Trong cuộc gặp giữa Tham mưu trưởng Lực lượng phòng vệ mặt đất Nhật Bản Tướng Koji Yamazaki và Tham mưu trưởng Quân đội Philippines Macairog S. Alberto (4/3), hai bên đã thảo luận các vấn đề liên quan đến hợp tác quốc phòng và an ninh khu vực, trong đó có vấn đề Biển Đông.
Người phát ngôn Bộ Quốc phòng Philippines cho biết, ông Macairog S. Alberto và ông Koji Yamazaki đã thảo luận về an ninh khu vực, trong đó có tình hình Biển Đông, vấn đề chống khủng bố và các vấn đề khác cùng quan tâm. Ngoài ra, hai bên cũng thảo luận các vấn đề như ứng cứu nhân đạo và thảm họa, kế hoạch huấn luyện hậu cần chung và kế hoạch về việc Philippines mua thiết bị quốc phòng từ Nhật Bản vốn cần thiết cho hậu cần và hỗ trợ hậu cần.
Trong những năm gần đây, Nhật Bản và Philippines liên tục gia tăng các hoạt động hợp tác trong vấn đề Biển Đông. Trong chuyến thăm Philippines, Thủ tướng Nhật Bản Shinzo Abe và Tổng thống Philippines Rodrigo Duterte (11/2018) đã tái khẳng định mục tiêu duy trì tự do hàng hải ở Biển Đông, khu vực vận chuyển hàng hóa quan trọng cho các quốc gia Đông Nam Á. Trước đó, hai nhà lãnh đạo Philippines và Nhật Bản đã có cuộc hội đàm song về các vấn đề tồn đọng trên Biển Đông, trong đó Tổng thống Duterte nhấn mạnh cam kết của Philippines trong việc duy trì các nguyên tắc tự do hàng hải và hàng không, tự do thương mại và các hoạt động hợp pháp khác, thực hiện sự tự kiềm chế, cũng như giải quyết các tranh chấp một cách hòa bình. Mặc dù Nhật Bản không phải một bên tuyên bố chủ quyền ở Biển Đông, nhưng nước này luôn coi vùng biển này là một khu vực quan trọng cho thương mại của khu vực.
Không những vậy, Nhật Bản còn tăng cường viện trợ cho Philippines. Khi các dự án bồi lấp, xây dựng (và quân sự hóa) đảo nhân tạo (bất hợp pháp) mà Trung Quốc tiến hành cùng với hoạt động tuần tra tự do hàng không hàng hải của Mỹ trên Biển Đông, căng thẳng đã leo thang. Nhật Bản đang tăng cường hợp tác với Philippines. Hỗ trợ phát triển chính thức của Nhật Bản (ODA) đang đóng một vai trò quan trọng. Nhật Bản và Philippines đã trở thành “đối tác chiến lược” từ năm 2011, hợp tác an ninh đã được tăng cường từ đó. Gần đây Cảnh sát biển Nhật Bản trúng thầu cung cấp cho Philippines tàu tuần tra đa năng tổng trị giá khoảng 200 triệu USD, chủ yếu đến từ ODA của Nhật Bản, chính phủ Philippines chỉ có khoảng 30 triệu USD để mua 10 tàu tuần tra. Việc giao hàng dự kiến sẽ diễn ra từ năm 2016 đến 2018. Hải quân Nhật Bản và Philippines cũng lần đầu tiên tập trận chung ở Biển Đông.
Theo giới chuyên gia, Nhật Bản tăng cường hợp tác với Philippines ở Biển Đông là do: Theo điều lệ mới, Nhật Bản được phép gửi viện trợ cho quân đội nước ngoài để họ sử dụng vào mục đích phi chiến đấu, mặc dù viện trợ quân sự vẫn phải tránh. Tùy thuộc vào cách hiểu điều lệ, Nhật Bản vẫn có thể giải thích cho việc cung cấp các công cụ phi quân sự như hệ thống ra đa giám sát, máy bay giám sát hàng hải và các phần cứng thông minh khác. Hợp tác với Philippines có lẽ đến một cách tự nhiên vì Nhật Bản và Philippines là đồng minh hiệp ước. Nhật Bản quan tâm đến những gì Trung Quốc tuyên bố và theo đuổi ở Biển Đông và cách thức giải quyết tranh chấp với nhiều lý do. Đầu tiên, Nhật Bản lo ngại về tác động của căng thẳng trên Biển Đông đối với hoạt động hàng hải của tàu Nhật Bản cũng như nền kinh tế của mình; Thứ hai, Nhật Bản muốn giảm thiểu những tác động của Trung Quốc đối với các nước láng giềng ven biển trong trường hợp cán cân lực lượng mất cân bằng. Thứ ba, Nhật Bản đang bị ám ảnh bởi những hành vi vi phạm luật pháp quốc tế, ngăn chặn Trung Quốc thiết lập một tiền lệ tiêu cực, dùng sức mạnh để giải quyết tranh chấp lãnh thổ. Tiền lệ này có thể ảnh hưởng, có hậu quả đối với tranh chấp giữa Nhật Bản và Trung Quốc trên biển Hoa Đông. Thứ tư, Nhật Bản muốn Mỹ cam kết lớn hơn đối với việc đảm bảo an ninh cho Nhật Bản bằng cách chứng minh rằng, Nhật sẵn sàng và có khả năng chia sẻ gánh nặng với Mỹ trong việc đảm bảo an ninh cho khu vực châu Á – Thái Bình Dương. Với những lý do này, có thể mong đợi hợp tác giữa Nhật Bản với Philippines thông qua ODA, chuyển giao thiết bị quốc phòng và các phương tiện đó sẽ vẫn tiếp tục.
Trước việc Nhật Bản và Philippines tăng cường hợp tác ở Biển Đông, Trung Quốc nhiều lần lên tiếng phản đối và “cáo buộc” Manila lôi kéo các nước can thiệp vào tranh chấp Biển Đông. Quân đội Trung Quốc từng ám chỉ Philippines đang tìm cách “lôi kéo” các quốc gia khác vào tranh chấp chủ quyền trên Biển Đông và làm gia tăng căng thẳng khu vực. Cáo buộc này của Bắc Kinh được đưa ra sau khi Nhật Bản tham gia vào một cuộc tập trận chung với Philippines trên Biển Đông. Theo hãng tin Reuters, giới chức Nhật Bản và Philippines nói rằng trong cuộc tập trận chung nói trên, một máy bay trinh sát của Nhật mang theo 3 binh sỹ Philippines đã bay lượn ở độ cao 1.524 mét phía trên bãi Cỏ Rong thuộc Biển Đông. Đi cùng với máy bay Nhật Bản là một máy bay tuần tra nhỏ hơn của Philippines. Trước động thái này, Người phát ngôn Bộ Quốc phòng Trung Quốc Dương Vũ Quân cho rằng hợp tác quân sự song phương giữa các quốc gia nên “mang lại lợi ích cho hòa bình và an ninh khu vực, thay vì làm ảnh hưởng đến lợi ích của các bên thứ ba”, đồng thời nhấn mạnh “một số quốc gia nhất định đang lôi kéo các nước khác ngoài khu vực tham gia vào vấn đề Biển Đông, mở một cuộc phô diễn sức mạnh lớn, cố tình làm gia tăng căng thẳng bầu không khí trong khu vực”, cáo buộc “cách hành động như vậy sẽ không mang lại lợi ích cho tình hình trên Biển Đông”.