1988, sau đó đã không ngừng bồi đắp, xây dựng để biến nơi đây từ một đảo chìm ban đầu trở thành căn cứ quân sự đồ sộ, thách thức pháp luật quốc tế và các nước ở Biển Đông. Đầu những năm 1990, phía Trung Quốc bắt đầu xây dựng nhà tạm thành nhà kiên cố 2 tầng với cầu cảng, lô cốt và hệ thống thông tin liên lạc, ụ pháo… đến nay từ một đảo chìm ban đầu, chỉ có một căn nhà 2 tầng thì nay căn nhà đó đã được thay bằng một khối nhà cao tầng đồ sộ. Năm 2014, phía Trung Quốc đã huy động hàng chục tàu vận tải công trình trọng tải lớn, tập trung xây dựng cải tạo trái phép bãi Tư Nghĩa thành căn cứ quân sự của họ. Hiện nay, căn cứ quân sự do Trung Quốc xây dựng trái phép trên bãi Tư Nghĩa đã hoàn tất các cơ sở hạ tầng, công trình trên diện tích cải tạo khoảng 9,5 ha bao gồm nhà kiên cố 8 tầng cao khoảng 26 – 27m, tại 4 góc nhà của các tầng đều bố trí lỗ bắn. Trên nóc bố trí 2 rada hàng hải và 2 ăngten parabol, 1 thiết bị có quả cầu che và các thiết bị thông tin liên lạc, quan sát. Ở tầng 6 của tòa nhà lắp rada điều khiển hỏa lực, kính ngắm quang học, còn tầng 5 lắp 4 bệ pháo 30 mm (7 nòng), tầng 1 lắp 4 bệ pháo 76 mm… Ngoài ra, vị trí hỏa lực lắp đặt pháo 76 mm, pháo 30 mm quay hướng Đông; tháp viễn thông thu phát sóng 4G cao khoảng 50 m; bãi đáp trực thăng, cầu cảng hướng Đông – Tây dài khoảng 80 – 100 m. Ngoài việc bồi đắp và xây dựng khối nhà 09 tầng, Trung Quốc cũng cho nạo vét một luồng dẫn vào cầu cảng của đá Tư Nghĩa, dài khoảng 900m với độ sâu trên 10m để đón các tàu trọng tải lớn vào cảng. Kể từ đầu năm 2018, số lượng tàu Trung Quốc xung quanh khu vực Tư Nghĩa – Ba Đầu tăng nhanh đột biến. Hàng chục tàu cá dân binh Trung Quốc neo trong âu tàu do Trung Quốc xây dựng trái phép ở bãi cạn Tư Nghĩa. Có thời điểm, số lượng tàu khoảng từ 40 đến 50 chiếc tàu cá dân binh, tàu vũ trang giả dạng tàu cá ken thành bè ở bãi Ba Đầu, về ban đêm hệ thống đèn chiếu sáng nhìn như thành phố nổi. Những tàu cá này của Trung Quốc nổi tiếng hung hăng và sẵn sàng sử dụng vũ khí để ngăn cản, xuôi đuổi khi có tàu nước ngoài tiếp cận khu vực xung quanh bãi Tư Nghĩa.
