Trung Quốc hiện bao biện rằng các cơ sở quân sự ở quần đảo Trường Sa (thuộc chủ quyền của Việt Nam) do nước này thiết lập là “hoàn toàn mang tính phòng vệ”. Tuy nhiên, giới chuyên gia và dư luận chung cho rằng xét trên khía cạnh chủ quyền, luật pháp quốc tế và xu thế phát triển hiện nay thì lập luận trên của Trung Quốc là hoàn toàn vô lý và rõ ràng là nhằm che giấu cho hoạt động quân sự hóa nhằm kiểm soát toàn bộ Biển Đông mà nước này đang theo đuổi.
Các loại vũ khí được TQ triển khai tại các thực thể chiếm đóng ở Biển Đông. Nguồn: CNBC/AMTI
TQ quân sự hóa Biển Đông
Có khá nhiều thông tin, chứng cứ xác thực về việc Trung Quốc tiến hành quân sự hóa quy mô lớn ở Biển Đông và đang đe dọa hòa bình, ổn định ở khu vực. Hồi tháng 5/2018, hãng CNBC dẫn nguồn tin tình báo Mỹ cho biết Trung Quốc âm thầm lắp đặt tên lửa hành trình YJ-12B và tên lửa đất đối không tầm xa HQ-9B đến Đá Chữ Thập, Đá Subi và Đá Vành Khăn trong quần đảo Trường Sa của Việt Nam. Đây là 3 trong số 7 bãi đá thuộc quần đảo Trường Sa của Việt Nam nhưng đang bị Trung Quốc chiếm đóng và bồi đắp phi pháp. Theo CNBC, tên lửa hành trình chống hạm YJ-12 có thể nhắm vào tàu thuyền trong bán kính 295 hải lý còn tên lửa đất đối không HQ-9B có thể tấn công mục tiêu ở khoảng cách 257 km. Chuyên gia về Biển Đông tại Viện nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế (CSIS) tại Mỹ nhận định đây sẽ là những tên lửa đầu tiên tại Trường Sa, dù là tên lửa đất đối không hay chống hạm. Cũng trong năm 2018, Bắc Kinh đã ngang ngược đưa máy bay ném bom đến Hoàng Sa, đồng thời triển khai tên lửa, thiết bị gây nhiễu sóng, súng điện từ… ở Trường Sa. Nhiều bãi đá san hồ giờ đây đã được Trung Quốc bồi đắp và biến chúng thành những tiền đồn quân sự đồ sộ để phục vụ cho những ý đồ của nước này.
Ngang nhiên bao biện là để “tự vệ”
Tại cuộc họp báo bên lề Diễn đàn Khu vực ASEAN (ARF) tổ chức tại Singapore hồi tháng 8/2018, Ngoại trưởng Trung Quốc Vương Nghị đã ra sức bao biện bảo vệ hoạt động quân sự hóa của Bắc Kinh ở Biển Đông, nói rằng đây là cách để tự vệ trước sức ép an ninh từ Mỹ và các nước khác ngoài khu vực. “Một số nước ngoài khu vực, chủ yếu là Mỹ, đã đưa vũ khí chiến lược lớn đến khu vực, đặc biệt là ở Biển Đông, như là cách để phô bày sức mạnh quân sự và gây sức ép với các nước tại khu vực, bao gồm Trung Quốc. Tôi e rằng đây là động lực lớn nhất cho việc Trung Quốc thúc đẩy việc quân sự hóa tại khu vực”, tờ Straits Times dẫn lời Ngoại trưởng Vương Nghị.Ngoài ra, khi được hỏi liệu các nước khác có hành động đáp trả vì hoạt động quân sự hóa của Trung Quốc ở Biển Đông hay không, ông nàylại cao giọng tuyên bố “Trung Quốc hoàn toàn có quyền làm những việc đó vì Trung Quốc cần bảo vệ chủ quyền và sự toàn vẹn lãnh thổ của mình.Và bởi vì ngày càng có nhiều áp lực với Trung Quốc, việc Trung Quốc tiến hành thêm nhiều biện pháp tự vệ là điều tự nhiên”. Trước đây, Trung Quốc thường bác các thông tin liên qua việc nước này quân sự hóa các đảo, đá ở Biển Đông được các nước công bố. Tuy nhiên, trước việc có quá nhiều bằng chứng xác thực cho thấy Trung Quốc đã quân sự hóa mạnh mẽ, rõ ràng ở Biển Đông thì nước này phải thay đổi phản ứng và công khai thừa nhận.
