Lâu nay trong giới nghiên cứu, các học giả TQ thường có những ý kiến trái ngược với nhận định của Trung ương, chính phủ. Trường hợp giáo sư Xiang Songzuo (Hướng Tùng Tộ) là một thí dụ. Mới đây, ngày 16/12/2018, trong cuộc hội thảo tổ chức tại Thượng Hải, ông Hướng- Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu Tiền tệ quốc tế thuộc Đại học Nhân dân Trung Quốc- đã đưa ra một số nhận định khiến giới lãnh đạo Bắc Kinh không hài lòng.
Theo ông Hướng, năm 2018 kinh tế TQ liên tục đi xuống. Tăng trưởng GDP năm 2018 của nước này theo công bố của Cục Thống kê Quốc gia là 6,5%, nhưng theo báo cáo công bố nội bộ hôm 15/12 của thì con số này thấp hơn rất nhiều. Có hai kết quả khác nhau một trời một vực về tăng trưởng GDP của TQ trong 2018: một là 1,67% và một là tăng trưởng âm.
Nguyên nhân của suy thoái kinh tế là gì? Các doanh nghiệp tư nhân bị thua thiệt tlà do đâu? Cuối năm nay Chính phủ sẽ tổ chức một cuộc hội thảo kinh tế cấp cao với mong muốn lấy lại niềm tin của các doanh nghiệp tư nhân khi nền kinh tế xấu đi.
Đầu năm, có nhiều tiếng nói khá mạnh bạo về việc phục hồi các tuyên bố ý thức hệ trước đây từng bị xếp xó. Nào là phải “xóa bỏ tài sản tư nhân”, “bãi bỏ quyền tư hữu tài sản”; nào là các doanh nghiệp tư nhân cần rút lui và chuyển giao cho công nhân của họ.
Đây là lý do đáng phân tích một cách kỹ lưỡng về sự suy thoái kinh tế, áp lực đối với nền kinh tế TQ và cuộc chiến thương mại TQ-Mỹ đang leo thang từng ngày.
Cuộc chiến thương mại TQ-Mỹ trên thực tế là sự đụng độ giữa hai hệ thống giá trị đối lập. Mối quan hệ TQ-Mỹ đã đi đến ngã rẽ và đối mặt với những thách thức lớn.
Việc bà Meng Wanzhou (Mạnh Vãn Châu), Giám đốc tài chính công ty Huawei, bị bắt giữ tại Vancouver (Canada) không đơn giản là vấn đề thương mại hay kinh tế.
TQ đang đối mặt với suy thoái kinh tế dài hạn. Tiêu dùng và dịch vụ hiện chiếm tới 78,5% GDP nước này. Điều đó cho thấy quá trình chuyển đổi sang nền kinh tế tiêu dùng đã thành công. Trước kia dựa vào đầu tư và xuất khẩu, còn hiện nay dựa vào tiêu dùng và dịch vụ. Điều này nghe có vẻ hợp lý, nhưng ở TQ, khi đầu tư chậm lại đáng kể thì không thể duy trì kinh tế ổn định bằng cách chỉ dựa vào tiêu dùng?
Khi nền kinh tế chậm lại, rủi ro tài chính leo thang và ngân hàng ngầm nhanh chóng co lại. Chính Thống đốc Ngân hàng trung ương TQ đã phải xin lỗi, do chính sách trước đây của họ chưa được xem xét kỹ, thiếu sự phối hợp và không được thi hành đúng. Những điều đó cùng với tác động của các quy định có tính cưỡng chế đã làm cho tín dụng bị thu hẹp.
Tại TQ, thị trường tài chính trực tiếp dù là trái phiếu hay chứng khoán, đã bị giảm một nửa trong năm 2018 và nhiều công ty đã vỡ nợ. Trong ba quý đầu, tổng vỡ nợ đã vượt 100 tỷ nhân dân tệ (NDT), cả năm sẽ là trên 120 tỷ, nhiều doanh nghiệp đã phá sản. Hiện nay hàng nghìn công ty đang sụp đổ, cả các doanh nghiệp nhà nước cũng vậy. Nợ địa phương là một rắc rối lớn trong thị trường tài chính TQ. Số nợ này vào khoảng 17,8 nghìn tỷ NDT.
Nhìn vào cấu trúc lợi nhuận sẽ thấy các công ty niêm yết của TQ thực ra không kiếm được tiền. Hai phần ba số lợi nhuận ít ỏi mà hơn 3.000 công ty này kiếm được đã bị ngành ngân hàng và bất động sản lấy mất. Lợi nhuận của 1.444 công ty niêm yết trong Hội doanh nghiệp vừa và nhỏ TQ kiếm được thậm chí chưa bằng 1,5 lần lợi nhuận của Ngân hàng Công thương TQ.