Trung Quốc dùng vũ lực chiếm đóng đá Gạc Ma từ năm 1988. Thời gian đầu căn cứ của Trung Quốc tại đây chỉ là vài kết cấu hình bát giác nằm trên cọc gỗ. Đến năm 1989 tại đây đã có nhà xi măng hai tầng. Năm 2014, Trung Quốc đã tiến hành đào đắp đất cát để xây đường băng tại đây, trên bãi đá chỉ có một nền bê tông nhỏ với một cơ sở liên lạc, cầu cảng và một đơn vị đồn trú. Phần nền bê tông hiện trải rộng trên diện tích 100.000 m2, nơi rộng nhất là 400m. Một số đồn đoán cho rằng Trung Quốc có thể xây một đường băng tại đây nhưng giới chuyên gia nhận định công trình này quá nhỏ để có ảnh hưởng chiến lược. Đá Gạc Ma hiện có các công trình như kênh tiếp cận, nhà máy bê tông, tháp phòng thủ, bơm khử mặn, bơm nhiên liệu, cơ sở quân sự nhiều tầng, radar, trạm liên lạc, bãi đáp trực thăng, cầu cảng và đê chắn sóng gia cố. Tháng 1/2018, Trung Quốc đã lắp đặt hệ thống ra đa đối hải chống ngầm trên đá Gạc Ma và tập trung vật liệu xây dựng, chuẩn bị tôn tạo, xây dựng. Hiện tại, phía Trung Quốc đã tôn tạo, xây dựng trên diện tích 13,2 ha ở bãi đá Gạc Ma. Bên cạnh đó, họ còn nạo vét luồng theo hướng Bắc – Nam với chiều dài 900 – 1.000m, rộng khoảng 250 – 400m thuận tiện cho các tàu trọng tải 4.000 tấn ra vào âu tàu phía trong bãi và cập cảng phía Bắc. Các công trình của Trung Quốc được xây dựng cấp tập từ giữa năm 2013, đến nay đã hoàn tất và đưa vào sử dụng, gồm: Tòa nhà kiên cố cao 26 – 27m gồm 8 tầng, tại 4 góc nhà đều bố trí các lỗ châu mai – lỗ bắn. Trên nóc nhà bố trí 2 ra đa hàng hải, 2 ăng ten parabol và 1 thiết bị đảm bảo bay có quả cầu che, cùng một số thiết bị thông tin liên lạc khác. Trên tầng 6 của tòa nhà, phía Trung Quốc lắp ra đa điều khiển hỏa lực, hệ thống kính ngắm quang học hiện đại. Tầng 5 của tòa nhà được lắp 2 bệ pháo 30mm (7 nòng) và tầng 1 lắp 2 bệ pháo 76mm. Ngoài hệ thống súng pháo trên nhà 8 tầng, còn có 1 vị trí hỏa lực lắp đặt pháo 76mm, pháo 30mm quay hướng Đông Bắc luôn có quân nhân trực canh 24/24 trong tư thế sẵn sàng chiến đấu và họ chỉ chui ra khỏi bệ pháo khi đổi ca trực. Ngoai ra, còn có các công trình khác trên bãi Gạc Ma như: 2 tháp ra đa đối không – đảm bảo bay cho máy bay, 1 tháp viễn thông thu phát sóng 4G cao khoảng 50m, 2 cột điện gió cùng hệ thống pin năng lượng mặt trời, 1 ngọn hải đăng cao 50m, bán kính chiếu xa khoảng 40 km… Từ đầu năm 2017, phía Trung Quốc rầm rộ đưa các cây xanh ra trồng và chăm bón bảo vệ rất kỹ. Loại cây thích hợp với khí hậu biển mặn là cây dương, muống biển được đựng trong các lồng đất to 3 – 4m. Do được chăm sóc kỹ nên đến nay, các cây đã lớn rất nhanh, cao từ 3 – 5m và đang dần che các công trình trên mặt đất, từ ngoài nhìn vào rất khó nhận dạng mục tiêu.
Trung Quốc chiếm đóng Subi từ năm 1988. Phần đất cải tạo trên đảo được mở rộng đáng kể từ tháng 7/2014. Nơi này hiện có kênh tiếp cận, cầu cảng, các thiết bị thông tin liên lạc, radar, đê chắn sóng gia cố, bãi đáp trực thăng, cơ sở quận sự và có thể xây một đường băng dài 3.000m. Những hình ảnh mới đây chụp từ vệ tinh DigitalGlobe cho thấy có gần 400 tòa nhà mới được xây cất trên đá Subi mà Trung Quốc đã chiếm đóng từ 1988 tới nay ở Quần đảo Trường Sa. Earthrise Media, một tổ chức phi lợi nhuận, đã phân tích các ảnh chụp đá Subi và phát hiện ra rằng một lượng lớn các tòa nhà, các sân tập, thiết bị radar và cả các sân chơi bóng rổ đã được xây dựng trong thời gian từ 2014 tới nay.Các chuyên gia an ninh khu vực tin rằng đảo nhân tạo trên đá Subi cũng có thể trở thành nơi đồn trú của hàng trăm lính PLA trong tương lai, cũng như trung tâm hành chính khi Trung Quốc củng cố sự hiện diện dân sự trên các đảo nhân tạo phi pháp tại Trường Sa. Subi là đảo nhân tạo lớn nhất trong số 7 đảo Trung Quốc xây dựng trái phép tại Trường Sa. Cơ sở hạ tầng tương tự cũng được triển khai tại đá Vành Khăn và Chữ Thập, bao gồm vị trí đặt tên lửa, đường băng dài 3 km, nhà kho lớn và một loạt thiết bị có thể theo dõi vệ tinh, hoạt động quân sự nước ngoài và thông tin liên lạc.