Phản ứng, dư luận phản đối, bác bỏ lý lẽ “tự vệ”của TQ
Bộ Ngoại giao Việt Nam lên án hành động của Trung Quốc đã xâm phạm nghiêm trọng chủ quyền Việt Nam; trái với Thỏa thuận về những nguyên tắc cơ bản chỉ đạo giải quyết vấn đề trên biển giữa Việt Nam và Trung Quốc, tinh thần Tuyên bố về Ứng xử của các bên ở Biển Đông (DOC); gây phức tạp tình hình và không có lợi cho việc duy trì môi trường hòa bình, ổn định và hợp tác ở Biển Đông.Chủ tịch Ủy ban Quân lực Thượng viện Mỹ, Thượng Nghị sĩ James Inhofe (01/2019) đã cảnh báo Trung Quốc gần đây liên tục tuyên bố chủ quyền phi pháp đối với các thực thể trên Biển Đông trước khi biến chúng thành các “pháo đài” với đầy đủ trang thiết bị và vũ khí. Thượng Nghị sĩ James Inhofe so sánh việc Trung Quốc quân sự hóa ở Biển Đông như việc nước này đang chuẩn bị cho Chiến tranh Thế giới thứ ba. Trong chuyến thăm Singapore và tham dự diễn đàn an ninh Fullerton (01/2019), Bộ trưởng Quốc phòng Australia Christopher Pyne đã kêu gọi Trung Quốc xem xét lại cách tiếp cận trong vấn đề Biển Đông, cho rằng cách tiếp cận của Trung Quốc đang làm xói mòn lòng tin trong khu vực và gia tăng quan ngại. Ông cho rằng việc giải quyết các tranh chấp trên Biển Đông theo luật pháp quốc tế sẽ giúp xây dựng lòng tin rằng Trung Quốc ủng hộ và đề cao văn hóa chiến lược, trong đó tôn trọng quyền của tất cả các quốc gia khác. Theo Bộ trưởng Christopher Pyne việc xây dựng và quân sự hóa các thực thể nhân tạo trên Biển Đông không làm gia tăng lòng tin trong khu vực về ý đồ chiến lược của Trung Quốc, thay vào đó càng làm gia tăng sự lo lắng. Ông Christopher Pyne chỉ ra rằng các hành động của Trung Quốc trên Biển Đông sẽ trở thành mối đe dọa với quy tắc pháp luật, đồng thời cảnh báo Australia sẵn sàng tiến hành các hoạt động đa phương trên Biển Đông để chứng minh rằng đó là vùng biển quốc tế.
Giới chuyên gia và người dân các nước cho rằng lý lẽ cho rằng quân sự hóa ở Trường Sa chỉ là để “phòng vệ” của Trung Quốc là hoàn toàn thiếu thuyết phục và không có cơ sở. Do: Thứ nhất, Trung Quốc hoàn toàn không có chủ quyền hợp pháp đối với quần đảo Trường Sa và nước này đang tìm mọi cách để theo đuổi các yêu sách chủ quyền phi lý ở Biển Đông. Như chúng ta đã biết, Toà Trọng tài theo Phụ lục VII, Công ước Liên hợp quốc về Luật Biển 1982 (7/2016) đã ra Phán quyết bác bỏ hoàn toàn “đường lưỡi bò” phi pháp của Trung Quốc và cũng bác bỏ luôn cả quyền lịch sử của Trung Quốc đối với tài nguyên bên trong “đường lưỡi bò”. Đây cũng chính là bộ quy chế về pháp lý đầy đủ về các cấu trúc trên biển, giúp định nghĩa đầy đủ thế nào là đảo, là đá, bãi nửa nổi nửa chìm… và quy chế pháp lý đối với từng cấu trúc như vậy, có thể xem là một sự tiến bộ của nhân loại về mặt pháp lý, khoa học… Khi không có chủ quyền hợp pháp được các bên công nhận thì hoạt động bồi đắp, xây dựng đảo của Trung Quốc là hoàn toàn phi pháp và cần bị lên án. Thứ hai, theo khía cạnh luật quốc tế, mọi hành vi quân sự hóa ở Biển Đông đều không được phép. Đối với các tranh chấp chủ quyền trên biển như Biển Đông,các nguyên tắc trực tiếp và chủ yếu được các bên vận dụng gồm: (i) Nguyên tắc bình đẳng chủ quyền quốc gia với giá trị thể hiện trên ba phương diện cơ bản: bình đẳng trong quyền và nghĩa vụ chứng minh, bảo vệ chủ quyền biển, đảo