Nhiều công ty đại chúng ở Mỹ có lợi nhuận hàng chục tỷ đô la. Ở TQ chỉ có một công ty công nghệ làm được như vậy, nhưng nó chưa niêm yết.
Theo GS Robert Shiller nói: Thị trường chứng khoán không phải là phong vũ biểu của nền kinh tế trong ngắn hạn, nhưng trong dài hạn thì chắc chắn là như vậy.
Thị trường chứng khoán TQ yếu kém cho thấy nền kinh tế TQ đang ở trong tình trạng rối loạn. Rõ ràng, niềm tin của nhà đầu tư vẫn chưa phục hồi.
Cuối năm 2018, Chính phủ đã đưa ra một loạt chính sách. Phó Thủ tướng Lưu Hạc (Liu He) cam kết sẽ có kết quả. Nhưng bây giờ thì chỉ số chứng khoán tổng hợp Thượng Hải SSE đã giảm xuống 2600 điểm vào Thứ Sáu tuần trước, và nằm chết ở đó, khó có thể hồi phục. Thị trường bất động sản cũng không thể lạc quan.
Nguyên Thống đốc ngân hàng trung ương TQ Chu Tiểu Xuyên (Zhou Xiaochuan) từng nói: Sự suy giảm kinh tế TQ cho thấy có những vấn đề lớn trong mô hình và phương thức tăng trưởng trước đây, đã đi chệch hướng cơ bản, chuyển sang đầu cơ. Rủi ro tài chính hiện tại có tính tiềm ẩn, phức tạp, đột phá, nguy hại, dễ lây lan. Nổi bật là sự mất cân bằng cấu trúc và vi phạm pháp luật, quy định. Chúng ta vừa phải đề phòng thiên nga đen (black swan), ý nói sự việc nghiêm trọng không thể lường trước, lại vừa phải ngăn chặn tê giác xám (gray rhino), ý nói rủi ro thường thấy hay bị coi nhẹ, bỏ qua.
Trong hội nghị công tác tài chính quốc gia năm ngoái, Tổng Bí thư và Thủ tướng đã phê bình mạnh mẽ ngành tài chính TQ, nói rằng khu vực tài chính đang hỗn loạn.
Hầu hết các doanh nghiệp đã không đầu tư vào lĩnh vực kinh doanh chính của mình, mà rót khoảng 40% số tiền của họ vào thị trường chứng khoán, tiến hành đầu cơ và mua cổ phiếu của các công ty tài chính, mua nhà đất. Chính phủ cho biết, các công ty niêm yết đã chi 1-2 nghìn tỷ NDT vào đầu cơ bất động sản. Có thể nói kinh tế TQ được xây dựng trên nền tảng đầu cơ. Từ năm 2009 nước ta đi lên con đường không thể quay trở lại này. Tỷ lệ đòn bẩy tăng vọt, hiện nay lớn gấp 3 lần tỷ lệ của Mỹ và gấp đôi Nhật. Tỷ lệ nợ của các công ty phi tài chính TQ cao nhất thế giới, chưa kể các công ty bất động sản.
Vấn đề của nền kinh tế TQ không còn là tốc độ hay số lượng, mà là chất lượng.
Những vấn đề mà doanh nghiệp tư nhân thực sự phải đối mặt không phải là khó khăn về tài chính. Họ sợ chính sách không ổn định và chính phủ không giữ lời hứa.
Để kinh tế phát triển thực sự ổn định và thoát khỏi khó khăn hiện nay, chúng ta cần phải thực hiện ba cải cách thiết yếu: cải cách hệ thống thuế, cải cách cơ cấu chính trị và cải cách quản trị nhà nước. Để giảm thuế và phí, phải sắp xếp hợp lý cơ cấu chính quyền bằng cách tinh giản biên chế, giảm chi tiêu nhà nước, muốn vậy phải cải cách thể chế.
Vấn đề lớn nhất của TQ hiện nay là, chi phí quản trị xã hội quá cao. Sau đó là các vấn đề cải cách chính quyền và cải cách thể chế quản lý nhà nước. Tất nhiên còn có cải cách về học thuật và nghiên cứu.
Người dân TQ đang trông đợi các cải cách có thể đem lại tiến bộ thực sự nào. Nhưng nếu điều đó không xảy ra thì nền kinh tế TQ sẽ lâm vào tình trạng vô cùng khó khăn, nếu không muốn nói là thảm họa.