Tại bãi đá Châu Viên, Trung Quốc cũng cưỡng chiếm từ năm 1988. Châu Viên bị Trung Quốc cải tạo chủ yếu trong hè năm 2014. Quá trình xây dựng các cơ sở, tòa nhà hiện vẫn tiếp tục. Diện tích phần đất nhân tạo trên bãi đá Châu Viên được mở rộng tới 119.711 m2, tính đến ngày 14/3. Những công trình xuất hiện tại đây gồm kênh tiếp cận, đê chắn sóng, bãi đáp trực thăng, các tòa nhà hỗ trợ, cơ sở quân sự, ăng ten liên lạc vệ tinh, radar. Để đẩy nhanh quá trình bồi đắp,Trung Quốc đã tàu hút trộn bùn hỗn hợp Thiên Kình của Trung Quốc, vốn được mệnh danh là “quái thú lấp biển” ra đá này. Tháng 10/2015, Bộ Giao thông Trung Quốc đã tổ chức buổi lễ kết thúc việc xây dựng 2 ngọn hải đăng mà họ đặt tên là Huayang và Chigua tại bãi đá Châu Viên. Phía Trung Quốc cho rằng Trung Quốc, mục đích của việc xây dựng 2 hải đăng là “cải thiện điều kiện hàng hải và giảm thiểu rủi ro, tai nạn trên Biển Đông” với “chi phí xây 2 ngọn hải đăng là các khoản viện trợ dân sự đầu tiên ở Nam Sa”.Biển Đông là tuyến đường hàng hải quan trọng, với lượng hàng hóa trị giá 5.000 tỷ USD được vận chuyển qua mỗi năm. Mỹ và các nước trong khu vực nhiều lần kêu gọi Trung Quốc dừng các hoạt đông xây dựng, cải tạo phi pháp trên Biển Đông, song Bắc Kinh vẫn tiếp tục các hoạt động.
Đá Gaven bị Trung Quốc chiếm từ năm 1988 và đưa quân đồn trú trái phép tại đây từ năm 2003. Hoạt động bồi đắp, xây dựng tại bãi đá bắt đầu từ khoảng sau ngày 30/3/2014. Phần mở rộng có diện tích 114.000 m2, tính đến ngày 19/3. Theo CSIS, bãi đá này có kênh tiếp cận, súng phòng không, súng hải quân, thiết bị liên lạc, kiến trúc hỗ trợ xây dựng, tháp phòng thủ, cơ sở quân sự, bãi đáp trực thăng và đê chắn sóng. Trung Quốc muốn mở rộng các đảo nhân tạo ở quần đảo Trường Sa của Việt Nam do Trung Quốc chiếm giữ trái phép nhằm biến các đảo trên biển Đông trở thành một đảo nhân tạo khổng lồ có cả sân bay, cảng biển cho tàu quân sự và dân sự, khu vực dân cư và du lịch. Tổng chi phí cho dự án lên đến 5 tỷ USD và cần 10 năm để hoàn thành. Bắc Kinh hy vọng có thể dựa vào đó để đẩy mạnh các tuyên bố chủ quyền đơn phương và phi lý của mình nhằm độc chiếm biển Đông. Mục tiêu cuối cùng của Trung Quốc là nếu không đạt đến mức hợp pháp thì cũng phải kiểm soát được trên thực tế các vùng biển trong khu vực. Việc Bắc Kinh xây dựng cầu cảng và đường băng trên các đảo và bãi đá ở Trường Sa của Việt Nam do Trung Quốc chiếm giữ trái phép, nằm trong một chiến lược lâu dài thực hiện giấc mộng trở thành một cường quốc biển trong tương lai. Đây là đường vươn ra biển lớn của Trung Quốc từ căn cứ Hải Nam xuống Hoàng Sa – Trường Sa, khống chế hoàn toàn Biển Đông.