của mỗi bên tranh chấp; bình đẳng trong lựa chọn phương thức quốc tế giải quyết tranh chấp; bình đẳng trong vị thế giải quyết tranh chấp. (ii) Nguyên tắc cấm sử dụng vũ lực hoặc đe dọa dùng vũ lực trong quan hệ quốc tế với giá trị thể hiện trên hai phương diện: cấm hành vi xâm chiếm lãnh thổ biển, đảo quốc gia khác; cấm hành vi sử dụng vũ lực hoặc các hành vi đe dọa dùng vũ lực để chiếm đóng hoặc khẳng định chủ quyền đối với vùng lãnh thổ. Mọi hiện trạng được tạo nên bởi kết quả của các cuộc xâm chiếm, dùng vũ lực hoặc các hành vi đe dọa, cưỡng ép đều không được thừa nhận bởi pháp luật và cộng đồng quốc tế. (iii) Nguyên tắc hòa bình giải quyết tranh chấp, nguyên tắc này được vận dụng trong vấn đề giải quyết tranh chấp chủ quyền biển, đảo với các khía cạnh khá đầy đủ và toàn diện của nội hàm giá trị nguyên tắc, theo đó: các bên tranh chấp đều phải giải quyết các bất đồng, mâu thuẫn, xung đột có liên quan trên cơ sở hòa bình; các hành vi chiến tranh hoặc sử dụng chiến tranh, vũ lực làm công cụ giải quyết tranh chấp là vi phạm nghiêm trọng pháp luật quốc tế. Các bên phải sử dụng các biện pháp hòa bình để giải quyết các tranh chấp phát sinh. Trên cơ sở pháp luật quốc tế, các bên có quyền tự do lựa chọn biện pháp giải quyết tranh chấp. Công ước Luật biển Liên hợp quốc 1982 (UNCLOS) quy định các bên không được sử dụng hoặc đe dọa sử dụng vũ lực trong giải quyết tranh chấp và không được quân sự hóa các thực thể. Thứ ba, trong bối cảnh hiện nay, các nước đều nỗ lực thúc đẩy hòa bình, hợp tác cùng phát triển, cùng chung tay duy trì, đảm bảo hòa bình, ổn định khu vực. Việc Trung Quốc tự cho mình quyền triển khai hàng loạt các loại vũ khí như tên lửa đạn đạo, máy bay ném bom, súng điện từ, tàu chiến… ra Biển Đông đã đẩy khu vực vào tình hình chạy đua vũ trang, tiềm ẩn nguy cơ xảy ra va chạm, đối đầu. Điều này hoàn toàn không có nghĩa là để “tự vệ” như nước này tuyên bố. Thậm chí lý do Trung Quốc đưa ra rằng “đối mặt với những mối đe dọa và sức ép quân sự ngày càng gia tăng như vậy, các nước ở khu vực, bao gồm Trung Quốc, tự động chọn, tự gìn giữ, tự bảo vệ mình và sẵn sàng các cơ sở phòng vệ”. Hay “một số nước ngoài khu vực, chủ yếu là Mỹ, đã đưa vũ khí chiến lược lớn đến khu vực, đặc biệt là ở Biển Đông, như là cách để phô bày sức mạnh quân sự và gây sức ép với các nước tại khu vực, bao gồm Trung Quốc”.
Bộ Ngoại giao Việt Nam và các nước đã nhiều lần phản đối hoạt động cải tạo, bồi đắp và quân sự hóa trên Biển Đông của Trung Quốc. Việt Nam khẳng định “có đầy đủ căn cứ pháp lý và bằng chứng lịch sử để khẳng định chủ quyền đối với quần đảo Trường Sa và quần đảo Hoàng Sa cũng như các quyền hợp pháp đối với các vùng biển của Việt Nam được xác định phù hợp với UNCLOS”. Hành động của Trung Quốc đi ngược lại tinh thần của DOC, trái với thoả thuận về nguyên tắc cơ bản chỉ đạo giải quyết vấn đề trên biển Việt Nam – Trung Quốc, không phù hợp với thoả thuận quan trọng lãnh đạo cấp cao hai nước đã đạt được về kiểm soát tốt bất đồng trên biển. Các hành động của Trung Quốc không có lợi cho việc duy trì môi trường hoà bình, ổn định, hợp tác ở Biển Đông và xu thế phát triển tốt đẹp của quan hệ Việt Nam và Trung Quốc, cũng như nỗ lực của các nước trong việc đàm phán Bộ Quy tắc ứng xử (COC) hiện nay.