Tại đá Vành Khăn, Trung Quốc đã ngang nhiên điều tàu đến cưỡng chiếm đá Vành Khăn, kiểm soát đá này vào tháng 2/1995 và chiếm đóng cho đến nay. Năm 2015, Trung Quốc công bố hình ảnh về bản quy hoạch trái phép bãi đá Vành Khăn sau khi Trung Quốc hoàn thành bồi đắp phi pháp tại bãi đá này. Theo bản đồ quy hoạch trái phép này, bãi Vành Khăn có tổng diện tích quy hoạch vào khoảng 9,53 km2 và tổng diện tích xây dựng khoảng 6,29 km2. Quy hoạch nhân khẩu tại Vành Khăn lên tới 70.000 người, trong đó lượng nhân khẩu thường trú vào khoảng 50.000 người, lượng nhân khẩu lưu động vào khoảng 20.000 người. Sau khi hoàn thành bồi lắp, Trung Quốc sẽ xây dựng một loạt các dự án trọng điểm như khu thương mại, sòng bạc, khu vui chơi, dự án du lịch… Sau khi hoàn thành quy hoạch bãi đá này sẽ là khu vực có vị trí quan trọng, vị trí quân sự chiến lược và đồng thời là trung tâm cảng biển. Trên thực tế, từ nhiều năm trước Trung Quốc đã bắt đầu huy động lực lượng lớn tàu thuyền, thiết bị ra đá Vành Khăn để tiến hành bồi đắp, mở rộng đá này. Năm 2015, Trung Quốc bắt xây một đường băng trên đá này và đến tháng 7/2016 thì một đường băng dài 2.644m, rộng 55m này đã hoàn thành. Ngoài ra, Trung Quốc cũng đã xây dựng ngọn hải đăng, kho bãi, các mái che radar, tháp truyền tín hiệu viễn thông, cảng vận chuyển quy mô lớn… trên đá Vành Khăn.Tháng 7/2016, ngay sau khi vừa hoàn thành đường băng dài 2.644m, rộng 55m, Trung Quốc cho máy bay thử nghiệm trên, ngay trước thời điểm Tòa Trọng tài ra phán quyết về vụ Philippines kiện Trung Quốc về yêu sách “đường lưỡi bò” ở Biển Đông. Máy bay CE－ 680 của trung tâm thử nghiệm bay thử của Hãng hàng không Trung Quốc được huy động để thực hiện chuyến bay này. Đến tháng 5/2018, Trung Quốc đã đưa tên lửa hành trình chống hạm YJ-12B và tên lửa đất đối không HQ-9B đã được Trung Quốc lắp đặt trên 3 thực thể là đá Chữ Thập, Xu Bi và đá Vành Khăn bị Trung Quốc chiếm đóng và xây dựng trái phép thuộc quần đảo Trường Sa của Việt Nam. Giới quan sát cho rằng Trung Quốc đã triển khai trên các hòn đảo nhân tạo bồi lấp phi pháp, trong đó có đá Vành Khăn rất nhiều hệ thống tên lửa đất đối không SAM (bao gồm HQ-9 với tầm bắn lên tới 200km có thể là cả hệ thống S-400 của Nga) và tên lửa hành trình phóng từ mặt đất (GLCM). Cùng với hệ thống tên lửa, Trung Quốc đã triển khai hệ thống radar trái phép trên đá Vành Khăn, nhằm tăng cường sự nguy hiểm cho mạng lưới phòng thủ của Trung Quốc. Hôm 30/10/2018, Trung Quốc đã khánh thành các trạm khí tượng tại đá trên. Trung Quốc cho rằng mục đích của trạm này là đảm bảo an toàn hàng hải trên Biển Đông, phục vụ cho việc quan sát khí quyển và mặt đất cơ bản, thiết bị đo chỉ số ô nhiễm không khí, cùng các radar thời tiết, được dùng để theo dõi các chỉ số khí tượng thủy văn trên quần đảo Trường Sa của Việt Nam và vùng biển xung quanh khu vực này, đồng thời cung cấp dữ liệu khí tượng chuẩn xác hơn cho tàu thuyền hoạt động ở khu vực lân cận. Tuy nhiên,đa phần các ý kiến đều tỏ ra lo ngại rằng các cơ sở này sẽ được Trung Quốc sử dụng cho mục đích quân sự.
Bộ Ngoại giao Việt Nam và các nước đã nhiều lần phản đối hoạt động cải tạo, bồi đắp và quân sự hóa trên Biển Đông của Trung Quốc. Việt Nam khẳng định “có đầy đủ căn cứ pháp lý và bằng chứng lịch sử để khẳng định chủ quyền đối với quần đảo Trường Sa và quần đảo Hoàng Sa cũng như các quyền hợp pháp đối với các vùng biển của Việt Nam được xác định phù hợp với UNCLOS”. Hành động của Trung Quốc đi ngược lại tinh thần của Tuyên bố của các bên ở Biển Đông (DOC), trái với thoả thuận về nguyên tắc cơ bản chỉ đạo giải quyết vấn đề trên biển Việt Nam – Trung Quốc, không phù hợp với thoả thuận quan trọng lãnh đạo cấp cao hai nước đã đạt được về kiểm soát tốt bất đồng trên biển. Các hành động của Trung Quốc không có lợi cho việc duy trì môi trường hoà bình, ổn định, hợp tác ở Biển Đông và xu thế phát triển tốt đẹp của quan hệ Việt Nam và Trung Quốc, cũng như nỗ lực của các nước trong việc đàm phán Bộ Quy tắc ứng xử (COC) hiện nay.
Việc Trung Quốc sử dụng vũ lực xâm chiếm quần đảo Trường Sa của Việt Nam là trái pháp luật và xây dựng công trình nhân tạo trên đó lại càng trái pháp luật nữa. Luật quốc tế cũng không thừa nhận việc mở rộng chủ quyền bằng việc tôn tạo đất, đá, cát, sỏi để lấn, để mở chủ quyền của mình trên biển. Thứ ba, hành vi này hoàn toàn vi phạm điều 5, khoản 5 của Tuyên bố về quy tắc ứng xử của các bên trên biển Đông (DOC) mà Trung Quốc và ASEAN đã ký năm 2002. Việc Trung Quốc bồi đắp, xây dựng đảo nhân tạo trên quần đảo Trường Sa thuộc chủ quyền của Việt Nam còn vi phạm Tuyên bố về ứng xử của các bên ở Biển Đông (gọi tắt là DOC), cản trở tiến trình xây dựng Bộ quy tắc về ứng xử của các bên ở Biển Đông (gọi tắt là COC) đang được Trung Quốc và ASEAN bàn thảo. Cụ thể, theo cam kết tại DOC, các bên tham gia ký kết đồng ý thực hiện việc kiềm chế các hoạt động có thể gây phức tạp hoặc leo thang tranh chấp, ảnh hưởng đến hòa bình và ổn định. Đồng thời, các hành động đó của Trung Quốc cũng gây lo ngại cho các quốc gia trong khối ASEAN về một Trung Quốc không tuân thủ luật pháp quốc tế, làm ảnh hưởng đến hòa bình, ổn định trong khu vực và thế giới.
Theo luật pháp quốc tế, Trung Quốc không có quyền xây dựng các đảo nhân tạo trên quần đảo Trường Sa của Việt Nam. Bởi lẽ, vào năm 1988 và năm 1995, Trung Quốc đã sử dụng vũ lực tấn công, chiếm đóng 7 bãi đá nói trên thuộc quần đảo Trường Sa chủ quyền của Việt Nam. Nguyên tắc cơ bản và xuyên suốt của UNCLOS là “sử dụng biển nhằm mục đích hòa bình”. UNCLOS không cho phép các quốc gia xây dựng đảo nhân tạo trong vùng đặc quyền kinh tế, thềm lục địa, biển quốc tế và đáy đại dương nhằm mục đích quân sự, phi hòa bình. Vì vậy, hành vi bồi đắp, xây dựng các đảo nhân tạo trên Biển Đông của Trung Quốc là hoàn toàn trái với UNCLOS, trái với các cam kết chính trị giữa Việt Nam với Trung Quốc và ASEAN với Trung Quốc, đặc biệt là DOC; xâm phạm nghiêm trọng chủ quyền của Việt Nam đối với quần đảo Trường Sa; đe dọa hòa bình, an ninh, kinh tế, thương mại, tự do hàng hải, tự do hàng không và môi trường biển của Việt Nam cũng như các quốc gia trong khu vực và thế giới.